حریم سبز جنگل‌ها را به سرخی آتش نسپاریم

آنقدر جنگل نداریم که آن را طعمه آتش کنیم، در دهه ۳۰ شمسی مجموع رویشگاه های جنگلی ما در هیرکانی ۳.۵ میلیون هکتار اعلام شده بود و آن زمان در مجموع ۱۸ میلیون هکتار جنگل داشتیم، اما امروز جنگل های هیرکانی به ۱.۶ دهم میلیون هکتار کاهش یافته یعنی بیش از نیمی از این جنگل ها را از دست دادیم و در مجموع اکنون فقط ۱۲ میلیون هکتار جنگل داریم، یعنی ۶ میلیون هکتار جنگل را در طول ۶ دهه اخیر از دست دادیم. 

گزارشی که انجمن علمی جنگلبانی کشور منتشر شده بود می گوید نیمی از جنگل های هیرکانی موجود هم جنگل های مخروبه هستند و به شدت در آستانه فروپاشی قرار دارند، در زاگرس هم ۳۰ درصد جنگل ها در معرض خشکی کامل قرار گرفتند و ۱۵ میلیون بلوط را در مدت دو دهه اخیر از دست دادیم.

با این حساب متوسط سرانه جهانی جنگل ۱۷ صدم هکتار است در حالی که این سرانه در ایران هشت دهم درصد است؛ یعنی سهم ایرانی ها از جنگل یک چهارم استاندارد سرانه جهانی است بنابراین شرایط جنگل های ما به گونه ای نیست که آنرا سالانه طعمه آتش کنیم و سرعت نابودی آنها را بیشتر کنیم.

در حالی جنگل های خود را با شتاب زیادی از دست می دهیم که مطابق تعریف سازمان ملل، جنگل ها بیش از ۳۳ نوع خدمت غیر قابل معامله ارائه می کنند، یعنی خدماتی که به راحتی نمی شود در نظام اقتصادی حاکم بر جهان برای آن ارزش پولی قائل شد.

تولید اکسیژن، ترسیب کربن، تعدیل اقلیمی ، افزایش ظرفیت گرمایی زمین و از همه مهمتر منبع ذخیره آب هستند و مانع فرسایش بیش از حد خاک می شوند اما ما با جنگل های خود چه کرده ایم؟ برداشت بی رویه چوب ، شیوع انواع آفات و در کنار تمام اینها اتش سوزی ،‌دشمن جنگل های موجودی شده که به سختی سرپا است ،  اکنون هم در دوره خشکسالی و کم بارشی هستیم دامنه اتش سوزی ها گسترده تر شده و هر روز اخباری دال بر وقوع آتش سوزی در فلان جنگل به گوش می رسد.

منوچهر فلاحی معاون جانشین یگان حفاظت سازمان محیط زیست دراین باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: از ابتدای سال تا ۳۱ خرداد ماه هزار و ۴۴۹ هکتار آتش سوزی داشته ایم البته این آمار مربوط به مناطق تحت پوشش سازمان حفاظت محیط زیست است و آمار کلی را باید سازمان جنگل ها مراتع و آبخیزداری ارائه دهد که قطعا بیشتر از اماری است که سازمان محیط زیست در اختیار دارد.

وی افزود: در این مدت بیشترین آتش سوزی ها در استان های فارس با ۷۵۷ هکتار، کردستان ۳۴۶ هکتار و بعد از آن مازندران بوده است، در تهران هم آتش سوزی داشتیم، البته با توجه به خشکسالی امسال افزایش آتش سوزی ها را پیش بینی کرده بودیم برای همین منظور فروردین ماه بخشنامه ای برای استان ها صادر کردیم که در آن بر انجام اقدامات پیشگیرانه تاکید شد و بر اساس آن قرار شد ادارات کل استانی یک سری برنامه عملیاتی با هدف آماده باش در مقابل آتش سوزی انجام دهند.

