روشهای نوین آبیاری، راهکار مقابله با خشکسالی در خراسان رضوی

بنیاد اساسی تفاوت کشاورزی سنتی و صنتعی در مدیریت مصرف آب و افزایش تولید و راه مقابله با آثار ناشی از خشکسالی است.

اقلیم خشک و نیمه خشک خطه خراسان رضوی و تجربیات گذشته همگی حکم می‌کرد که حتی در ترسالی هم مصرف آب را با برنامه مدیریت کنیم تا در زمان خشکسالی کمتر دچار کمبود شویم و درست به همین خاطر است که برنامه‌ریزی برای تداوم اجرای سامانه‌های آبیاری نوین در خطه خراسان رضوی طی سالهای گذشته پرقوت پیگیری شد.

طی ۲ سال گذشته خراسان رضوی اگرچه بارندگی خوب را پس از ۱۷ سال تجربه خشکسالی در کارنامه خود ثبت کرد اما امسال در شرایطی که حتی در پاییز گذشته پیش بینی درستی در این زمینه انجام و اعلام نشد یک بار دیگر وارد بحران خشکسالی شده است و عواقب آن به شدت این خطه را مورد تهدید قرار می‌دهد. در این بین ضرورت عبور از کشاورزی سنتی به سمت شیوه‌های مدرن کشاورزی هم بر اهمیت توسعه و ترویج سیستم های آبیاری نوین افزوده است.

بخش کشاورزی این استان به عنوان یکی از بزرگترین و مهمترین تولیدکنندگان محصولات کشاورزی کشور با برخورداری از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های وسیع حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار سطح زیرکشت انواع محصولات زراعی و باغی و بیش از ۱۴میلیون واحد دامی، در مجموع با تولید بیش از هفت میلیون تن انواع محصولات زراعی، باغی، دامی و آبزیان جایگاه تعیین کننده‌ای در اقتصاد ملی و استانی داشته و نقش مهمی در تامین نیازهای حیاتی جامعه، امنیت غذایی، تامین مواد اولیه موردنیاز صنایع و ایجاد اشتغال ایفا کرده است.

بازدهی بالا در آبیاری نوین

آبیاری‌ نوین به معنای آبرسانی به کشتزار و باغ با تجهیزات تحت فشار به ۲ شکل قطره‌ای و بارانی است. بازده آبیاری بارانی تا ۷۰ درصد و آبیاری قطره‌ای تا ۹۵ درصد اعلام شده است به این معنا که با اجرای آبیاری بارانی تا ۳۰ درصد و با آبیاری قطره‌ای تا پنج درصد آب هدایت شده به زمین کشاورزی تلف می ‌شود و این در حالی است که در آبیاری به روش سنتی حتی با همه روشهای صرفه جویی بازده آبیاری حداکثر ۵۰ درصد است.

بخش کشاورزی با ۹۰ درصد مصرف آب کشور بزرگترین و مهمترین مصرف‌کننده آب در ایران به شمار می‌رود و البته بیشترین میزان اتلاف منابع آب به دلیل استفاده نکردن از فناوریهای پیشرفته آبیاری و عواملی مانند عدم رعایت الگوی کشت صحیح در مناطق مختلف در این بخش به هدر می‌رود.

هم اکنون بیش از هشت میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار زمین کشاورزی آبی در ایران وجود دارد که تاکنون بیش از ۲ میلیون هکتار آن به سامانه نوین آبیاری مجهز شده است.

خراسان رضوی جزء استانهای برتر کشور در اجرای سامانه‌های نوین آبیاری است و تجربه سالهای پیاپی خشکسالی نشان داده است اهمیت اجرای این سامانه ها تا چه حد حیاتی است.

به گفته کارشناسان، ۹۰ درصد مصرف آب در خراسان رضوی مربوط به بخش کشاورزی است و همین امر ضرورت مدیریت مصرف آب را در این بخش نشان می‌دهد.

