حجت الاسلام جلال نوری کاخکی روز جمعه به مناسبت عاشورای حسینی در گفت و گو با خبرنگار معارف ایرنا اظهار داشت: در عصر حاضر شاهد هستیم که واقعه عاشورا در یک فرهنگ بین المللی مورد ستایش و مقبول واقع شده است. یعنی دفاع از آرمان ها، حقوق و همچنین ایستادگی در مقابل ظلم و ستم جزو شاخص ها و معیارهای فرهنگ عاشورایی است که هر ملت آزاده ای آن را تحسین می کند و به آن توجه دارد. به همین دلیل بسیاری از مردم دنیا وقتی با حقیقت واقعه عاشورا آشنا می شوند، آن را بسیار مورد توجه قرار می دهند.
وی بستر فرهنگ عاشورایی را دارای دو رویکرد تاریخی سیاسی و رویکرد فرهنگی معرفتی دانست و گفت: جامعه شیعه معمولا در رویکرد تاریخی و سیاسی به ویژه در سطح توده مردم با مناسک و آداب عزاداری به امام حسین (ع) عرض ارادت و توجه می کنند. این توجه در راستای اعتقادات، اخلاقیات و احکام قرار نمی گیرد ولی همین فرهنگ عاشورایی که در دل آن امر به معروف یا تولی و تبری، جهاد و اقامه نماز قرار می گیرد، در واقع فروع دین را تقویت می کند.
آشنایی با سیدالشهدا (ع) در حد مناسک کافی نیست
این کارشناس دینی افزود: نکته مهم این است که فرهنگ عاشورایی زمینه مساعدی برای تقویت فروع دین است. به این معنا که بتوانیم همچون شهید مطهری که در کتاب حماسه حسینی با تحریف ها و حاشیه های جریان عزاداری مبارزه کرد، ما نیز مبارزه کنیم و آن را در یک جریان معرفتی و عقلانی صحیح پالایش کنیم تا از دل این جریان، ارکان دین تقویت و فروع دین تثبیت شود ولی متاسفانه شاهد جریاناتی هستیم که بخش عمده ای از جامعه جوان با فرهنگ عاشورایی در حد آیین و مناسک آشنا هستند و از این حد عبور نمی کنند که بدانند فلسفه قیام امام حسین (ع) و رویکردهای قیام آن حضرت به چه شکلی بوده است یا این که ا مام در چه شرایط تاریخی و سیاسی قیام کردند.
وی افزود: ضرورت دارد علما، واعظین، مداحان و حتی سازمان هایی مانند تبلیغات اسلامی که برای ده ها هزار هیات مجوز صادر می کنند، لازم است با بسته های فرهنگی هیات های عزاداری را توجیه کنند یا این موضوع را در شرایط غیرکرونایی در همایش های متعددی تبیین و تشریح کنند تا آسیب ها و آفت های آن مشخص شده و بیشتر تشریح شود. باید قبول کنیم که مقداری در این قضایا خنثی عمل می کنیم و در واقع نگاه آماری و شکلی به موضوع داریم.
نوری ادامه داد: گاهی به این مساله اکتفا می کنیم که مردم در ماه محرم عزاداری می کنند و آمار هیات ها افزایش می یابد ولی بسیاری از این هیات ها فاقد رهبری و هدایت لازم هستند و به همین دلیل دچار آفت ها و آسیب های جدی می شوند.
وی با اشاره به بیانات رهبر معظم انقلاب درباره شاخص های عزاداری گفت: اگر شاخص های عزاداری بر مبنای قرآن، سنت نبوی و معیارهایی باشد که اهل بیت تبیین کردند، عزاداری ما به قرآن و سنت نبوی متصل می شود و این موضوع زمانی رخ خواهد داد که فرهنگ عامه شکل بگیرد. یعنی از طریق بستر هنر، فیلم، تئاتر، کتاب، سریال و سینمای خانگی در این زمینه می توان فرهنگ عمومی را به یک فرهنگ عاشورایی مبتنی بر اخلاق اسلامی، قرآن، عدالت، آزاداندیشی و ارزش های اصیل دینی و انسانی و عقلانیت تبدیل کرد.