فلاحی اظهار داشت: یک سری استان ها هستند که مناطق مشترک دارند که قرار شد این استان ها برای هماهنگی بیشتر کارگروه مشترکی تشکیل دهند تا وضعیت موجودی امکانات اطفای حریق خود را بسنجند و اگر کمبود و نواقصی بود جبران کنند ، در واقع استان ها در حالت آماده باش قرار گیرند تا در صورت وقوع آتش سوزی غافلگیر نشوند.

وی با اشاره به اینکه ایجاد پد بالگرد از دیگر اقدامات صورت گرفته است گفت: مقرر شد تا مناطقی که سابقه آتش سوزی دارند حوضچه های برداشت آب ایجاد شود و استان ها موظفند با توجه به شرایط مناطف خود آب این حوضچه ها را تامین کنند تا در صورت وقوع آتش سوزی آب مورد نیاز در منطقه وجود داشته باشد.

معاون جانشین یگان حفاظت سازمان محیط زیست افزود: مساله دیگری که در استان ها بسیار مهم است بحث هماهنگی با ستاد بحران است که در مواقع ضروری بتوانند از خدمات پروازی نهادهایی مانند جمعیت هلال احمر و نیروهای مسلح استفاده کنند، این هماهنگی ها در استان انجام شده تا زمان وقوع بحران غافلگیر نشوند و بحران برای آنها به بحران دیگری تبدیل نشود.

وی تاکید کرد: همچنین استان ها باید کانون های وقوع حریق را با توجه به سوابق منطقه شناسایی کنند، مثلا در استان گلستان می دانیم که در پارک ملی گلستان همیشه در چه نقاطی آتش سوزی رخ می دهد یکی از کارهایی که باید استان ها انجام می دادند شناسایی کانون های حریق بود تا در آن مناطق اکیپ هایی مستقر شوند، مثلا اکیپ های سیاری هستند که باید به صورت دائم در آن مناطق مستقر شوند تا هر زمانی که آتش سوزی رخ دهد سریع در محل حاضر شوند.

فلاحی ادامه داد: ۹۰ تا ۹۵ درصد آتش سوزی ها عامل انسانی دارد که از این میزان حدود ۸۵ درصد آن غیر عمدی است از این رو از استان ها خواستیم تا بروشورهای هشدار دهنده در خصوص برخورد با افراد خاطی بین جوامع محلی و گردشگران توزیع کنند که بدانند اگر باعث آتش سوزی شوند چه عواقبی برایشان دارد، همچنین قرار شد اطلاعیه هشدار دهنده در سطح استان ها در جاهایی که سابقه آتش سوزی دارند توزیع شود که می تواند تا حد زیادی بازدانده باشد.

وی افزود: همچنین درخواست کردیم تا شوراهای محلی، نیروهای بسیج، یگان حفاظت منابع طبیعی و سازمان های مردم نهاد با هم هماهنگ باشند تا در مواقع آتش سوزی نیروها و کارها مشخص باشد و به موقع در محل حاضر شوند.

وی اظهارداشت: مساله ای که هر ساله با آن درگیر هستیم این است کشاورزان بعد از برداشت محصولات باقیمانده محصولات مانند کاه و کلش را اتش می زنند تا زمین برای کاشت دوم آماده شود که با استان ها مکاتبه کردیم تا ادارات کل جهاد کشاورزی مانع این کار شوند چون با توجه به گرمای هوا و خشکی زمین ممکن است اتش توسعه یابد و از کنترل خارج شود، وقتی که اطلاع رسانی می شود و اگر کسی این کار را  انجام دهد و اتفاقی بیفتد حالت عمدی  به خود می گیرد و باید تاوان دهد.

به گفته وی همچنین افراد در صورت وقوع آتش سوزی می توانند انرا به ۱۵۴۰ که سامانه فعال در سازمان محیط زیست است اطلاع دهند.

