برجام با وجود فراز و نشیب‌های فراوان طی سال‌های گذشته و به رغم خروج واشنگتن از این توافق در زمان دولت ترامپ، همچنان پابرجاست و تکاپوی جهان برای حفظ آن، حاکی از اهمیت چندجانبه این قرارداد بین‌المللی در حوزه های سیاسی، امنیتی و اقتصادی نه تنها برای امضاکنندگان که برای جامعه جهانی است. بررسی روزنامه‌ها، تارنماها و خبرگزاری‌های داخلی نشان می‌دهد که رسانه‌های داخلی به اما و اگرهایی در خصوص برجام پرداخته اند.
رسانه‌های اصلاح‌طلب
تضمین حسن اجرای برجام
روزنامه اعتماد در یادداشتی به قلم مهرداد پشنگ‌پور نوشت: حقیقت این است که برجام هنوز نمرده زیرا مرگ یک قرارداد یا به تعبیر درست اختتام و انتفاء باید مبتنی بر قواعد حقوقی و شرایط قراردادی باشد. بنا بر این مادام که هیچ یک از اصول حقوقی- قراردادی پایان یک پیمان را اعلام نکرده‌اند آن توافق پا برجا و تولید اثر می‌کند چنانکه حداقل منجر و موجب بود که از تصویب چند قطعنامه علیه ایران ممانعت کند و نیز مانع از تمهید مقدمه‌های حقوقی و حتی سیاسی لازم برای ایجاد اجماع علیه ایران شد. قرار برجام شناسایی و تثبیت حق مورد مناقشه جمهوری اسلامی ایران بود و این مهم‌ترین کارکرد و کار ویژه برجام است لیکن این توافق سودمند آثار غیر مستقیم یا واسطه‌ای هم داشت و دارد که بسیار ارزشمند و قابل توجهند. برنامه جامع مشترک توانست با آنکه چنین انتظاری هم از آن نمی‌رفت از بسیاری از اقدام‌های علیه منافع جمهوری اسلامی ایران جلوگیری کند و عملا دست متخلف را برای اعمال زیانبار بیشتر ببندد.
برجام اگر چه از سوی یکی از مهم‌ترین طرف‌های آن نقض شد، همانطور که طرف بد عهد از معاهدات بین‌المللی بسیاری که به تصویب قوه مقننه‌اش نیز رسیده بود خارج شد، ولی توافق خوبی است که آثار شایسته‌ای نیز از خود به‌جا گذاشته و نمی‌توان عصیان یکی را به حساب ناکارآمدی توافق مشترک هسته‌ای نوشت اما باید از این تجربه درس گرفت که هزینه استنکاف از انجام مافی‌الذمه صرفا برای ذی‌نفع نیست، بلکه مستنکف نیز از این خلف وعده متضرر خواهد شد نه در قالب و فرم جبران خسارت بلکه در هیات و محتوای انتفاع و بهره‌مندی از حضور در توافق و اجرای کامل مندرجات قرارداد به گونه‌ای که توافق شده و قرار اجرای آن در موعد انعقاد و امضا گذاشته شده است.
ایران دو تضمین می‌خواهد؛ رفع تحریم- پایداری آمریکا
روزنامه آرمان ملی در گفت و گو با عبدالرضا فرجی راد سفیر پیشین ایران در نروژ می آورد: ایران امروز در مذاکرات وین به صورت مشخص تضمین می‌خواهد؛ زیرا یک مرتبه این مسیر را طی و مشاهده کرده است که توافق را برهم زده‌اند. آمریکا نیز خواهان دریافت امتیازات بیشتری است. این امر طبیعی است و طرفین تا آخرین لحظه تلاش می‌کنند امتیازات بیشتری کسب کنند. مشخصا ایران تضمین برای حفظ توافق می‌خواهد و به نظر می‌رسد یکی از گره‌های مذاکرات وین همین موضوع باشد. ترامپ در مصاحبه‌ای اعلام کرده در سال ۲۰۲۴ در انتخابات شرکت می‌کند و این احتمال وجود دارد که او یا هر جمهوری‌خواه دیگری در این انتخابات پیروز شود و بار دیگر این توافق خدشه‌دار شود. باید آمریکا فکری به حال این مقوله کند و تعهد دهد طرف‌های برجام با تغییر دولت این توافق را برهم نزده و اگر بار دیگر این اتفاق افتاد و ایران متحمل ضرر شد، هزینه‌های آن را پرداخت کند. این مشکل اصلی ایران در مذاکرات وین است. به‌درستی این احتمال وجود دارد که بار دیگر توافق برجام توسط دولت‌های آتی آمریکا نقض شود.