افزایش بهره‌وری در آب و خاک

به گفته رییس سازمان جهاد کشاورزی مدیریت مصرف آب و کنترل آن از مهمترین و ضروری‌ترین سیاستهای عالی کشور و خراسان رضوی است و در همین راستا توجه و حمایتها به صورت کامل و با تمام قوا انجام می‌شود.

محمدرضا اورانی افزود: تحقق افزایش بهره‌وری از ۲ منبع ارزشمند آب و خاک با ارتقای بازده آبیاری، شدنی است که در این راستا ۲ برنامه اصلی شامل توسعه و اجرای سامانه‌های آبیاری نوین و عملیات انتقال آب با لوله و نیز اجرای عملیات آب و خاک در سطح مزارع در دستور کار مدیریتهای آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی استان قرار دارد.

وی ادامه داد: در هریک از این برنامه‌های اصلی، فعالیتهای متنوعی مانند مطالعه و اجرای سامانه‌های آبیاری تحت فشار اعم از قطره‌ای و بارانی، کم فشار، انتقال آب با لوله و همچنین تجهیز و نوسازی جاده‌های بین مزارع انجام می‌شود.

او اضافه کرد: در همین راستا نوسازی شبکه های فرعی پایاب سدهای مخزنی، احیا و مرمت قناتها و احداث استخرهای ذخیره آب نیز صورت میگیرد .

۱۸۰ هزار هکتار زیر پوشش آبیاری نوین

مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی هم گفت: هم اکنون در ۱۸۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی این استان سامانه‌های آبیاری نوین اجرا شده و این استان در این زمینه همواره رتبه دوم را داشته است.

جعفر جوادی با بیان این که این استان از ابتدای اجرای طرح سامانه‌های نوین از سال ۶۹ تا کنون در کشور همیشه بعد از فارس استان دوم از نظر سطح اجرا بوده و هست افزود: اعتبارات پارسال در حوزه اجرای سامانه‌های نوین آبیاری خراسان رضوی قابل ملاحظه بود و کمک خوبی در پیشرفت این حوزه محسوب می‌شد.

وی ادامه داد:پارسال افزون بر ۱۵۵ میلیارد تومان اعتبار در این حوزه تخصیص یافت که توانستیم با این اعتبار ۱۴ هزار و ۶۵۰ هکتار از اراضی استان را به سامانه‌های نوین آبیاری تجهیز کنیم.

مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: اعتبارات مصوب امسال برای استان نیز در این رابطه حدود ۱۵۰ میلیارد تومان است که تا کنون ۱۶ میلیارد تومان آن به صورت اسناد خزانه تخصیص یافته است.

جوادی با اشاره به این که برای اجرای این سامانه‌ها در هر هکتار به صورت میانگین حدود ۳۰ میلیون تومان اعتبار نیاز است افزود: پیش‌بینی می‌شود امسال بتوان این شیوه‌های آبیاری را در حدود پنج هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان اجرایی کرد.

وی اضافه کرد: همه سطح اراضی خراسان رضوی قابلیت اجرای سیستمهای نوین آبیاری را ندارد و فقط حدود ۳۵۰ هزار هکتار آن دارای این قابلیت است.

صرفه‌جویی قابل توجه آب با اجرای سیستمهای آبیاری نوین 

مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان این که اجرای سیستمهای آبیاری نوین تاثیر فراوانی در صرفه‌جویی، مدیریت مصرف و هدر رفت آب دارد گفت: بر اساس مطالعات دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی به ازای اجرای هر هکتار سامانه، معادل ۷۰۰ متر مکعب بهینه‌سازی مصرف آب صورت می گیرد.

جوادی افزود: به این ترتیب با اجرای ۱۸۰ هزار هکتار سیستم آبیاری نوین در خراسان رضوی معادل ۱۲۶ میلیون متر مکعب صرفه‌جویی و بهینه‌سازی مصرف آب در بخش کشاورزی رقم می‌خورد.