فلاحی پاکسازی آتش بُرها را از دیگر اقدامات صورت گرفته عنوان کرد و گفت: آتش برها مناطقی به صورت خندق هستند که ارتباط بین دو منطقه را در صورت وقوع آتش سوزی قطع می کنند که باید پاکسازی شوند تا گیاهی در آن نباشد چون زمانی که آتش به منطقه ای می رسد که علفی در آن نباشد خودبخود خاموش می شود که آتش برها هم همین کار را می کنند، عرض آنها به تناسب منطقه متفاوت است اما معمولا بین ۶ تا ۱۰ متر است که اگر یک یا دو سال به حال خود رها شوند دوباره در آنها گیاه رشد می کند و عملا کار قطع آتش را انجام نمی دهند و مانند پل عمل می کنند از این رو کار پاکسازی انها در دستور کار قرار گرفت.

پویش ملی حیات

با توجه به اهمیت موضوع پویش های مختلفی هم با هدف مقابله با آتش سوزی ها شکل گرفته اند که یکی از آنها پویش ملی حیات است، اهمیت زیست بوم زاگرس به عنوان یکی از حیاتی ترین زیستگاه های انسانی و طبیعی کشور سبب شده است که گروهی از جوانان فعال در حوزه های محیط زیست و منابع طبیعی با طراحی این پویش ملی و با رویکرد آموزش و تجهیز گروه های جهادی و مردمی مقابله کننده با آتش سوزی در منطقه اکولوژیکی زاگرس در صدد حل مسئله آتش سوزی و کاهش اثرات آن بر روی زندگی جوامع محلی و محیط باشند و سعی دارند با تقویت و توانمندسازی گروه های مردمی و جهادی که اکثرا از دل جوامع بومی و محلی رشد و توسعه یافته اند زمینه های مدیریت هر چه بیشتر رخدادهایی از قبیل آتش سوزی که طبق آمار ۹۰ درصد ریشه در عوامل انسانی داشته و دارد را فراهم کنند.

در نگاه طراحان پویش ملی "حیات" ، منطقه اکولوژیکی زاگرس با وسعت ۵.۴ میلیون هکتار به عنوان یکی از فعال ترین اکوسیستم های طبیعی کشور از اهمیت بسزایی در رقم زدن بسیاری از معادلات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی برخوردار بوده که تامین ۴۰ درصد از آب شیرین کشور، سرچشمه رودخانه های کارون، دز، کرخه، مارون، سیروان، زاب و زاینده رود، اولین سد دفاعی زیستی کشور با ظرفیت سالیانه رسوب ۳۶۷ میلیون تن گرد و غبار (ریزگرد)، ظرفیت سالیانه تولید ۱۳.۵ میلیون تن اکسیژن، زیست ۸۰ درصد از عشایر غیور و بیش از ۵۰ درصد دام کشور در منطقه زاگرس و و ابستگی معیشتی ۱.۵ میلیون نفر از مردم بومی و محلی به جنگل های زاگرس برخی از شاخص ترین این معادلات است.

زاگرس به عنوان اولین سد دفاعی زیستی، با همه کارکردهای زیستی فوق العاده اش طی این سال ها با آسیب های بسیار جدی مواجه شده است که آتش سوزی های مکرر در فصل گرما در نقاط مختلف زاگرس علی الخصوص در استان های فارس، خوزستان، لرستان، کرمانشاه و کردستان، هر ساله هزاران هکتار از این جنگل ها را در ورطه نابودی قرار داده است و خسارات مالی مستقیم و غیر مستقیم بسیاری را به مردم و دولت وارد کرده است.

پویش ملی حیات با رویکرد تقویت جوامع بومی و محلی در راستای حفظ و حراست از ظرفیت های موجود کشور در عرصه جنگل، با هدف آموزش و تجهیز گروه های جهادی و مردمی ساکن در مناطق آتش سوزی و با هدف مردمی سازی حفاظت از محیط زیست در صدد جلب مشارکت همه مردم، نهادهای حاکمیتی و دولتی برای توانمندسازی مبارزان خط مقدم مبارزه با آتش سوزی در جنگل های فوق العاده زاگرس است.

پویش ملی حیات با محوریت جمعیت درخت یاران و همکاری موسسه تحقیقاتی ماکا، اداره کل فرهنگی و اجتماعی دانشگاه تهران و سازمان جنگل ها و مراتع و آبخیزداری کشور در حال اجرایی شدن است.

۹۰۱۴