هر چه می‌گذرد انسجام جمهوری‌خواهان در آمریکا بیشتر می‌شود و احتمال آمدن ترامپ یا شخصیت دیگری از جمهوری‌خواهان افزایش می‌یابد. به همین علت حرف ایران درست است و باید تضمینی برای حفظ برجام گرفته شود. اوباما نیز نتوانسته در کنگره موافقت درخصوص برجام را به‌دست آورد و به همین علت باید راه‌حل دیگری در این خصوص اندیشیده شود. باید یک تعهد مکتوب از طرفین گرفته شود که دیگر با خروج از برجام ۲ دیگر تحریمی علیه ایران عملیاتی نشود و ملزم به پرداخت غرامت شوند. ایران باید در کنار تمامی این موارد، کاری کند تا آمریکا نیز از اقتصاد ایران بهره‌مند شود و فقط با اروپایی‌ها همکاری نکند. بهانه ترامپ برای خروج از برجام این بوده که این توافق برای آنها منفعتی نداشته است.
آمریکا سریع تصمیم بگیرد
روزنامه آرمان ملی در یادداشتی به قلم مهدی ذاکریان تحلیلگر مسایل بین‌الملل آورد: ایران تعهدات خود را کامل انجام داده اما در طرف مقابل آمریکایی‌ها نقض کرده‌اند. طرف آمریکایی نیز برای اینکه ایران را به ماندن در این توافق مجاب کند باید امتیاز بزرگتری بدهد؛ نه اینکه بگوید من به برجام بازمی‌گردم. این کفایت نمی‌کند. طرف آمریکایی از بازگشت به تعهدات خود خودداری می‌کند؛ در حالی که قاعدتا باید امتیاز بزرگی می‌داد تا طرفی که متضرر شده برای ماندن تشویق شود. بنابراین به نظر می‌رسد این آمریکایی‌ها هستند که باید زودتر تصمیم خود را بگیرند که آیا علاقه‌مند به حفظ یک توافقند و اگر هستند باید هم تعهدات خود را عملی کنند و هم امتیاز بزرگتری به ایران بدهند.
البته مساله مذاکره و برجام با تغییر دولت تغییر نخواهد کرد؛ چراکه مساله سیاست خارجی مساله‌ای است که در قانون اساسی تصریح شده و صنعت هسته‌ای موضوعی است که اجماع ملی در آن وجود دارد. بنابراین اینکه یک فرد یا دولت بخواهد این موضوع را نادیده بگیرد یا شخصی عمل کند هیچ زمانی وجود نداشته و عموما با مشورت، هماهنگی و همکاری میان نهادهای تصمیم‌گیرنده بوده است.
احیای برجام فرش قرمزی برای دولت منتخب است
خبرگزاری ایسنا در گفت و گو با حشمت الله فلاحت پیشه رییس پیشین کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس آورد: برخی از بازیگران منطقه ای دارای دغدغه های جدی هستند و بعضا به شکل کاذب این دغدغه ها را به ایران ربط داده اند همانند کشور عربستان و این موضوعی است که فردی که مسئول دستگاه سیاست خارجی می شود باید برای حل آن برنامه داشته باشد و همانطور که گفتم خودش سابقه تنش زا نداشته باشد. قطعا از حضور چنین فردی در عرصه سیاست خارجی، در عرصه منطقه ای و بین المللی استقبال خواهد شد. همه باید تلاش کنند که موضوع احیای برجام و مذاکرات وین به نتیجه برسد و قطعا در همین دوره انتقالی موضع گیری های شخص آقای رئیسی و نوع انتخاب مدیرانش می تواند در این زمینه موثر باشد. احیای برجام می تواند فرش قرمزی برای دولت منتخب باشد؛ تا بتواند سیاست توسعه گرایانه در ایران را به صورت مناسب تری دنبال کند.
رسانه‌های اعتدالی
معاون گروسی به ایران سفر می‌کند
روزنامه ایران در گزارشی نوشت: یک مقام ارشد کشورمان با بیان اینکه تا زمانی که برجام احیا نشود، ایران فیلم دوربین‌های نصب‌شده در تأسیسات هسته‌ای را در اختیار بازرسان آژانس قرار نخواهد داد، بر وجود ارتباط تنگاتنگ بین توافق موقت ایران و آژانس با مذاکرات برجام در وین صحه گذاشت. این در حالی است که روزنامه امریکایی «وال استریت ژورنال» مدعی شده است که معاون مدیرکل آژانس در هفته جاری به تهران سفر خواهد کرد. به گزارش این رسانه امریکایی بر اساس بازخوردی که معاون مدیرکل آژانس در خلال این سفر می‌گیرد، ممکن است گزارشی در روزهای آینده به شورای حکام آژانس داده شود که می‌تواند به برگزاری شورای ویژه جلسه ویژه شورای حکام منتهی شود. کاظم غریب آبادی، سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین، گفت: «ماسیمو آپارو»، معاون مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی هفته جاری به ایران سفر می‌کند.
