هامون خشک، زیر سُم شتران

در زمان های دور شنیدن صدای زنگوله کاروان های شتر نشان دهنده شور زندگی بود، تصور کنید در گذشته وقتی کاروانی از شتر وارد یک آبادی می شد چه جمعیتی اطراف آن جمع می شدند و هر کسی می خواست به سهم خود از این کاروان برسد، در آن زمان شتر حکم کامیون و یا کشتی حمل بار را داشت، از آنجا که شتر می‌تواند هر روز مسافتی طولانی را بپیماید و از زمین‌های ناهموار و شنزارهای سخت تا مدت ها بدون آب و علوفه بگذرد،  عرب‌ها به این حیوان لقب «کشتی بیایان ها» داده اند.

علاوه بر این، شتر حیوان مفیدی است و کاربردهای فراوانی دارد. این حیوان علاوه بر اینکه وسیله اصلی رفت و آمد ساکنین صحراست، از سویی دیگر می‌تواند غذای انسان و وسایل مورد نیاز دیگر را به بشر عرضه کند، انسان می‌تواند با تغذیه شیر شتر و گوشت آن تا هفته‌ها در صحرا زنده بماند، همچنین می‌توان از چربی کوهان آن به جای کره استفاده کرد، پشم شتر در ساختن خیمه ها، پتو، فرش، ‌لباس‌های پشمی، ‌طناب و ریسمان کاربرد دارد، حتی می توان از مدفوع خشک شده شتر برای روشن کردن آتش استفاده کرد این یعنی اینکه تمام اجزای شتر قابل استفاده است بنابراین پرورش و نگهداری آن مقرون به صرفه خواهد بود.

دشت های ایران در سیستان و بلوچستان شاهد حضور جمعیت شترهای زیادی است به طوری که این استان به تنهایی نیمی از شتر کشور را در خود جای داده که سرمایه عظیمی است بر این اساس اقدامات زیادی برای صنعتی کردن پرورش شتر انجام شده است، بنا بر اعلام سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان؛ بیش‌ از ۶۴ هزار نفر شتر در راستای برنامه توسعه پرورش این دام در استان در چند سال اخیر پلاک کوبی شدند، البته گفته می شود که حدود ٧۵ هزار نفر شتر در استان سیستان و بلوچستان وجود دارد.

در کنار همه این مزایا اما مشکلاتی را هم برای محیط زیست به وجود می آورند، می دانیم که در چند سال اخیر هامون به علت کم آبی دچار خشکی شده و بخش زیادی از آب خود را از دست داده که این به معضلی برای دامداران منطقه تبدیل شده به طوری که برای نگهداری از گوسفندان و گاوهای خود با مشکل مواجه شده اند، برای این منظور ورود کاروان های شتر به بستر تالاب هامون ممنوع شده اما متاسفانه همچنان شاهد ورود تعداد زیادی شتر به تالاب هامون هستیم و  شتردارها بدون توجه به تذکر دامداران، شترهای خود را برای چرا به بستر هامون می برند.

این در حالیست که دامداران می گویند شترها به علت داشتن گردن بلند، همه سرشاخه های درختان گز را می خورند، درختانی که برای مقابله با گرد و غبار بستر تالاب کاشته شده اند، حتی ادرار این حیوان موجب می شود تا خاک زمین سفت شود و این مساله زایش را از خاک می گیرد، علاوه بر این قدم گذاشتن شتر بر بستر تالاب خشک و بی آب هامون موجب می شود تا خاک های خشک شده به هوا بلند شوند و معضل گرد و غبار را چند برابر کنند، همه این مشکلات در صورتی بروز می کند که بر اساس قانون ورود شتر به بستر تالاب هامون ممنوع است و برای آن جریمه های سنگینی در نظر گرفته شده زیرا چرای شتر موجب از بین رفتن پوشش گیاهی تالاب شده و فرسایش خاک را چند برابر می کند.

البته مرتب اخبار متعددی از خارج کردن کاروان شتر از هامون می شنویم، چندی پیش وحید پورمردان مدیر کل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان اعلام کرده بود در پی گشت های شبانه روزی در منطقه تالاب هامون، ۶ کاروان شتر شامل ۱۱۰۰ نفر شتر شناسایی و بلافاصله از تالاب خارج شدند.

وی تاکید کرده بود که چرای دام به ویژه دام های سنگین مانند شتر برنامه های حفاظت و احیای تالاب هامون را دچار مشکل می کند، ایجاد پوشش گیاهی و جلوگیری از فرسایش سطح بستر تالاب هامون و کاهش پدیده گرد و غبار از اعم برنامه های احیای تالاب هامون است.

اما در این میان می دانیم که حال تالاب هامون خوب نیست و توان تحمل سُم شتران را ندارد، دریاچه‌های هامون یک تالاب ‌پیوسته نیستند بلکه از سه بخش دریاچه هامون در ایران، هامون ‌پوزک در کشورهای ایران و افغانستان و هامون صابری تشکیل شده که بزرگترین حوضه آبریز آن رودخانه هیرمند است که از کوه‌های بابا در  افغانستان سرچشمه می‌گیرد و در نهایت به دریاچه‌های هامون سرریز می‌شود.

حوضه آبریز هیرمند ۸۲ درصد آن در افغانستان و ۱۵ درصد آن در ایران و سه درصد آن در پاکستان است، در افغانستان اکنون ۶۲ سد وجود دارد که ۱۹ سد آن در حوضه آبریز هیرمند احداث شده که بزرگترین آن به عنوان سد کمال خان مشکلات زیادی را برای تالاب هامون رقم زده است، همه آورد رودخانه آبریز هیرمند بیش از ۹ میلیارد متر مکعب تا ۱۷ میلیارد مکعب بسته به میزان بارندگی در این حوضه است، حال در این میان حقابه سالانه ایران از آب هیرمند ۸۲۰ میلیون متر مکعب در نظر گرفته شده، این در حالیست که تالاب بین المللی هامون گنجایش ۱۳ میلیارد مترمکعب آب را دارد که که با مقدار آبی که تامین می شود نشان می دهد با شرایط مطلوب بسیار فاصله دارد.

زنده بودن تالاب هامون محاسن زیادی برای اهالی بومی اطراف‌ آن دارد که یکی از آنها تحمل بادهای ۱۲۰ روزه است، شواهد نشان می دهد تا چند سال گذشته که حقابه هامون تامین می شد و این تالاب پرآب بود معیشت مردم سیستان و بلوچستان و جوامع محلی مشکل چندانی نداشت و علاوه بر آن نقش کولر آبی را برای منطقه ایفا می کرد به طوری که بر اثر عبور جریان بادهای ۱۲۰ روزه سیستان از روی تالاب هامون به واسطه وجود آب در بستر تالاب، جریان باد خنک می شد و مردم راحت تر آن روزها را سپری می کردند اما امروزه نه تنها در زمان وزش بادهای ۱۲۰ روزه بلکه در بیشتر فصول سال، روزها با سختی و ناراحتی سپری می شود، هامون را به حال خود رها نکنیم.

از : کیمیا عبدالله پور