لبخند امید به زندگی در پارک ملی گلستان و خلیج گرگان

بخشی از مشکلاتی که این عرصه‌های مهم و بین‌المللی زیست محیطی گلستان با آن دست به گریبان هستند، فراتر از توان مجموعه استان بوده و حل آن به برنامه ریزی در سطح کشور و تخصیص اعتبار افزون بر بودجه استانی احتیاج دارد.

یکی از دلایل ضرورت توجه به خلیج گرگان و پارک ملی گلستان، نقش و اهمیت این عرصه ها در حیات زیستمندان، حفظ چرخه محیط زیست و تاثیر فعالیت آن ها در حفظ گونه های زیستی به خصوص انواع نادر و در معرض خطر آن است.

در نتیجه این اهمیت و تاثیر، طی سال های اخیر اقدامات مهمی برای رفع مشکل و یا کاهش نارسایی های این عرصه های مهم و با قابلیت جهانی گلستان برداشته شد اگر چه تا رسیدن به نقطه مطلوب، راه طولانی در پیش است.

خلیج گرگان

خلیج گرگان یکی از بزرگترین مخازن آب شیرین متصل به دریای خزر به شمار می رود که با کارکرد اقتصادی و اکولوژیکی در تکثیر آبزیان، ماهیان استخوانی و غضروفی، جذب پرندگان مهاجر و حفظ چرخه زیست دریای خزر دارای اهمیت بوده و در معیشت جوامع محلی نیز اثرگذاری مستقیم و نقش مهمی دارد.

افزایش سطح و حجم آب این پهنه آبی در دهه های گذشته منجر به رونق و راه اندازی بنادری از جمله گز و ترکمن در گلستان شد و این مناطق را تا سال ها به محلی برای ارتباط با کشورهای حاشیه دریای خزر تبدیل کرد.

کم شدن سطح آب این خلیج به دلایل گوناگون از جمله کاهش آبدهی رودخانه ها و بسته شدن کانال های آبرسان دریای خزر، علاوه بر از رونق انداختن بنادر گز و ترکمن، کاهش محسوس جمعیت شهرهای پیرامونی و مهاجرت ساکنان به شهرهای اطراف، موجب تبدیل شدن برخی بخش های آن به مرکز شروع پدیده گرد و غبار شد و آینده استان سرسبز گلستان را با تهدید جدی مواجه ساخت.

برخی از این مشکلات طی دهه های قبل به وجود آمده و انباشت توقع و خواسته مردم گلستان برای حل آن، به زمان بیشتر، مطالعه دقیق و ارائه راهکارهای کارشناسی شده احتیاج داشت که با تلاش دولت طی هشت سال اخیر، برخی از طرح های مرتبط با احیای این پهنه آبی آغاز و به سرانجام امیدوارکننده ای رسید.

یکی از آسیب های جدی وارد شده به خلیج گرگان، بسته راه انتقال آب از کانال های آبرسان دریای خزر بود که قطع این راه ارتباطی طی چند دهه، موجب محصور شدن خلیج گرگان در خشکی و در نهایت کاهش مستمر آب آن به دلیل برداشت بی رویه برای مصارف کشاورزی و تبخیر بود.

رییس پژوهشکده علوم جوی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی گفت: برخی افراد کم کاری در نقش آفرینی سدهای گلستان را از عوامل مواجه شدن خلیج گرگان با خشکسالی می‌دانند در حالی که این حرف مبنای کارشناسی ندارد.

پروین غفاریان اظهار داشت: تنها سد گلستان که به حوزه آبریز خلیج گرگان منتهی می شود، سد نومل است که فقط هفت میلیون متر مکعب ظرفیت دارد در حالی که خلیج گرگان برای احیا و نجات از خشکسالی نیازمند حداقل یک میلیارد مترمکعب آب است.

به گفته وی همچنین دما نقش بسزایی در کاهش تراز آب خزر و خشک شدن خلیج گرگان دارد به طوری که سالانه شاهد افزایش ۲ صدم درجه دمای بیشینه در منطقه هستیم و این نشان می دهد که روند افزایش تصادفی نیست بلکه به دلیل برخی عوامل از جمله افزایش شهرنشینی و بخش زیادی به علت تغییر اقلیم است.

کارشناس مرکز اقیانوس شناسی دریای خزر هم رسوب گذاری را یکی دیگر از چالش های فراروی خلیج گرگان دانست و گفت: اگر دبی آب رودخانه‌های منتهی به خلیج گرگان را ۱۵۰ میلی‌گرم در نظر بگیریم، سالانه ۱۰۰ هزار تن رسوب از طریق گرگان‌رود و حدود ۴۰ هزار تن از طریق رودخانه قره‌سو وارد خلیج گرگان می‌شود که در زمان بارش های شدید و سیلاب، این رقم بیشتر خواهد بود.