چه نوع تضمینی می‌توان از دولت بایدن گرفت؟
خبرآنلاین در گفت وگو با رضا نصری کارشناس سیاست خارجی و حقوق‌دان بین‌الملل می نویسد: در عمل، «تضمین» در روابط دوجانبه یا چندجانبه کشورها یعنی اینکه هزینهٔ خروج از توافق برای کشور مقابل بیشتر از هزینهٔ پایبندی به آن باشد. در مورد برجام نیز، محکم‌ترین تضمین این است که دولت فعلی و بعدی آمریکا این‌گونه تشخیص دهند که هزینه خروج مجدد از توافق بیشتر از اجرای تعهدات‌شان است. رساندن دولت آمریکا به چنین نتیجه و ذهنیتی نیز از راه‌های مختلف میسر است. به عنوان مثال، اگر منافع اقتصادی بخش خصوصی در آمریکا ایجاب کند دولت بعدی در برجام بماند، احتمال اینکه از آن خارج شود کم‌تر می‌شود؛ یا اگر ایران و آمریکا -در یک چرخش راهبردی کلان -تصمیم بگیرند وارد فرایندی شوند که مقصد و چشم‌انداز آن «تعلیق تنش» -یا Détente -و احیاناً عادی‌سازی روابط دوجانبه شان باشد، احتمال اینکه دولت بعدی آمریکا از برجام خارج شود کاهش می‌یابد. در غیر این صورت، دولت فعلی آمریکا نمی‌تواند تضمین «حقوقی» بدهد؛ همانطور که بیش از ۹۰٪ قوای مجریه در جهان قادر به دادن چنین تضمینی نخواهند بود. در واقع، اگر دولت ایران از دولتی تضمین «حقوقی» می‌خواهد، باید احیاناً با دولت دانمارک وارد معاهده شود!
رسانه‌های اصولگرا
وین به نتیجه نرسد تهران فیلم‌های هسته‌ای را از بین می‌برد
روزنامه جوان در گزارشی نوشت: ایران به طور غیر رسمی و البته در لفافه اعلام کرده که اگر مذاکرات وین برای احیای برجام به نتیجه نرسد، از بین بردن فیلم دوربین‌های نصب‌شده در تأسیسات هسته‌ای یک گزینه محتمل است، موضعی که باعث شده معاون رافائل گروسی، مدیرکل آژانس طی روزهای آینده، راهی تهران شود. «جن ساکی»، سخنگوی کاخ سفید، دیروز چالش‌های موجود برای رسیدن به توافق برای بازگشت امریکا به برجام را کوچک‌نمایی کرد و گفت که امریکا در گذشته نیز در برخورد با ایران «در موقعیتی مشابه» قرار گرفته است. او گفت: «می‌دانیم که پیش از رسیدن به توافق با ایران چالش‌هایی وجود دارند و ما این موقعیت را قبلاً هم تجربه کرده‌ایم.» سخنگوی کاخ سفید جزئیات بیشتری در این باره ارائه نکرده، ولی ظاهراً اشاره او به کش‌وقوس‌هایی است که قبل از دستیابی ایران و ۱+۵ به توافق در تابستان ۲۰۱۵ (۱۳۹۴) اتفاق افتاد. هرچند مقام‌های ایرانی و امریکایی جزئیات اختلافات تا پایان دور ششم مذاکرات در وین را فاش نکرده‌اند، ولی ظاهراً بخشی از اختلاف نظرهایی که عباس عراقچی، مذاکره‌کننده ارشد ایرانی آنها را «کلیدی» خوانده، یکی به تقدم و تأخر انجام تعهدات و دیگری مربوط به اصرار ایران بر این است که طرف امریکایی بایستی متعهد شود که مجدداً از برجام خارج نخواهد شد. یک مقام ارشد ایرانی روز پنج شنبه به رویترز گفت: « «با توجه به اینکه امریکا از توافق خارج شده لازم است اطمینان حاصل کنیم که این اتفاق مجدداً رخ نخواهد داد. این یکی از خط قرمزهای ایران است.» در حالی که روزنامه امریکایی «وال استریت ژورنال» دیروز مدعی شد معاون رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بعد از دو شنبه هفته جاری به تهران سفر خواهد کرد، یک مقام ایرانی دیروز در یک واکنش غیر رسمی به شبکه «سی‌ان‌ان» گفته که تا وقتی مذاکرات در وین برای احیای برجام به نتیجه نرسد، اطلاعات موجود روی دوربین‌های نصب شده در تأسیسات هسته‌ای ایران در اختیار بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار نخواهد گرفت.
