سامانه‌های هشدار سریع مهمترین ابزار کاهش شدت خسارات زلزله

مجید معهود روز جمعه در گفت و گو با خبرنگار گروه دانشگاه و آموزش ایرنا با اعلام این مطلب اظهار داشت: سامانه هشدار سریع زمین‌لرزه که با دریافت ثانیه های ابتدایی امواج اولیه زلزله فعال می شود، سامانه‌ای برای اطلاع‌رسانی سریع زمین‌لرزه‌های بزرگ قبل از رسیدن امواج مخرب زلزله است. این سامانه قابلیت پیش بینی زلزله را ندارد و پس از شروع زلزله و دریافت نخستین امواج منتشر شده از کانون زلزله در هنگام وقوع زمین لرزه قابلیت تشخیص زلزله مخرب و اعلام هشدار را دارد.

وی توضیح داد: در این فناوری از اختلاف سرعت امواج اولیه و ثانویه زلزله و نیز سرعت انتقال اطلاعات و اعلام هشدار با سرعت نور استفاده می شود. امواج اولیه زلزله با سرعت حدود ۶ کیلومتر در ثانیه حرکت کرده و نسبت به امواج ثانویه با سرعت ۳/۵ کیلومتر در ثانیه سریعتر به لرزه نگارها می رسند. در واقع اهمیت و کارایی سیستم هشدار بستگی به موقعیت کانون زلزله، فاصله ایستگاه لرزه نگاری تا کانون و موقعیت مناطق شهری نسبت به کانون زلزله دارد.

عضو هیات علمی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله ادامه داد: هرچه فاصله مناطق شهری از کانون زلزله دورتر باشد و ایستگاههای ثبت اطلاعات نزدیک منطقه کانونی زلزله باشند، بازه زمانی بیشتری برای اعلام هشدار وجود دارد. برای مناطق نزدیک گسلها و کانون زلزله ممکن است زمانی برای اعلام هشدار وجود نداشته باشد و درمدت زمان رسید امواج اولیه و انجام محاسبات، امواج مخرب ثانویه به مناطق شهری برسند و این مناطق در ناحیه کور Blind Zone هشدار قرار گیرند.

معهود در پاسخ به این سوال که آیا سامانه هشدار سریع در بحران های مختلف الگوی نسبتا مشابهی دارد، اظهار داشت: سامانه های هشدار سریع برای هر نوع پدیده ای ساختار متفاوتی داشته ولی در زمان عملکرد هر سامانه هدف یکسانی دارد که همان اعلام هشدار به هنگام است. در واقع الگوی نسبتا مشابهی در بحران های مختلف دارند. هر سامانه در هنگام وقوع و آغاز بحران و ثانیه های ابتدایی شروع حادثه فعال می شوند.

وی اضافه کرد: سامانه های هشدار سریع شامل سخت افزار و نرم افزار هستند که دانش و برنامه های مورد نیاز آنها جزو نرم افزار و دستگاههای پایش و کامپیوترها و ارسال اطلاعات جزو سخت افزار هستند. با توجه به وجود گسل های گسترده در ایران و نزدیک شهرهای پرجمعیت، سنسورهای پایش بسیاری برای پوشش لرزش های گسل ها وجود دارد. دستگاه های ثبت اطلاعات همین سنسورهای لرزه نگار بوده که با توجه به هزینه و نیاز به  تعداد زیاد از مشکلات بزرگ هستند.

عضو هیات علمی پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله در پاسخ به این سوال که چرا زلزله جزو مخاطرات با قابلیت پیش بینی پایین است، اضافه کرد: زلزله پدیده بسیار پیچیده ای است که دانش کنونی بشری قادر به تسلط کامل بر این پدیده نیست. هر زلزله رخ داده در دنیا درس جدیدی برای محققان داشته و هیچ دو زلزله مشابهی در دنیا وجود ندارد و هر زلزله خصوصیات منحصر به فرد خود را دارد.

وی با بیان اینکه زلزله درون زمین در اعماق چند کیلومتری درون گسل ها در ابعاد بزرگ رخ می دهد که قابلیت دسترسی و مشاهده وجود ندارد، اضافه کرد: اطلاعاتی که از داخل زمین بدست می آید توسط امواج ثبت شده از درون زمین حاصل شده که شامل امواج ثبت شده از زلزله های گذشته، امواج حاصل از انفجارات و نظایر آن است.

به گزارش ایرنا، زلزله حادثه ای است طبیعی که بر اثر ازاد شدن ناگهانی انرژی ذخیره شده در پوسته زمین رخ می دهد. هرچه عمق کانونی زلزله بیشتر باشد، لرزش حاصل از ان در ناحیه وسیعتری در سطح زمین احساس شده ولی خسارت کمتری وارد می شود. زلزله های کم عمق مانند زلزله بم در ناحیه محدودی درسطح زمین احساس شده ولی خسارت زیادی برجای می گذارند.

زلزله های ایران درژرفای کمتر از ۲۵ کیلومتر با عنوان زلزله های کم عمق رخ می دهند و سازوکار کانونی بیشتر زلزله ها معکوس یا فشاری و امتدادلغز هستند.

سامانه های هشدار سریع انواعی دارد که در حال حاضر در شهرهای مختلف زلزله خیز جهان طراحی و اجرا شده اند. یک نوع آنها سامانه هایی هستند که در محل نصب می شوند و به سامانه/ on-site معروف اند این سامانه ها برای دارایی های بر اساس امکانات و تجهیزات موجود و گستردگی گسلها سیستم هشدار سریع جانمایی و طراحی می شود. از نظر عملکرد یکسان هستند و اسامی اهمیت ندارد.

همچنین سامانه های ناحیه ای/ Regional وجود دارند که به صورت شبکه در ناحیه گسترده گسلی نصب شده و تمام سامانه ها ثانیه هایی قبل از رسیدن امواج مخرب اعلام هشدار می کنند. نوع دیگری از این سامانه ها وجود دارد که تشخیص پیشا یا front- detection نامیده می شود، این سامانه معمولا بسیار نزدیک به چشمه لرزه ای نصب می شود.

موقعیت زمین شناسی و لرزه خیزی کشور ما حاکی از آن است که ما روی یکی از سه ناحیه ی لرزه خیز دنیا یعنی کمربند آلپ - هیمالیا قرار گرفته ایم به همین دلیل وقوع زلزله ها با شدت زیاد اجتناب ناپذیر است. بنابر این آمادگی و مقابله با این پدیده طبیعی از اهمیت بالایی برخوردار است.

طبق هشدار کمیته اضطراری فجایع طبیعی «دی ای سی» - DEC - در سال های اخیر بیشترین نگرانی های سازمان های امدادرسان جهان در مورد وقوع زلزله در شهرهای بزرگ جهان از جمله تهران در ایران، استانبول در ترکیه و کاتماندو در نپال است.