به ازای یک سانتی متر کاهش سطح تراز آب دریای خزر حدود یک کیلومتر مربع از وسعت خلیج گرگان کاهش یافته و با افزایش رو به رشد گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی و در نتیجه کاهش سطح تراز آب دریا لزوم پایش مستمر سطح دریای خزر و خلیج گرگان بیشتر می شود.

معاون پیشین هماهنگی امور عمرانی استاندار گلستان نیز گفت: خلیج گرگان در حال خشک شدن است و این امر علاوه بر کمیت بر کیفیت آب هم تاثیر گذاشته و مشکلات زیادی را برای پرندگان و آبزیان ایجاد کرده است.

میرمحمد غراوی افزود: در ۲ سال گذشته حدود ۵۰ هزار پرنده مهاجر بر اثر بوتولیسم در خلیج تلف شدند و اگر چاره‌ای برای پهنه آبی نشود، اثرات غیرقابل جبرانی را در پی خواهد داشت.

وی همچنین به ورود فاضلاب شهری و صنعتی به خلیج اشاره کرد و گفت: باید تصفیه خانه‌های صنعتی ایجاد شود و از ورود فاضلاب به خلیج جلوگیری کرد علاوه بر آن کانال‌های چپاقلی و خزینی و آشوراده باید لایروبی شده تا بتواند آب و اکسیژن لازم خلیج را تامین کنند.

کارشناسان تغییر اقلیم و گرمایش جهانی، برداشت بی‌رویه از سفره‌های آبی اطراف خلیج، کاهش بارندگی و افزایش تبخیر را به عنوان مهمترین دلایل خشک شدن خلیج گرگان مطرح می‌کنند.

بسته شدن دهانه خلیج گرگان باعث می شود این پهنه آبی به سرعت ‏خشک شود زیرا میزان تبخیر ۲ برابر بیشتر از میزان بارش است و آبدهی رودخانه های ورودی به خلیج گرگان حتی در ‏شرایط طبیعی آن قدر نیست که بتواند کمبود آب آن را جبران کند.

یکی از راه حل های مطرح شده برای احیای خلیج گرگان، لایروبی کانال های آبرسان است که با وجود موافقان بسیار، اجرای آن مخالفینی دارد که انجام آن را بی فایده دانسته و خواستار جلوگیری از لایروبی به دلیل احتمال وارد شدن آسیب به محیط بکر خلیج گرگان هستند.

در این میان استاندار گلستان بارها اعلام کرد که لایروبی کانال های آبرسان خلیج گرگان مبنای علمی دارد.

هادی حق شناس با اشاره به استمرار پسروی آب خلیج گرگان و ضرورت شتاب‌بخشی به عملیات اجرایی احیای این پهنه آبی شرق دریای خزر گفت: بر اساس طرح مطالعات اقیانوس‌شناسی ایران، مهمترین راهکار نجات خلیج گرگان لایروبی کانال‌های خوزینی و چپاقلی است.

وی که تجارب دانشگاهی و اجرایی مرتبط با دریا، ساحل و بندر دارد افزود: در صورتی که اقدامی برای احیای خلیج گرگان صورت نگیرد به سرنوشت دریاچه ارومیه دچار شده و شهرهای اطراف این خلیج تحت تاثیر ریزگردها قرار خواهد گرفت.

بر این اساس، احیای خلیج گرگان در دستور کار جدی دولت قرار گرفت و در نهایت لایروبی کانال های آبرسان این پهنه آبی در شورای عالی تالاب‌ها به تصویب رسید و امید در دل دوستداران طبیعت و ساکنان پیرامونی خلیج گرگان زنده شد.

رییس سازمان محیط زیست که روز دوشنبه به گلستان سفر کرد در این مورد گفت: طی سال های اخیر و با کاهش ورودی آب رودخانه ها، بسته شدن راه ورود آب دریا و همچنین برداشت بیش از حد سهم تالاب میانکاله در بخش کشاورزی، سطح و عمق خلیج گرگان کاهش یافت.

عیسی کلانتری به پایان مطالعه طرح انتقال آب دریای خزر به خلیج گرگان اشاره کرد و گفت: با پایان یافتن مطالعات این طرح، تا پایان امسال کانال‌های خلیج گرگان به سمت دریا برای استفاده بهتر از منابع آب لایروبی می شود.