فرهنگ عاشورا زمینه ای برای قرآن محوری است
این کارشناس دنیی اظهار داشت: در جهان معاصر که قرآن به عنوان محوری ترین پیام آسمانی در دست مسلمانان همچنان مهجور است درحالی که رویکرد اهل بیت یک رویکرد قرآن محوری و نگاه آنان اخلاق محوری است ولی شاهد هستیم که رویکرد اصلی دین ما در حق مداری و تبیین ارزش های دینی، اسلامی و انسانی کمرنگ می شود در حالی که فرهنگ عاشورایی بستری برای این جریان است.
وی افزود: فرهنگ عاشورایی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، یک فرهنگ معرفتی و علمی برای مبارزه با رژیم ستم شاهی بود اما آن فرهنگ با آن غنای لازم که جوانان به دنبال معرفت و دانش از طریق علما و اندیشمندان و اساتید دانشگاه بودند تا در مقابل ظلم و ستم بایستند، اکنون شاهد هستیم که بسیاری از جوانان فقط به دنبال یک جریان هیجانی و شور بوده و از حقیقت موضوع غافل هستند و این مساله در درازمدت مشکلاتی را بوجود خواهد آورد؛ به گونه ای که جامعه جوانی که در ظاهر، حسینی است اما در باطن رویکردهای حسینی آنان تغییر کرده یا تضعیف می شود.
اتحاد جهان اسلام با ایجاد فرهنگ عاشورایی
نوری ادامه داد: در جهان اسلام و به ویژه در منطقه غرب آسیا رویکردهای متفاوتی را نسبت به مذهب می بینیم. مثلا طالبان در افغانستان با کمترین مقاومت از سوی مردم و دولت افغانستان، توانست در مدت بسیار کوتاه شهر به شهر مسلط شود و افغانستان را به دست بگیرد. حکومت مرکزی در عمل سقوط کرد و گروه طالبان که به یک گروه تروریستی و خشن مشهور بود، توانست این کشور را به دست گیرد.
وی افزود: رویکردهای تکفیری و سلفی در لایه هایی از این جریان ها وجود دارد و اگر چه نگاه ها متفاوت است ولی همچنان این رویکردها وجود دارد. مثلا طالبان هنگام ورود به یکی از شهرهای افغانستان، پرچم های عزاداری حسینی را پایین آورد و همچنین در جایی دیگر می بینیم وهابیت در عربستان چگونه عمل می کند. در واقع جهان اسلام که باید بر مبنای قرآن به صورت یکپارچه و بر اساس سنت نبوی به اصول و ارکان دین بپردازد، با توجه به نگاه های مذهبی افراطی و جدا کردن از همدیگر باعث شده تا هر گروهی از جهان اسلام فرقه فرقه شوند و این تضعیف جهان اسلام است.
این پژوهشگر مذهبی اضافه کرد: در جامعه ما مردم آیین عزاداری را انجام می دهند و ممکن است اتصال به قرآن و سنت نبوی نداشته باشند ولی در اینجا اصالت حکومت و مدیریت کلان جامعه و رهبری علما وجود دارد و از انحراف جامعه جلوگیری می شود و خطایی اتفاق نمی افتد ولی در افغانستان وقتی دیدگاه های مذهبی بدون اتصال به قرآن و سنت پیامبر اکرم (ص) منتشر می شود، به جای این که سخن محوری آنها قرآن و ارزش های اخلاقی و انسانی باشد، می بینیم اولین چیزهایی که بروز پیدا می کند، تندروی های مذهبی است که خطرناک نیز هست.
