فقر عامل اصلی خشونت و طلاق است

مساله طلاق از دیرباز در جوامع مختلف مشکل و چالشی بوده که جامعه شناسان، روانشناسان،  حقوقدانان و افرادی که در حوزه علوم تربیتی کار کرده اند در این خصوص نظراتی داده‌اند. طبق آمار اعلامی سازمان ثبت احوال کشور، نسبت ازدواج به طلاق در استان های تهران و البرز پایین ترین عدد در سطح کشور است، یعنی یک طلاق به ازای هر ۲ ازدواج و به ترتیب در استان های سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، ایلام، چهار محال و بختیاری و هرمزگان بالاترین عدد است.

اهمیت همین موضوع باعث شد تا پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا گفت وگویی با «محمد حسین ساکت» استاد دانشگاه تهران و مستشار سابق دیوان عالی کشور انجام دهد که در ادامه متن گفت و گو را می خوانیم:

ساکت با اشاره به اینکه طلاق امر پیچیده ای است که بعد از ازدواج پیش می آید، اظهار داشت: طلاق به روش توافقی یا غیر توافقی خواهد بود، در روش توافقی زن و مرد وقتی دریافتند که به هر دلیلی نمی توانند با هم زندگی کنند با توافق هم و با پذیرش یک رشته شرایط از هم جدا می شوند. ساده ترین نوع طلاق آن است که طرفین فرزند نداشته باشند، یعنی تعهد نگهداری، حضانت و هزینه بچه در میان نباشد و گرنه داشتن فرزند شرایط خاص دیگری ایجاب می‌کند و بعضی اوقات توافقات به مرز پایانی خود نزدیک می‌شود اما اختلاف بر روی شرط نگهداری بچه، یا هزینه پرداخت زندگی آن، خط و خطوط توافق را به هم می‌زند. اما اغلب اینطور نیست، یعنی طلاق هایی که با توافق دو طرف انجام می‌شود، زیاد نیست و بیشتر طلاق ها معمولاً غیر توافقی و از طریق پیمودن مراحل دادگاهی انجام می شود.

اقدام به درخواست طلاق  در گذشته بیشتر از طرف مرد عنوان می شد اما بعد از اینکه قانون حمایت از خانواده در حدود سال ۱۳۴۷ تصویب شد، محدودیت هایی برای طلاق مردان به وسیله دادگاه خانواده پیش آمد و زنان هم توانستند این درخواست را داشته باشند. در قانون بعدی پیش بینی شد که مشاوران و داورانی در دادگاه جهت جلوگیری حداکثری از وقوع طلاق فعالیت کنند که در مورد طلاق توافقی این قانون خیلی اثربخش نیست، چون طرفین به نتیجه نهایی خود رسیده اند اما بر روی دیگر طلاق ها از نوع غیر توافقی شاید تاثیر مثبتی داشته باشد. از طرفی خود دادگاه‌ها نیز تشویق می‌شوند به اینکه خیلی در صدور رای طلاق عجله نکنند و طولانی شدن زمان صدور رای ممکن است در تصمیم آنها تاثیر داشته باشد و به انصراف افراد از درخواست خود منجر شود. اما واقعیت این است که طلاق بالاخره یک مشکل اجتماعی بسیار پیچیده و متاثر از عوامل مختلفی است.

آمار دقیقی در خصوص تعداد طلاق وجود ندارد

در کارهای قضایی و اجتماعی کشور ما آمار دقیقی نداریم که در اختیار افرادی متخصص جهت تحقیق و بررسی های بیشتر پیرامون عوامل منجر به طلاق قرار دهیم. باید آمار دقیقی وجود داشته باشد که به صورت علمی دلایل این طلاق ها را طبقه‌ بندی کرد تا از افزایش آمار پیشگیری شود، البته الان بیشتر طلاق ها خیلی سریع، پوچ و بدون دلایل واقعی انجام می‌شود که علت آن هم ازدواج های سریع، بدون حساب کتاب، احساسی و عاطفی هستند که حاصل عدم تحقیق و بررسی و دلخوش بودن به مسایل ظاهری و نمادین است. به گفته مولانا «عشق هایی کز پی رنگی بود  عشق نبوّد، عاقبت ننگی بوّد». به هر حال طلاق آخرین راه حل است نه اولین.

 وقتی انسان به یک بن بست می‌رسد باید از آن رها شود، این رها شدگی از بن بست زندگی می تواند طلاق باشد اما نه به عنوان نخستین انتخاب بلکه به عنوان آخرین گزینه و باید بسیار محدود اتفاق بیفتد. متاسفانه در کشور ما اغلب گزینه نهایی نیست و این بسیار مساله مهمی است که نیازمند تحقیق و بررسی بیشتر دستگاه های مربوطه جهت کمک‌ به خانواده ها در اقدام به چنین تصمیماتی است و تجربه نشان داده که تاکنون بیشترین درخواست طلاق از جانب خانم ها بوده است.