وی ادامه داد: در صورت لزوم ایستگاه پمپاژی از دریا به سمت خلیج گرگان ساخته می‌شود تا کمبود جریان آب به‌ویژه در زمستان که سبب تولید سم بوتولیسم و شکل‌گیری تلفات برای پرندگان می‌شود، برطرف گردد.

احیای خلیج گرگان و افزایش سطح آن، علاوه بر افزایش حضور پرندگان، تقویت ذخیره گاه های آبزیان و رونق طرح های گردشگری مانند اسکله های بندرگز و بندرترکمن، خطر ریزگرد و به راه افتادن جریان گرد و غبار به سمت سکونت گاه های گلستان را نیز از بین خواهد برد.

پارک ملی گلستان

عرصه حدود ۹۲ هزار هکتاری پارک ملی گلستان علاوه بر رنج بردن از کمبودهایی مانند اعتبار کم و نیروی انسانی ناکافی که تقریبا همه عرصه های محیط زیست کشور با آن دست به گریبان هستند، مشکلات منحصر به فرد زیادی دارد که از جمله آن، شکار بی رویه، آتش سوزی، تجاوز برخی سودجویان به عرصه این پارک ملی با انجام ساخت و سازهای غیرمجاز، تلف شدن همیشگی حیات وحش به دلیل برخورد با خودروهای عبوری و کاهش محسوس منابع آبی و غذایی با گرم شدن هوا و بروز خشکسالی است.

طی سال های اخیر برای رفع برخی از این مشکلات، استفاده بیشتر از ظرفیت نیروهای علاقمند به طبیعت و همچنین ساکنان روستاهی حاشیه این پارک ملی مورد توجه قرار گرفت و به نتایج امیدوارکننده ای نیز رسید.

علاوه بر آن، دولت برای جبران کمبودهای مالی این عرصه مهم، از سال ۹۸ ردیف بودجه مستقل برای پارک ملی گلستان مشخص کرد و پس آن هر سال اعتبار مورد نیاز این پارک به صورت مجزا از اعتبارات استانی در اختیار پارک ملی گلستان قرار گرفت.

یکی دیگر از مشکلات مهم پارک ملی گلستان، وقوع آتش سوزی گسترده در این عرصه است که به دلیل گستردی فراوان و نبود تجهیزات و نیروی انسانی کافی و از طرفی سخت گذر بودن برخی مناطق، هر آتش سوزی به خصوص در فصل گرما، چندین هکتار از جنگل و مرتع این پارک را می سوزاند و نابود می کند.

یکی از طرح های مهم اندیشیده شده برای حل این مشکل، تجهیز پارک ملی گلستان به تجهیزات هشدار آتش سوزی است که بهره برداری آزمایشی از آن هفته دوم تیرماه امسال آغاز شد و قرار است با نصب دوربین و حسگرهای بیشتر، وسعت مناطق تحت پوشش این طرح افزایش یابد.

طبق گزارش آذری جهرمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، با سرمایه‌گذاری وزارت ارتباطات، سامانه اعلام هشدار آتش‌سوزی و پایش تصویری برای حفاظت از پارک ملی گلستان در برابر آتش‌سوزی با فناوری اینترنت اشیا و به همت شرکت‌هی استارتاپ ایرانی به بهره‌برداری رسید.

همچنین مدیرکل ارتباطات و فناوری اطلاعات گلستان گفت که اجرای سامانه پایلوت اعلام هشدار پارک ملی گلستان که از فناوری‌های نوین بهره می‌برد باعث کاهش زمان اطلاع از وقوع و گسترش آتش در مناطق پرریسک این پارک ملی خواهد شد.

محمد احمدی اظهار داشت: هدف از اجرای این پروژه طراحی، پیاده سازی، تست، تحویل و آموزش سامانه یکپارچه GIS  است و در این سامانه نرم افزاری، نقاط پرخطر آتش سوزی پارک ملی گلستان بر روی نقشه نمایش داده شده و علاوه بر تشخیص زودهنگام حریق، هشدارهای لازم را در زمان حادثه به دستگاههای ذیربط اطلاع می دهد.

احمدی افزود: تجهیزات فعلی در این پروژه منطقه کوچکی از پارک ملی گستان را پوشش داده و برای پوشش همه نواحی پارک باید امکانات زیرساختی را توسعه داد.

به گفته وی این پارک قبل از آغاز پروژه پایش هوشمند آتش‌سوزی، هیچ زیرساخت ارتباطی نداشت اما اکنون تجهیزات پیشرفته‌ای در این منطقه نصب شده و می‌توان از آن‌ها در حوزه‌های مختلفی استفاده کرد.