زمان حساب‌کشی از آژانس جاسوسان!
روزنامه وطن امروز در گزارشی می نویسد: در پی انتشار اخباری مبنی بر محدودیت بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در دسترسی به تاسیسات نطنز، «لارنس نورمن» خبرنگار روزنامه آمریکایی «وال‌استریت ژورنال» مدعی شد معاون مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی طی هفته جاری به تهران سفر خواهد کرد. به گزارش «وطن‌امروز»، این خبرنگار در رشته توئیتی نوشت: همانطور که رویترز گزارش داد، انتظار می‌رود بازرسان هفته آینده (به وقت غرب) دسترسی مناسب به نطنز داشته باشند. متوجه شدم که یک مقام ارشد آژانس هفته آینده، بعد از آنکه ایران درخواست دیدار او به منظور گفت‌وگو را در اواخر ژوئن رد کرده بود، به تهران سفر خواهد کرد. رفتار حساب‌شده ایران در کاهش دسترسی آژانس به نطنز در حالی است که طی یک سال گذشته و در دوره مدیریت رافائل گروسی بر این نهاد بین‌المللی، این تاسیسات ۲ بار مورد حملات شدید خرابکارانه قرار گرفته است. همچنین همزمان با مذاکرات وین و در سلسله اقدامات خرابکارانه علیه تاسیسات هسته‌ای ایران، ۳ تیرماه اقدام خرابکارانه دیگری علیه یکی از ساختمان‌های سازمان انرژی اتمی در اطراف کرج صورت گرفت که البته با شکست همراه شد. از زمان مدیریت رافائل گروسی، درز گزارش‌های محرمانه آژانس درباره ایران در رسانه‌ها بارها اعتراض کشورمان را در پی داشته است. بر این اساس پس از رفتار متقابل ایران در محدودیت‌های نظارتی برای آژانس، باز هم رافائل گروسی دستپاچه شده و معاون خود را برای پیگیری به تهران می‌فرستد. گروسی ماه گذشته طی چندین مصاحبه از اینکه بازرسی‌ها در ایران کاهش یافته ابراز نگرانی شدید کرد و حتی اذعان کرد که آژانس بشدت تحت فشار قرار گرفته است.
شرط ایران برای ادامه همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی
روزنامه صبح نو در گزارشی آورد: آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که بعد از تفاهم سه‌ماهه خود با ایران خواهان تمدید این تفاهم شده بود این درخواستش با پاسخ منفی مقامات جمهوری اسلامی ایران مواجه شد. ایران اعتقاد داشت این تفاهم به‌منظور تسهیل مذاکرات وین برای احیای برجام به آژانس داده شده است؛ بنابراین، آژانس حقی برای درخواست از ایران درباره تمدید آن نداشته است. همچنان‌که یک مقام ارشد ایرانی در گفت‌وگو با شبکه آمریکایی «سی‌ان‌ان» تصریح کرد، تا زمانی که مذاکرات وین برای احیای برجام به نتیجه نرسد، اطلاعات موجود روی دوربین‌های نصب‌شده در تاسیسات هسته‌ای ایران را در اختیار بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار نخواهند داد. شبکه «سی‌ان‌ان» بدون آنکه نام مقام ایرانی را ذکر کند، گزارش کرد که یک مقام ارشد جمهوری اسلامی در گفت‌وگو با این شبکه آمریکایی این‌گونه گفته است: «اگر مذاکرات به موفقیت برسد، ایران قطعا نوارهای ویدیویی را به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نشان خواهد داد.» تفاهم بین ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که مجوز بازبینی تصاویر ویدیویی موجود روی دوربین‌های نصب‌شده در برخی سایت‌های هسته‌ای ایران را به بازرسان آژانس می‌دهد، سوم تیرماه منقضی شد و تاکنون تمدید نشده است. مقامات ایران اعتقاد دارند ما هیچ‌گاه در گذشته از توافق خارج نشده‌ایم؛ بنابراین، این واشنگتن است که باید ضمانت بدهد این اتفاق، بار دیگر هنگامی‌که دولت تغییر می‌کند رخ نخواهد داد اما جواب آمریکا به این درخواست ایران تاکنون منفی بوده و گفته‌اند «ضمانتی در کار نیست.»
