یکی از ابنیه‌های عمومی محلات قدیمی شهر جهرم، مسجد بود و بعضی محلات هم دو مسجد داشتند. از مساجد قدیمی جهرم به مسجد بازار، مسجد خان(علمیه)، حاج عبدالله، حاج عبدالرحیم، حاج‌آقاعلی، خواجویی، سروی، سید، محمدیه و مسجد نو، قبله دعا و مسجد امام حسین و.... می‌توان اشاره کرد.
در سال ۱۳۵۵ جمعیت شهری شهرستان جهرم ۴۸هزار و ۵۳۰نفر بوده است. در این ایام تعداد مساجد شهر، ۳۶مسجد بوده، یعنی تقریباً برای هر ۱۳۴۰ نفر یک مسجد وجود داشته است. جمعیت شهر در سال ۱۳۸۵ به ۱۰۵ هزار و ۲۵۸نفر رسید و تعداد مساجد در این دوران، طبق آمار سازمان تبلیغات اسلامی به ۵۲مسجد افزایش می‌یابد. جمعیت شهرستان در سال ۹۵ به ٢٢٨ هزار و ۵۳۲ نفر رسید و تعداد مساجد جهرم طبق آمار اداره اوقاف شهرستان جهرم به ۲۷۱ مسجد رسید.
مسجد و مدرسه خان
مدرسه خان بنای آجری در غرب شهر جهرم در کنار ساختمان مدرسه خان در دوره صفویه ساخته شده است.عدم استفاده از گنبد و گنبدخانه یکی از ویژگی های معماری مساجد تاریخی پهنه فارس است. اما در میان مساجد تاریخی فارس استثنایی مشاهده می شود که دارای گنبدخانه است. این مسجد که در شهر جهرم واقع شده در ترکیب با مدرسه خان بصورت دوبنای مجزا تشکیل مسجد و مدرسه خان را داده‌اند. با توجه به شباهت فراوان فرم مسجد با مقابر امام‌زاده‌های جهرم و نواحی مرکزی ایران، این فرضیه که مسجد خان در ابتدا برای مقبره ساخته شده و بعدا با تغییر کاربری به مسجد تبدیل شده است، مطرح شده است. نتایج یک تحقیق حاکی از آن است که بنا احتمالا در چند مرحله ساخته شده است. با توجه به تفاوت سازه‌ای و فرمی در مرحله اول به صورت چهارطاقی منفرد با کارکرد مقبره یا کارکرد دیگر در دوران پس از اسلام ساخته شده است.
بر اساس سنگ‌نوشته در ورودی، این مسجد از آثار ساخته‌شده در دوره شاه سلیمان دوم صفوی است که به همت حاج محمدحسن خان ذوالقدر جهرمی ساخته شده است. ساختمان این مسجد شامل شبستانی ساده با طاق‌های متعدد، فاقد تزیینات و کاشی‌کاری است و در انتهای مسجد، حیاطی با یک حوض در وسط آن است.
این بنا حدود ۲۰۰ سال قبل توسط یکی از افراد خاندان مؤسس تعمیر شده که تاریخ تعمیر آن با حروف ابجد باشعر بر سنگی نوشته شده و بالای در ورودی مسجد نصب شده است. مسجد خان با یک راه ورودی به مدرسه خان متصل است.
بر اساس پژوهش‌ها، فضای مسجد از ۶ بخش سردر، فضای ورودی، راهروها، گنبدخانه، حیاط و ایوان تشکیل شده است. سازه این مسجد از نوع طاق و قوس بوده و در آن از انواع پوشش‌های چهاربخش، کلنبو و کجاوه، قوس های هفت تند و کند، سه بخشی تند و کند و شبدری پاتوپا استفاده شده است.مصالح به کار برده شده در این مسجد از نوع پی، سنگ لاشه و گچ، کف‌سازی‌های فضاهای داخلی موزاییک، ازاره های فضای داخلی موزاییک و حیاط از سنگ، پوشش دیوارها از آجر و گچ و پوشش بام از کاهگل است.
بنای تاریخی مسجد خان جهرم با شماره ۹۶۰ در تاریخ پنجم دی ماه ۱۳۵۳در فهرست آثار ملی ثبت شده است. این مسجد تا کنون چندین بار مرمت شده است. آخرین مرمت مربوط به سال ۱۳۹۷ است که به علت غیر اصولی بودن آن یک بار تعطیل و مجددا شروع به مرمت شد. همچنین سازمان میراث فرهنگی وقت چند طرح و گزارش مرمتی در سال های ۱۳۸۵، ۱۳۸۷ و ۱۳۸۹ از این بنا تهیه کرده است.
این گونه بناها که مسجد و مدرسه کنار یکدیگر ساخته شده در دوره صفویه در ایران رونق گرفته است.دین اسلام بر دانش اندوزی تاکید فراوانی دارد و مسلمانان نیز بر اساس آموزه های دینی به فراگیری دانش می پرداختند بنابرین در اسلام میان دین و دانش، پیوستگی و رابطه ای مستقیم پدید آمد و مکانی یکسان برای آموزش و تبلیغ دین ایجاد شد.