کرونا و طلاق

در ارتباط با نسبت میزان طلاق با همه گیری بیماری کرونا در دنیا کمتر بحث و گزارش دقیقی صورت گرفته شده است اما در کشورهای اروپایی این موضوع به شکل یک مشکل بغرنج نمایان شده و آن خشونت های خانوادگی است که معمولا هم در بعضی از کشورها به علت تنگناهای خاصی که بدلیل مشکلات روانی و اقتصادی ناشی از بیکاری و خانه نشینی پیش می‌آید، بیشتر به تعارض و برخورد بین والدین و فرزندان در محیط خانوادگی منجر می شود که اغلب هم زنان قربانی این خشونت‌ها هستند. در کشور ما شاید به خاطر اعتقادات مذهبی و سنت اسلامی این خشونت های خانوادگی به آن شدت نباشد، اما تنگناها و مشکلاتی که در زندگی در مواجهه با بیماری کرونا بوجود آمده است در روابط خانوادگی بی تاثیر نیست اگرچه آمار دقیقی مبنی بر تاثیر کرونا بر طلاق در حال حاضر در کشور ما نیز وجود ندارد، اما به طور حتم این بیماری در دراز مدت آثار مخرب خود را خواهد گذاشت و پیامدهای زیانبار آن تا مدت ها می ماند یا به شکل دیگری نمایان می شود.

 کرونا همیشگی و پایدار نیست و این وضعیت به اتمام می رسد اما چنانچه انتخاب درست و شایسته توسط جوانان ما انجام نشود در هر شرایطی موضوع طلاق پیش می آید و صرفاً این طور نیست که در زمان بیماری کرونا این اتفاق بیفتد. بعضاً ما افرادی را می‌بینیم که حتی دارای نوه هستند و زندگی آنها به طلاق منجر شده و  مربوط به دوران قبل از بیماری کرونا بوده است. پس در این وضعیت کرونایی هم در بین اشخاصی که زمینه اختلاف از مدت ها پیش وجود داشته طبیعتاً شدت پیدا کرده و برخی به طلاق ختم شده است. اما در مورد جوان ها به دلیل افزایش مشکلات این موضوع بیشتر پیش آمده است که سازمان های اجتماعی و مردم نهاد با استفاده از حمایت های مادی و معنوی و مشاوره های مناسب در این زمینه می توانند، بسیار تاثیر گذار باشند و کمک کنند.

تاثیرات فیلم های خشن و فاقد محتوا بر اختلاف های خانوادگی

ایجاد تفریحات، سرگرمی های خوب و آموزنده می‌تواند در کاهش اختلاف های خانوادگی و طلاق زوجین بسیار موثر باشند. اما فیلم هایی که در تلویزیون، سینما و تئاتر ما تولید و نمایش داده می‌شود، اغلب از نظر خانوادگی و آماده‌سازی روحی بسیار مضر و نامناسب هستند، این فیلم ها با آن سرمایه های کلانی که برای تولید و نمایش آنها هزینه می‌شود و حتی بعضاً از رسانه ها و شبکه های مختلف بازپخش آنها را می بینیم، متاسفانه نه تنها آموزنده نیستند، بلکه مخرب هم هستند. در اکثر مواقع ما با فیلم‌هایی در داخل کشور مواجه می شویم که از شروع تا پایان فیلم فقط خشونت و خیانت را شاهدیم و این فیلم ها فاقد محتوای مناسب است.

این فیلم های بی کیفیت خیلی در سلامت روان و آرامش خانواده ها اثرگذار هستند و از همین جا باید شروع کرد تا جلوی روند افزایشی آمار طلاق گرفته شود. کشور ما الان در وضعیت بد اقتصادی، تحریم، بیکاری و گرانی قرار دارد و همواره با خبرهای ناخوش و ناگوار روبرو است. بنابراین تمام دستگاه های مرتبط باید در این حوزه تلاش کنند و شرایط آرامش، آسایش و امنیت خانواده ها و جامعه را فراهم  آورند.

شادمانی خیلی مهم است، متاسفانه به ما القاء شده که نباید شاد بود و شادی کرد که این صحبت ها اصلا پذیرفتنی نیست، چون خداوند انسان را شاد آفریده است و یکی از مواردی که در عرفان مطرح می‌شود، همین مساله شادی است که باید به صورت یک فرهنگ عمومی در جامعه تزریق شود تا در خیابان و محیط کار و خانه این لبخند و شادی را بر چهره افراد بتوان به وضوح و تکرار دید. در جامعه ای که شاد نباشد، خیلی از مشکلات در آن نهادینه می شود و افراد نمی توانند از سد مشکلات مختلف عبور کنند و بعد از مدتی دایره تحمل آنها پایین می آید و به خشونت، طلاق و سایر موارد ناهنجار منجر می شود. بنابراین باید جامعه‌ شناسان و روان شناسی و حقوقدانان و افراد متخصص در این حوزه طرح و ایده ارایه دهند و با راهکارهای اساسی خود به کمک دستگاه های اجرایی بیایند تا مانع از گسترش طلاق میان زوجین شوند و بتوانند جامعه را به سمت شادی و خوشحالی سوق دهند.

