قربانی‌ کردن از دوران کهن با رویکردهای مختلفی وجود داشته است

دکتر ولی عبدی روز سه‌شنبه در گفت و گوی اختصاصی با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: بررسی متون و آثار برجای مانده از ادیان مختلف و دوران کهن حکایت از آن دارد که مراسم قربانی با اهداف مختلفی همچون فروکاستن از خشم خدایان، طلب باران، باروری زمین، کسب موفقیت در جنگ‌ و یا رفع بیماری‌های واگیر و کشنده صورت می گرفته است.

او با اشاره به واژه انگلیسی "sacrifice" که معادل قربانی شمرده می‌شود، افزود: در زبان لاتین نیز "سکریفیچیوم" (sacrificium) معادل قربانی است که از دو واژه سَکِر "sacer" به معنای جدا و متمایز کردن و فاچِرِ "facere" به معنای انجام دادن است و ریشه لاتینی کلمه مزبور نشان می‌دهد که چیزی یا شیئی به خاطر اهمیت و ارزشی که دارد از اشیای پیرامون خود جدا می‌شود تا به منظور به دست آوردن خواسته مهم‌تری، پیشکش شود.

عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد بیان کرد: در زبان یونانی کلمه "تیثیا" برابرنهاد با قربانی است و یکی از معانی آن سوزاندن است و بر همین اساس گاهی قربانی را می‌سوزانده اند.

عبدی با اشاره به نظرات برخی دین پژوهان در موضوع ادیان ابتدایی اظهار کرد: از قرن ۱۹ میلادی تاکنون، دین‌ پژوهان متعددی به بررسی ادیان، آداب و رسوم دینی از جمله مراسم قربانی پرداخته اند،  به عنوان نمونه "سر ادوارد تیلور" محقق و انسان‌شناس معروف بریتانیایی در کتاب خود با عنوان فرهنگ ابتدایی بر این باور بود که انسان‌ها در روزگاران کهن، قربانی می‌کردند تا خشم خدایان را فروبنشانند و خوسته‌ای را نیز به دست آورند.

عبدی گفت: دین پژوه اسکاتلندی به نام " ویلیام رابرتسون اسمیت" نیز در کتابی با موضوع ادیان سامی، بر ویژگی اشتراکی گوشت قربانی تأکید و بیان کرده است که انسان‌های اولیه بعد از انجام قربانی، گوشت آن را بین خود تقسیم می‌کردند تا با این کار از یک طرف بین اعضای قبیله و از طرفی دیگر با خدای قبیله نوعی اتحاد برقرار کنند.

وی افزود: "سر جیمز جورج فریزر" انسان­شناس بریتانیایی هم در کتاب "شاخه زرین" معتقد است، انسان‌های اولیه رییس خود را دارای نیروی معنوی والا و مانا دانسته و تصور می‌کردند که هرچه این شخص پیرتر شود، نیروی او نیز ضعیف می‌شود،  بنابراین، وی را قربانی می‌کردند تا نیروی او به رییس جدید، که جوانتر بود، منتقل شود و در گذر زمان به جای انسان، حیوانات را نیز قربانی کردند.

استادیار گروه ادیان و عرفان تطبیقی دانشگاه فردوسی، با اشاره به انواع قربانی خونی و بدون خون‌ریزی در روزگاران گذشته، بیان کرد: گاه ذبح موجوداتی همچون اسب، بز، گاو نر، خوک ماده، ماهی و حتی انسان، مهمترین نوع قربانی در بین ادیان و اقوام ابتدایی به حساب می‌آمد؛ به عنوان مثال در میان قوم آزتک‌ها در مکزیک و از قرن ۱۴ تا ۱۷ میلادی، شاهد قربانی کردن حدود ۲۰ هزار انسان برای خدای خورشید هستیم.

او ادامه داد: گاهی اوقات نیز رسم قربانی، بدون خون‌ریزی صورت می‌گرفت، برای مثال، قوم مایا در مکزیکو، زنان را در رودخانه‌ها و چشمه‌های مقدس به قصد قربانی، خفه می‌کردند.

عبدی با اشاره به قربانی کردن در ادیان امروزی عنوان کرد: در آیین هندو به مناسبت‌های مختلفی مانند تولد و کسب موفقیت قربانی انجام می‌شود، ولی در دین بودا، قربانی کردن اهمیت چندانی ندارد، زیرا آنها آن را مخالف قاعده "بی آزاری" (اهیمسا) می‌دانند و به جای آن، به تهذیب نَفس و تزکیه باطن توصیه می کنند.