وی افزود: یعنی اگر جامعه از ارکان دینی خود دور شود، دچار آفت خواهد شد؛ همانگونه که اگر عزاداری امام حسین (ع) از اهداف قیام امام حسین (ع) دور شود آفت هایی همچون سکولاریزم، لیبرالیزم و اومانیسم (انسان محوری)، بی دین شدن مردم و لیبرال دموکراسی شکل می گیرد و آفت آنجا نیز تحجر است. وقتی لایه های مذهبی از ارکان دین دور شود انحراف ایجاد می شود. خطر اصلی طالبان این است که بر مبنای قرآن اهل استدلال نیستند. چون شاخص اصلی قرآن در ارتباط با اهل کتاب و کفار این است که آنان را به گفت و گو، استدلال، عقلانیت، معنویت و اخلاق دعوت می کند. سول این است آیا طالبان نیز به این موضوعات دعوت می کند یا شاهد لایه های دیگری هستیم؟
چگونه عاشورای حسینی را به وحدت ادیان تبدیل کنیم
این کارشناس مذهبی با اشاره به رویکرد سیاسی اجتماعی و رویکرد معرفتی عقلانی در فرهنگ عاشورای حسینی گفت: فرهنگ عاشورای حسینی را می توان به رویکرد وحدت ادیان و وحدت مذاهب در جهان اسلام تبدیل کرد که این کار نیازمند کرسی های آزاداندیشی، برگزاری جلسات نقد و نظر و بررسی و آسیب شناسی هاست تا به مدلی از عزاداری و جریان فرهنگ عاشورایی دست پیدا کنیم که در کنار آن بتوانیم جهان اسلام را متحد کنیم.
وی افزود: از طرف دیگر شاهد آن هستیم که آیین و مناسک عزاداری در مواردی تقویت کننده اعتقادات، احکام و ارزش های اخلاقی است که عالمان دین و بزرگان نظر دارند و تقویت می کنند ولی در بخشی دیگر مانند برخی هیات ها تا حدودی همان اعتقادات تضعیف می شود. چون برخی افراد رفتارها و هنجارهای غیراخلاقی انجام می دهند و اعتقادات اطرافیان و همسایگان آن هیات ها، حتی گاهی به دین اسلام ضعیف می شود و لذا باید در این موارد بسیار هوشمندانه عمل کنیم.
چگونه شعارهای حسینی را محقق کنیم
نوری از شعارهای حسینی به عنوان شاخص ها و معیارهای آزاداندیشی و مبارزه با ظلم و ستم یاد کرد و گفت: امام حسین (ع) فرمود اگر شما دین ندارید و از آخرت نمی ترسید، حداقل آزاده باشید. یعنی آزاده بودن بر مبنای وجدان، انصاف و عدالت است و این موضوع همان چیزی است که در جنگ ها و درگیری های منطقه غرب آسیا و اختلافات مذهبی دیده نمی شود در حالی که امام حسین (ع) اینگونه دعوت می کند که اگر دین ندارید و مسلمان نیستید در دنیا آزاده باشید.
وی افزود: با توجه به این فرمایش امام حسین (ع) که فرمود آیا نمی بینید به حق عمل نمی شود و از باطل جلوگیری نمی شود، جامعه بایدحق مدار باشد. یعنی حق در هرجایی چه توسط یک جریان قدرت یا توسط مردم یا هر گروهی تضعیف می شود، انسان باید بتواند از حق دفاع کند. ما شاهد کمرتگ شدن حق مداری در جامعه هستیم و برخی مردم نسبت به فرهنگ حق مداری بی تفاوت می شوند.