توجه بیشتر به آموزش و حقوق زنان

 یکی از وظایف  دولت تغییر در بعضی از قوانین کشور خصوصاً موارد مربوط به حقوق زنان است که باید از حمایت بیشتری برخوردار شوند چرا که در روند کاهشی طلاق می تواند موثر واقع گردد. هر چند که در مواقعی تغییرات خوبی اعمال‌ شده‌ اما این کافی نیست و باید افزایش پیدا کند چون هنوز هم نواقصی در زمینه  رعایت حقوق زنان در قانون اساسی ما وجود دارد.

به گفته وی در غرب به حقوق زنان بیشتر اهمیت داده می‌شود. بنابراین در کشور اسلامی ما هم باید توجه و رسیدگی بیشتری اعمال شود، همینطور انتظار می‌رود که نهادهای مسوول و بعضا مردمی بیشتر خانواده های تحت فشار مشکلات اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، حوزه سلامت  و آموزش را تحت حمایت و پوشش خود قرار دهند تا خانواده و جامعه سالمی داشته باشیم.

وقتی آموزش یک کشور آسیب ببیند، قطعاً فرهنگ عمومی آن جامعه هم دچار مشکل می‌شود، نحوه آموزش های مختلف جوانان و به خصوص امر ازدواج  از اهمیت بالایی برخوردار است. وظایف همه دستگاه ها از جمله  وزارتخانه آموزش و پرورش یا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی این است که تمهیدات اساسی در خصوص آموزش و ترویج فرهنگ سالم و کارآمد در بین خانواده ها و جامعه به کار گیرند تا با تربیت و پرورش صحیح افراد و با فرهنگ سازی و انجام مسوولیت، شاهد تغییرات مثبت در محیط  خانه و جامعه باشیم.

به هر حال خانواده نخستین تجمع و خود یک جامعه به شمار می‌رود، یعنی جامعه از تشکیل خانواده‌ ها بوجود می‌آید اگر زیربنای خانواده درست پایه گذاری شود و برای این زیربنا سرمایه گذاری لازم انجام بگیرد، قطعاً سرمایه چند برابری به جامعه تزریق خواهد شد. هر فردی به نوعی با رشته ظریف خانواده از جمله پدر، مادر، خواهر، برادر و سایر اعضا و اطرافیان خود در ارتباط است و باید احساس مسوولیت کند. لذا باید گفت که عوامل مختلفی در طلاق زوجین موثر هستند که عبارتند از خود خانواده تا کانون‌ های آموزشی، آموزش های عمومی و ملی، رسانه ها و همچنین هر آنچه که در خارج از کشور اتفاق می‌افتد بر عوامل داخلی از جمله طلاق تاثیرگذار است چون ما بی ارتباط با جهان نیستیم.  بنابراین باید ابتدا آسیب شناسی کنیم بعد آسیب ها را به حداقل برسانیم چون حل تمام مشکلات و آسیب ها غیرممکن است و این خود بزرگترین کمک و پیام فرخنده است که بتوانیم آسیب‌ها را به حداقل برسانیم. هر شخص در حد خود باید بکوشد تا مشکلات و چالش ها را برطرف کند و این اقدام فقط به وسیله دولت یا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کشور عملی نمی شود.

فقر بیشترین عامل خشونت و طلاق

 فقر ناشی از مشکلات معیشتی و اقتصادی سبب آسیب‌های جدی در زمینه بروز خشونت و تعرض در خانواده می شود که خود عامل  مهمی در زمینه طلاق است که باید به خانواده ها کمک کرد تا وضعیت بد معیشتی و مشکلات اقتصادی و اشتغال آنها بهبود یابد.

افزایش سن ازدواج و همینطور افزایش میزان طلاق نسبت به ازدواج خطرجدی است که اکنون ما با آن روبرو هستیم، شاید قبلاً آمار طلاق در بین زوجین بیشتر ناشی از اعتیاد طرفین، خصوصا مردها به خاطر مصرف مواد مخدر بود اما اکنون به نظر می‌رسد بیشتر فقر و مشکلات اقتصادی عامل از هم گسیختگی خانواده ها شده است. چون فقر سبب آسیب ها و اختلاف های زیادی از جمله خشونت و خیانت در بین اعضای خانواده می‌شود که در نهایت به طلاق هم منجر می‌شود.

متخصصان می بایست راهکار اساسی بدهند البته راهکار نباید فقط در حد حرف و سخنرانی باشد باید در این زمینه آسیب شناسی انجام شود تا بتوان از سد موانع و مشکلات به آسانی و سهولت گذشت و به جامعه سالم رسید. اگرچه دستیابی به جامعه سالم از جهاتی سخت و مشکل به نظر می رسد اما از طرفی هم آسان است. سخت به این دلیل که باید در هر بخشی اعم از آموزش و پرورش، فرهنگ و ارشاد و سایر موارد امکانات داشته باشیم تا راحت تر و سریع تر به اهداف دست یافت و از آن رو آسان است، وقتی که همدلی و همراهی باشد و تعهد در اجرای کارها در تمام سطوح نهادینه شود، حتما مشکلات تا حدود زیادی حل خواهد شد. بنابراین هر شخص به سهم خود تلاش‌ و کوشش کند و ناامید هم نشود.