برای بهره برداری از این طرح و ایجاد زیرساخت های موردنیاز سخت افزاری و تامین و نصب تجهیزاتی مانند دوربین نظارتی بیش از ۵۰۰ میلیارد ریال هزینه شده است.

درهمین پیوند معاون رییس جمهوری و رییس سازمان حفاظت محیط زیست در پایان سفر روز دوشنبه به گلستان در گفت و گو با ایرنا ضمن موفقیت آمیز دانستن مدیریت هیات امنایی پارک ملی گلستان، از ضرورت تصویب قانون مدیریت هیات امنایی پارک‌های ملی کشور در مجلس شورای اسلامی خبر داد و گفت: این سازمان تلاش دارد لایحه‌ای در این خصوص به مجلس ارائه دهد.

عیسی کلانتری افزود: پارک ملی گلستان نخستین پارک ملی در کشور است که از سه سال قبل به صورت هیات امنایی متشکل از سمن‌ها، مردم بومی و مسوولان دولتی ۲ استان گلستان و خراسان شمالی اداره می‌شود.

وی بابیان اینکه تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی در رابطه با پارک ملی گلستان با شورای راهبری و اجرای این تصمیمات با عوامل دولتی است، افزود: طی سه سال اخیر با مدیریت هیات امنایی، جمعیت حیات وحش این پارک حدود ۲ برابر افزایش یافته است.

رییس سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: مردم همکاری خوبی با محیط بانان در حفظ و نگهداری پارک ملی گلستان دارند و مدیریت هیات امنایی این پارک می‌تواند الگوی سایر پارک‌های ملی در استفاده از این سیستم مدیریتی باشد.

رییس پارک ملی گلستان نیز گفت: مهمترین برنامه‌های اجرایی در سفر روز دوشنبه رییس سازمان حفاظت محیط زیست به این استان شرکت در شورای راهبری این پارک و بازدید از برخی اقدامات از جمله احداث ۲ پاسگاه محیط‌بانی و بازسازی و بهسازی پنج باب ساختمان محیط‌بانی و مامورسرا در این منطقه حفاظت شده بود.

مهدی تیموری افزود: پارک ملی گلستان ۱۳ ایستگاه محیط‌بانی و چهار اتاقک دیدبانی فعال برای استفاده نیروهای محیط‌بان دارد.

وی، به‌روز رسانی ناوگان خودرویی، مدیریت و کاهش تعارضات جاده میان‌گذر پارک ملی و راه‌اندازی مرکز بازدیدکنندگان را از جمله نیازهای پارک ملی گلستان دانست و گفت: کلانتری در سفر اخیر خود قول مساعد برای جایگزینی خودروهای جدید با فرسوده و نیز پیگیری تخصیص کامل اعتبارات امسال را داد که با تحقق آن بسیاری از نیازهای این پارک ملی رفع می‌شود.

تیموری ادامه داد: رییس سازمان حفاظت محیط زیست همچنین موافقت خود را با نظر استاندار گلستان مبنی بر ایجاد مرکز یا دفتر تحقیقات و پژوهش در این عرصه طبیعی حفاظت شده اعلام کرد و قرار شد نخستین خودروی جمع آوری زباله نیز برای پارک ملی گلستان اختصاص یابد.

به گزارش ایرنا، پارک ملی گلستان بزرگ ترین و قدیمی ترین پارک ملی کشور با مساحت ۹۱ هزار و ۸۹۵ هکتار در شهرستان گالیکش در شرق استان گلستان و غرب استان خراسان شمالی واقع است که در سال ۱۳۵۴ به عنوان ذخیرگاه زیست کره در زمره ۵۰ ذخیرگاه بیوسفری جهان در لیست یونسکو ثبت شد.

بخش ناچیزی از پارک ملی گلستان در حوزه سرزمینی استان سمنان قرار دارد.

این پارک دارای سه نوع آب و هوای متفاوت خشک، نیمه خشک و نیمه مرطوب است که همین ویژگی باعث شده این پارک دارای پوشش گیاهی متنوع از استپ خشک تا جنگل انبوه باشد.

گونه‌های جانوری این پارک شامل آهو، پلنگ، تشی، خرس قهوه ایی، خرگوش، حشره خورها، راسو، روباه، روباه ترکمنی، رودک، سمور جنگلی، سیه گوش، شوکا، شنگ، قوچ و میش، کل و بز، گراز، گربه پالاس، گرگ، مرال، سمندر، قورباغه جنگلی، وزغ سبز، لاک پشت چهار چنگالی، مارمولک بی پا، مار آبی، مار قیطانی، گرزه مار و افعی قفقازی است.