آشفتگی های فرهنگی و عمل نکردن به سفارش های امام حسین (ع)
این پژوهشگر حوزه رسانه اضافه کرد: از طرف دیگر می بینیم در مقابل برخی مسائل فرهنگی جلوگیری صورت نمی گیرد. مثلا فرهنگ داشتن حیوانات خانگی یا فرهنگ ولنگاری و بی بند و باری که باطل محسوب می شود در جامعه وجود دارد و مردم به مرور نسبت به این مسائل بی تفاوت می شوند. این بی تفاوتی ها با فرهنگ عاشورایی در تضاد است و لذا می بینیم برخی از همان کسانی که در خانه سگ نگهداری می کنند، لباس مشکی هم می پوشند. این را می توان آشفتگی فرهنگی نامید که باعث سردرگمی می شود و لازم است این موضوع ها تبیین و روشن شود.
وی منشورهای بین المللی، حقوق بشری و حقوق انسانی و حقوق قرآنی را همان شعارهای حسینی دانست که باید به آن توجه شود و افزود: مثلا وقتی امام حسین (ع) فرمود من برای اصلاح امت جدم قیام کردم، یعنی هر جامعه ای باید همواره رویکرد اصلاحی داشته باشد. چون خواه نا خواه فساد در بستر فرهنگی و اجتماعی یا در مسائل سیاسی و اقتصادی شکل می گیرد و فاصله طبقاتی که در جامعه وجود دارد باعث فساد می شود و جامعه فقیر و متوسط را دچار عقده های سرخورده می کند.
نوری ادامه داد: عده ای ثروت های آنچنانی بادآورده دارند که غیرقابل توصیف است درحالی که عموم مردم در تامین معیشت خود مشکل دارند. این فاصله طبقاتی باعث ایجاد فساد شده و هدف امام حسین (ع) اصلاح جامعه است یا وقتی آن حضرت می فرماید برای امر به معروف و نهی از منکر قیام کرده، یعنی مسئولیت اجتماعی تک تک مردم، چه نسبت به حاکمیت و چه نسبت به مدیران و نسبت به یکدیگر باید وجود داشته باشد در حالی که مسئولیت اجتماعی مردم کمرنگ شده است و تبیین آزادی بیان از سوی نهادهایی که باید این آزادی ها را تبیین کنند، وجود ندارد.
وی افزود: البته در جامعه ما آزادی های بسیاری مانند آزادی بیان وجود دارد ولی بسیاری از این مسائل همچون برنامه های صدا و سیماست. در تلویزیون بیشتر برنامه های پر مغز و پرمحتوا در ساعت هایی پخش می شود که مخاطب چندانی ندارد و برنامه های سرگرمی و طنز در ساعت های پربیننده به روی آنتن می رود.
ضرورت تبدیل فرهنگ عاشورایی به فرهنگ عمومی
این کارشناس مذهبی اضافه کرد: ممکن است در جامعه ما مقالا و گفت و گوها و سمینارهای بسیاری در باره فرهنگ عاشورا شکل بگیرد ولی این مباحث در متن جامعه شکل نمی گیرد. در اروپا اتفاق خوبی که افتاد این بود که بسیاری از فیلسوفان و اندیشمندان اروپایی تفکرات و اندیشه های خود را درقالب رمان ها منتشر کردند و همین رمان ها در قالب فیلم ها جزو فرهنگ رایج آنها شد. ما نیز باید بتوانیم در جامعه آن فرهنگ غنی و نگاه عالمان و اندیشمندانه متفکران را به فرهنگ عمومی تبدیل کنیم.
وی تاکید کرد: تبدیل کردن تفکر قیام عاشورا در لایه های عزاداری به تنهایی شکل نمی گیرد مگر این که عالمان و اندیشمندان نقش داشته باشند یا هنرمندان و رسانه ها نقش ایفا کنند. اگر هنرمندان و رسانه ها در تبیین آموزه های صحیح و اصلی قیام عاشورا نقش داشته باشند، شاهد آن خواهیم بود که همچون سریال مختارنامه که بسیار غنی و پربار است، می تواند مضامین متعددی را در فرهنگ عمومی منتشر کرد. چنین فیلم هایی کم داریم که بتواند در بستر فرهنگ عامیانه لایه های اصلی و شاخص های محوری و کلیدی قیام امام حسین (ع) را تبیین کند.