وی گفت: مراسم قربانی از دوران کهن و در چین نیز انجام می‌شده است که در نوعی از مراسم قربانی، امپراتور قربانی را به آسمان پیشکش می‌کرد و مردم عادی از انجام آن محروم بودند؛ زیرا انجام این مراسم مختص امپراتوران و حاکمان بود. اما از آنجا که نیاکان پرستی در چین ریشه قوی داشت، مردم عادی هم توانستند به نیاکانشان قربانی‌هایی را تقدیم کنند زیرا معتقد بودند شخص متوفی، حافظ و نگهبان خاندان و بازماندگان خویش است و به همین دلیل، هرساله به یاد وی قربانی انجام می‌دادند.

عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد افزود: در ژاپن نیز معمولاً امپراتور به نمایندگی از مردم، برای خدایان، قربانی‌هایی را تقدیم می‌کرد؛ با اینکه در این مراسم حتی انسانها قربانی می‌شدند اما به مرور زمان و در اویل قرون وسطی، قربانی کردن انسان منسوخ شد و جای خود را به تقدیم غذا و نوشیدنی داد.

او با تاکید بر این موضوع که در دین یهودیت انواع و اقسام قربانی وجود دارد، بیان کرد: برای نمونه در سِفر لاویان، کتاب سوم تورات، به انواع قربانی از جمله قربانی کفاره، قربانی به خاطر بخشش گناهان، قربانی سوختنی همچون گوشت که نباید خورده شود بلکه کامل سوزانده می شود،  اشاره شده است.

عبدی عنوان کرد: همچنین در سِفر پیدایش کتاب اول تورات و در فصل ۲۲ گفته شده است که قرار بود حضرت ابراهیم، پسر خویش یعنی "اسحاق" را قربانی کند ولی در نهایت، خداوند به جای وی قوچی را فرستاد تا قربانی شود. بنابراین، مراسم قربانی در بین یهودیان تا حدود سال ۷۰ بعد از میلاد، که به تبعید دوم معروف است، ادامه و رواج داشت، اما بعد از آن تاریخ، از آنجا که یهودیان در سرتاسر جهان پراکنده شدند و سرزمین و معبد خود را از دست دادند، نزد آنان دعا کردن، جای قربانی کردن را گرفت.

وی گفت: در مسیحیت یا به تعبیری در اناجیل، زندگی و رنج و تصلیب حضرت عیسی به عنوان نوع کامل قربانی تلقی می‌شود. همچنین به صورت ویژه در نگاه "پولس" که وی در ابتدا یهودی بود و سپس مسیحی شد، حضرت عیسی مسیح قربانی شد، تا انسانها را از گناهان‌شان نجات دهد.

این استاد دانشگاه افزود: در دین اسلام نیز قربانی کردن به منظور تقرب به خداوند مطرح شده است و بر همین اساس در روایتی از امام صادق(ع)، ریختن گناهان، طلب بخشایش و مغفرت نیز با انجام قربانی صورت می‌گیرد.

او ادامه داد: در مراسم حج نیز قربانی و ذبح گوسفند و شتر بر هر حاجی واجب است و سایر مسلمانان نیز در عید قربان، که به عید الأضحی معروف است، می توانند در حد توان و بضاعت مالی خود قربانی انجام دهند.

عبدی با اشاره به اینکه در آیه ۲۷ سوره مائده، نخستین بار از پسران آدم به عنوان کسانی که دست به قربانی زدند، یاد می‌ شود،  عنوان کرد: در آیه ۱۰۲ سوره صافات به بعد، به داستان حضرت ابراهیم (ع) اشاره شده است که در رویایی مأمور می‌شود تا پسرش اسماعیل (ع) را در راه خداوند قربانی کند.

وی اظهار کرد: پس از اینکه حضرت ابراهیم (ع) از این آزمایش الهی سربلند بیرون می آید، فرمان می رسد که به جای پسرش، بره‌ای را قربانی کند.

استادیار گروه ادیان دانشگاه فردوسی مشهد گفت: رسم قربانی حتی پیش از اسلام در بین اعراب رایج بوده است، حتی در منابع تاریخی و روایی گفته شده است که اعراب، پس از ذبح حیوان، کعبه را با خون آن آغشته می‌کردند که پس از ظهور اسلام چنین مراسمی کنار گذاشته شد.