در بین حیاط مدرسه یک حوض هشت ضلعی وجود دارد که در چهار طرف آن باغچه‌هایی با درختان متنوع همچون نخل، لیمو و نارنج دیده می‌شود. هم‌اکنون تعدادی از روحانیون همه روزه در مدرسه مشغول به فعالیت‌های تبلیغی و پاسخگویی به مسائل شرعی و اعتقادی هستند. مدرسه علمیه خان از تعدادی حجره تشکیل شده که در بخش شمالی آن، ۲ حجره بزرگتر از بقیه قراردارد که مربوط به کلاس‌های درس بوده است.
مسجد تاریخی جامع جهرم
مسجد جامع جهرم از مساجد تاریخی این شهرستان در محله‌ی سنان است که دو طبقه دارد و از سنگ طبیعی کوه و گچ بنا شده است. علت جامع نامیدن آن به دلیل برگزاری نماز جمعه در گذشته بوده است.
بر سردر شمالی مسجد تعدادی کتیبه نصب شده و در طرفین ورودی پنج کتیبه که یکی از آنها گویای تعمیرات مسجد در دوره صفویه است.
یکی از ویژگی‌های بناهای قدیمی در شهرستان جهرم آن است که سنگ قبر برخی از اشخاص معروف در بناهای قدیمی نصب شده که برخی از این نوع کتیبه‌ها در مسجد جامع جهرم نیز مشاهده می‌شود و کتیبه دیگری تاریخ تعمیر این بنا را در دوره قاجار نشان می‌دهد.
از دیگر قسمت‌های این اثر تاریخی به سر در ورودی و شبستان ضلع جنوبی می‌توان اشاره کرد که نسبت به سایر قسمت‌ها سالم و پا برجا باقی‌مانده و سردر ضلع جنوب غربی هم به همان صورت اولیه باقی‌مانده و سردر جدیدتری نیز در این محل احداث شده است.
مسجد جامع جهرم از نظر طرح و معماری از نمونه‌های بسیار جالب مربوط به پیش از صفویه محسوب می‌شود. از مهم‌ترین بخش‌های این مسجد، شبستان جنوبی آن است که شامل یک تالار وسیع در مرکز و دو رشته رواق در شرق و غرب است.
این شبستان دو طبقه است و رواق‌های آن نیز مرتبه فوقانی دارد و قسمت فوقانی محراب هم، قوس‌های گچی زیبایی دارد.
طاق‌های اطراف این مسجد شبیه میدان امام اصفهان دو طبقه و در طبقه فوقانی غرفه‌هایی را تشکیل داده است. بخش‌های قدیمی مسجد ستون‌هایی از سنگ‌های یکپارچه دارد.
اداره‌ی کل میراث فرهنگ فارس چند سال به طور جدی به مرمت و احیای این مسجد ماندگار اقدام کرد. مسجد جامع جهرم در سال ۱۳۵۳ خورشیدی به شماره‌ی ۹۸۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
مسجد امام حسین(ع)
برخی قدمت مسجد امام حسین (ع) را بر اساس ماده تاریخِ حک شده بر کتیبه مسجد، بیش از سیصد سال می‌دانند اما استادان باستان‌شناسی نوع و خط کتیبه را مربوط به دوره‌های جدیدتر دانسته‌اند. بر اساس اظهارات مسئولان و متولیان کنونی مسجد، بانی مسجد امام حسین(دو صف اول صحن مسجد)، فردی به نام ماندگار فرزند رجب بوده که ظاهراً این شعر به او الهام شده تا بر روی این کتیبه آورده و در صف اول صحن مسجد امام حسین(ع) قرار دهد. مطابق این شعر، مسجد از همان اول به نام امام حسین(ع) بوده است.
یکی از گونه‌های ادبیات فارسی ماده تاریخ است که برای ثبت تاریخ حوادث مهم مثل عزل و نصب و تولد و مرگ بزرگان یا احداث یک بنا، شعری را می‌سرودند و بیت یا مصرعی از آن را مطابق با سال ساختِ آن به حروف ابجد، می‌ساختند و بر روی کتیبه می‌نوشتند؛ با محاسبه آن، سال و تاریخ آن بنا به‌دست می‌آمد. شعری که بر کتیبه این مسجد حکاکی شده، به این ترتیب است:
ماندگارِ رجب در این عالم
گل خوبی بِه روی خود پاشید
چون که خود مرد با خدایی بود
ظاهر، او مرد باخدایی دید
گفت برخیز و باش داخل خَیر
خانه حق بساز بهر امید
از نخستین چو ساخت این مسجد
کرد بر اسم شاحسین شهید
دستگیرش امام حسین بُود
تا شود روز حشر نامه سفید
سال تاریخش از خرد جُستم
کرد روشن بر من همچون شید
در زمان کرد حذف دالی و گفت
مندکار(ماندگار) نیک‌همتی ورزید
مصرع آخر، ماده‌تاریخ بنای این مسجد است که با محاسبه حروف ابجد می‌شود سال ۱۰۷۷ هجری قمری مطابق مصرع ماقبل آخر، حرف دال را که معادل عدد ۴ است از آن کسر می‌شود و بدین ترتیب می‌توان تاریخ ساخت مسجد امام حسین(ع) را سال ۱۰۷۳ هجری قمری دانست.
شهرستان جهرم در فاصله ۱۹۳ کیلومتری از جنوب شرق شیراز قرار دارد.
نظر شما