نوری اضافه کرد: جامعه امروز ما که یک جامعه فرهیخته و تحصیل کرده است و متولیان اصلی جامعه نیز به این مسائل اشراف دارند و باید زمینه ای فراهم شود تا اصحاب قلم، اندیشمندان، اساتید دانشگاه ها و طلاب در لایه های میانی بستری را که به عنوان آیین و مناسک عزاداری سید الشهداست، به گفتمان حق مداری و دفاع از مظلومان تبدیل کنند.
وی افزود: اگر این گفتمان فراگیر شود، گفتمان وحدت بین مذاهب و همدلی بر مبنای فرهنگ عاشورایی شکل می گیرد همانگونه که شاهد آن هستیم مواسات و همدلی در جریان ویروس کرونا در مساجد شکل گرفت و کمک های بسیاری جمع شد برای آسیب دیدگان جمع آوری شد. همین همدلی می تواند در ساختار آیین مناسک، هم آوایی و هم رای شدن مردم و اتحاد آرای اندیشمندان در راستای یک فرهنگ اصیل و عاشورایی شکل بگیرد و این اتفاق زمانی رخ خواهد داد که با یک بصیرت و بینش دقیق، شاخص های قیام امام حسین (ع) را در سطح وسیع منتشر کنیم.
نمونه هایی از شاخص های فرهنگ حسینی
نوری تاکید کرد: شاخص های حسین همان شعارهای کلیدی امام حسین است که از هنگام حرکت از مدینه به سوی مکه و کربلا تا لحظه شهادت بیان کردند که هر دین و فرهنگ و دینی آنها را تایید می کند. مانند اصلاح امت، عمل کردن به حق، جلوگیری از باطل. وقتی آن حضرت فرمود مثل من هیچگاه با کسی مثل یزید بیعت نمی کند، یعنی هیچگاه یک اندیشمند و متفکر دینی، عزت و جایگاه خود را از دست نمی دهد و انسانی را که اهل شرب خمر و اهل فساد باشد، تایید نمی کند.
وی افزود: وقتی امام حسین می فرماید فاتحه اسلام را باید در زمانی خواند که جامعه حاکمانی مثل یزید داشته باشد، برای هر دوره ای است. البته ممکن است یک حاکم در راس حکومت به درستی عمل کند ولی مدیریت های میانی، تفکر یزیدی داشته باشند. آن مدیریت میانی که اختلاس و فساد می کند، برای خودش ثروت های آنچنانی جمع می کند و با وجود این همه مشکلات و نیازهای جامعه به جای کمک کردن به مردم، بستری را برای دزدی و فساد فراهم می کند در واقع تفکر یزیدی دارد.
این کارشناس مذهبی اضافه کرد: بنا بر این هرچند رویکرد جامعه صحیح باشد و مسئولان اصلی آن سالم و ارزشمند باشند ولی تفکر یزیدی می تواند چه در فرد یا در مدیریت میانی شکل بگیرد و لذا باید معیارهای حسینی را در ابعاد مختلف تبیین کرد. رویکردی که دولت جدید برای مبارزه با فساد دنبال می کند یک شاخص حسینی است که رویکرد مبارزه با انحراف است.
وی ادامه داد: امام حسین (ع) فرمود: «الناس عبید الدنیا» یعنی ممکن است مردم بنده دنیا شوند و دین تشریفاتی شود و جامعه سکولار شود. در چنین وضعیتی مردم دین را جدی نمی گیرند و شاخص های دینی و معیارهای اخلاقی در متن زندگی آنان تاثیر ندارد. بنا بر این تا زمانی که معیشت و زندگی چنین مردمی به خطر نیافتد، دین را قبول دارند ولی وقتی مشکل و آزمایشی پیش می آید؛ تعداد کسانی که پای آرمان ها و شعارهای حسینی می ایستند، کاهش می یابد.
نظر شما