دسترسی آژانس به دوربین ها؛ همچنان ممنوع
روزنامه خراسان در گزارشی نوشت: ده روز از موعد یک ماهه ایران برای حفظ تصاویر دوربین های آژانس می گذرد و هنوز تهران نه حرفی درباره حفظ این تصاویر در آینده زده، نه آن ها را پاک کرده و نه به بازرسان آژانس نشان داده است. همین فضای ابهام باعث نگرانی و سردرگمی طرف مقابل شده تا جایی که طرف های مقابل این روزها به جای رسیدگی به گره های کور مذاکرات وین و فشار بر آمریکا برای قبول کردن خواسته های منطقی ایران، به ابراز نگرانی از امحای تصاویر نظارتی آژانس و تهدید ایران می پردازند. در این میان یک مقام ارشد جمهوری اسلامی ایران در گفت‌وگو با شبکه آمریکایی «سی ان ان» تصریح کرد تا زمانی که مذاکرات وین برای احیای برجام به نتیجه نرسد، اطلاعات موجود روی دوربین‌های نصب شده در تأسیسات هسته‌ای ایران را در اختیار بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار نخواهند داد. سی ان ان بدون آن که نام مقام ایرانی را ذکر کند، گزارش کرد که یک مقام ارشد جمهوری اسلامی در گفت‌وگو با این شبکه آمریکایی این گونه اظهار کرد که «اگر مذاکرات به موفقیت برسد، ایران قطعاً نوارهای ویدئویی را به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نشان خواهد داد». وی ادامه داد: «به اشتراک گذاری نوارها به شیوه پیشروی مذاکرات (وین برای احیای برجام) بستگی دارد. کلید این مسئله، توافق است. (توافقی که طبق آن) آنها در خصوص چیزی توافق کنند که درهای همکاری و فهم بهتر از جمله در زمینه شفافیت را باز کند.»
وقت‌کشی به سبک کاخ سفید
روزنامه رسالت در گزارشی می نویسد: گرچه هنوز تاریخ مشخصی برای برگزاری دور جدید مذاکرات هسته‌ای در وین مشخص نشده است، اما بسیاری از تحلیلگران معتقدند برگزاری این دور از مذاکرات، به‌وضوح نشان خواهد داد که آیا «احیای برجام» در آینده‌ای نزدیک امکان‌پذیر خواهد بود یا خیر؟ بدیهی است که مذاکرات حقوقی و فنی در خصوص نحوه بازگشت به برجام میان اعضای باقی مانده در توافق هسته‌ای(اعضای ۱+۴) صورت گرفته و به پایان رسیده است. در این میان، صرفا تصمیم سیاسی آمریکاست که تعیین‌کننده احیا یا عدم احیای توافق هسته‌ای خواهد بود. به عبارت بهتر، اکنون آمریکاست که باید نحوه مواجهه خود با توافق هسته‌ای را مشخص کند. مقامات کاخ سفید هنوز تصمیم تأثیرگذار و نهایی خود را جهت رفع تحریم‌های ایران صورت نداده‌اند. همچنین طرف آمریکایی هنوز زیر بار ارائه تضمین در خصوص حفظ برجام و راستی آزمایی در قبال توافق هسته‌ای نداده است. به عبارت بهتر، آمریکا مذاکرات را در نقطه صفر نگاه داشته است!
نماینده آمریکا در سازمان ملل می‌گوید: در آخرین دور گفت‌وگوهای وین گزینه‌های تصمیم‌گیری ایران و ایالات‌متحده مشخص‌شده‌اند. نماینده ایران اما می‌گوید، آمریکا باید تضمین دهد که دولت‌های آینده این کشور از این توافق خارج نشوند. در پی گزارش نیم‌ساله آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد درباره اجرای قطعنامه ۲۰۱۵ در مورد توافق برجام میان ایران و ۶ قدرت جهانی، شورای امنیت در روز چهارشنبه ۳۰ ژوئن به مشورت نشست. جفری دلائورنتیس، معاون سفیر آمریکا در سازمان ملل در این رابطه گفت: «در آخرین دور گفت‌وگوهای وین مشخص شد که ایران و ایالات‌متحده چه تصمیماتی باید اتخاذ کنند تا بتوان به‌طور مشترک به توافق بازگشت.»
نظر شما