وی ادامه داد: میانگین بازدهی آب در بخش کشاورزی سنتی ۳۵ تا ۴۰ درصد است اما در سامانه‌های آبیاری نوین بین ۷۰ تا ۹۰ درصد است

بنابراین هدر رفت آب با استفاده از این سامانه ها به ۱۰ تا حداکثر ۳۰ درصد کاهش می‌یابد.

احیای ۵۷ درصد قناتهای خراسان رضوی

مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان این که قناتها به عنوان یکی از منابع تامین آب بخش کشاورزی هستند گفت:  مرمت و بازسازی قناتها از اهمیت بسزایی برخوردار است و تاکنون ۵۷ درصد قناتهای این استان مرمت، بازسازی و احیا شده است.

جوادی افزود: در حال حاضر خراسان رضوی دارای ۶ هزار و ۸۸۲ رشته قنات به طول ۱۳هزار کیلومتر است که معادل ۱۷ درصد قناتهای کشور است.

وی با بیان این که عمده قناتهای استان در روستاها و مالکان آنان خرده مالک با توان مالی اندک هستند ادامه داد: از سال ۷۲ اعتبارات احیا و مرمت قناتها در کشور برقرار شد اما تا قبل از آن هزینه‌های احیا و مرمت بر عهده بهره‌برداران بود.

مدیر آب و خاک جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: از آن سال تاکنون حدود هفت هزار و ۵۰۰ کیلومتر از قناتهای استان احیا و مرمت شده که معادل حدود ۵۷ درصد قناتهای استان است.

جوادی افزود: برخی اقدامات از جمله لایروبی باید هر سال در قناتها انجام شود و حجم اعتبارات، جوابگوی مرمت و احیای همه قناتها با هم نیست اما تلاش می‌شود قناتهایی که بیشتر نیازمند احیا هستند هر سال در لیست مرمت و احیا قرار گیرند.

وی ادامه داد: با پیگیری‌های انجام شده از سال گذشته ردیف اعتباری در اعتبارات ملی برای بازسازی و احیای قناتها در نظر گرفته شد. 

مدیر آب و خاک جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: اعتبارات مصوب امسال در این بخش برای خراسان رضوی نسبت به سال قبل که ۱۶۰ میلیارد ریال بود با سه برابر افزایش به حدود ۴۹۰ میلیارد ریال رسید.

جوادی با بیان این که از اعتبارات مصوب پارسال حدود ۱۱۰ میلیارد ریال تخصیص یافت افزود: از اعتبارات مصوب امسال نیز تاکنون ۲۳۰ میلیارد ریال در قالب اسناد خزانه ابلاغ شده است.

ضرورت اصلاح شیوه‌های کشت 

رییس سازمان کشاورزی خراسان رضوی به آسیبهای فراوان ناشی از خشکسالی در حوزه کشاورزی این استان اشاره کرد و گفت: بیشترین آب مصرفی در بیش از ۲۰۰ کشور دنیا در اختیار بخش کشاورزی قرار می‌گیرد به دلیل این که آب و غذا به همراه هم مورد نیاز است و بخش کشاورزی تامین کننده مهمترین بخش امنیت یعنی امنیت غذایی است.

محمدرضا اورانی با بیان این که افزون بر یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر در حوزه کشاورزی خراسان رضوی فعالیت دارند که محدود کردن کار کشاورزی آنان زمینه‌ساز بیکاری، مشکلات اقتصادی و در نهایت مهاجرت از روستا به شهرها خواهد شد افزود: امسال برای نخستین بار از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی بیش از چهار هزار میلیارد ریال در کل کشور به بخش قنات تخصیص یافته است. 

اورانی ادامه داد: باید در حوزه کشاورزی برای مدیریت مصرف آب به دنبال اصلاح شیوه‌های کشت باشیم نه حذف و یا ایجاد محدودیت به عنوان مثال نباید به کشاورزان گفت محصول نکارید چون آب نداریم و نمی‌دهیم بلکه باید بگوییم محصولات کم آب‌بر بکارید تا علاوه بر این که معیشت آنها تامین شود بتوان مصرف آب را هم مدیریت کرد.