گشوده شدن دریچه گفت وگو و تعامل کشورهای عربی با سوریه

با آغاز بحران سوریه در اسفند ماه سال 1389 (2011) که با هدف اصلی تامین امنیت رژیم صهیونیستی و ضربه به جبهه مقاومت ضدصهیونیستی آغاز و به جنگی فراگیر تبدیل شد، بسیاری از کشورهای عربی همچون عربستان، امارات، قطر، بحرین، مصر، اردن، تونس و ... در کنار کشورهای غربی همچون آمریکا، انگلیس، فرانسه و همچنین ترکیه در صف مخالفان حکومت دمشق قرار گرفتند و کمک های فراوانی در ایجاد، تجهیز و سازماندهی گروه های تروریستی برای نبرد با حکومت سوریه نمودند.

با آغاز بحران سوریه، گروه های تروریستی مختلفی در سوریه ظهور و بروز یافتند که در ابتدا دو گروه تروریستی "جبهه النصره" (تحریر الشام فعلی)، «ارتش آزاد» (ارتش ملی فعلی)، «فیلق الشام» و پس از آن گروه تروریستی «داعش» وارد نبرد سوریه شدند که با گذشت چند سال اکثر آنها شکست خوردند.

با شکست گروه تروریستی داعش در سوریه در آذرماه سال 1396 و یکماه قبل از آن در عراق که توسط شهید سردار سپهبد حاج "قاسم سلیمانی" فرمانده سابق نیروی قدس سپاه اعلام شد و تمامی معادلات حامیان تروریست ها را در منطقه به هم ریخت، آهسته آهسته برخی کشورهای عربی نیز از حالت تهاجمی خود نسبت به سوریه کاستند و به دنبال رفع مشکل با دمشق برآمدند، هرچند برخی کشورهای عربی از ابتدای آغاز بحران این کشور در مسیر تروریست ها و حامیان آنها قرار نگرفتند و به ارتباط عادی خود با سوریه ادامه دادند.

در ۱۲ نوامبر سال ۲۰۱۱ با موافقت ۱۸ کشور عربی و مخالفت ۳ کشور سوریه، لبنان و یمن و رای ممتنع عراق، سوریه از اتحادیه عرب اخراج شد، اما اکنون پس از گذشت بیش از ده سال از شروع بحران سوریه و موفقیت دمشق و متحدانش در مقابله با تروریسم، کشورهای عربی مانند اردن، الجزایر، عراق و مصر خواستار بازگشت این کشور به اتحادیه عرب شده و دیگر کشورهای این اتحادیه نیز برای برقراری روابط با دمشق از یکدیگر سبقت می‌گیرند.

«احمد ابو الغیط» دبیر کل اتحادیه عرب پنجشنبه گذشته اعلام کرد که برخی از کشورهای عربی خواهان بازگشت سوریه به جایگاه خود در اتحادیه عرب شده‌اند.

وی افزود که الجزایر، عراق و اردن تمایل دارند سوریه به جایگاه پیشین خود در اتحادیه عرب بازگردد و برخی از کشورهای عربی دیگر (نامی از آن‌ها نبرد) خیلی آرام در حال تغییر رویکرد خود در قبال سوریه هستند.

«من به عنوان دبیرکل (اتحادیه عرب) در خصوص بازگشت سوریه به جایگاه خود نظری ندارم و هیچ برنامه‌ای نیز برای آن اجرا نکرده‌ام. با این حال الجزایر به شدت خواستار بازگشت سوریه است، عراق در خصوص آن بسیار صحبت می‌کند و اردن نیز اعلام کرده که سفرای این دو کشور به دمشق و امان باز خواهند گشت و روابط با آن کشور آغاز خواهد شد».

ابوالغیط اضافه کرد: اینکه سوریه به جایگاه خود باز خواهد گشت یا نه، هم به زمان و هم به موافقت اعضای اتحادیه بستگی دارد. دمشق نیز در این خصوص رغبت دارد و ممکن است در جلسه‌ بعدی اتحادیه عرب در مارس سال ۲۰۲۲ (اسفند 1400) یک نماینده از سوریه نیز بیاید، اما باز تاکید می‌کنم این به رای و خواست اعضای اتحادیه بستگی دارد.

رابطه دمشق با مصر

آغاز بحران سوریه (اسفند 89) با حاکمیت اخوانی ها در مصر همزمان بود. مصر از کشورهای حامی مخالفان دولت سوریه یا همان تروریست ها بود و "محمد مرسی" رسما و علنا از اعزام تروریست های افراطی و تکفیری حتی از مصر به سوریه برای ساقط کردن نظام «بشار اسد» حمایت کرد و برای مخالفان بشار در ورزشگاهی در قاهره سخنرانی کرد و پرچم مخالفان سوریه را برافراشت و فراخوان مبارزه علیه بشار صادر کرد. با ساقط شدن دولت اخوانی "محمد مرسی"، رویکرد دولت جدید مصر که با اخوانی ها و اسلامگرایان تعارض داشت، تغییر کرد. تماس های امنیتی دو کشور شروع شد، سفارتخانه مصر در دمشق در سطح سرپرست باز شد، اما این به معنای تغییر سیاست مصر در خصوص بشار اسد و دولت او نبود. مصر از نظر سیاسی در ائتلاف غربی - ترکی - عربی برای تغییر دولت بشار اسد قرار داشت و میزبان بخشی از معارضان سوری شد که همچنان نیز هست. مضافا آنکه قاهره همچنان معتقد به ضرورت اصلاحات سیاسی در سوریه (ورود معارضان به ساختار حکومت) است و جزو کشورهایی است که بازگشت سوریه به اتحادیه عرب را مشروط به اصلاحات سیاسی کرده است. واقعیت این است که رویکرد جدید مصر نسبت به سوریه به دلیل درک واقعیت بقای نظام سوریه و ماندگاری بشار اسد است و این انتخابی از روی اکراه است و انتخاب دیگری ندارد.

هم اکنون تحولات مثبتی در روابط مصر و سوریه در حال رخ دادن است. «فیصل المقداد» وزیر خارجه سوریه با «سامح شکری» همتای مصری خود در حاشیه اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک دیدار کرده است. وزرای انرژی و اقتصادی مصر، سوریه، اردن و لبنان در چارچوب طرح آمریکایی ارسال گاز مصر به لبنان از طریق سوریه، دیدارهایی در اردن داشته اند. برخی خبرها از زمینه سازی برای گفت وگوی تلفنی رئیس جمهوری مصر با رئیس جمهوری سوریه حکایت می کنند. اینها اتفاقات مثبتی است.

ذوب شدن یخ کدورت ها میان امان - دمشق

یازدهم مهر ماه گذشته بود که خبرگزاری رسمی اردن از گفت ‌وگوی تلفنی «عبدالله دوم» شاه این کشور با بشار اسد رئیس جمهوری سوریه پس از 10 سال خبر داد.

خبرگزاری «پترا» اردن و روزنامه «الغد» این کشور در این زمینه گزارش دادند که عبدالله دوم تماسی از سوی بشار اسد رئیس جمهوری سوریه دریافت کرده است و دو طرف در این گفت ‌وگوی تلفنی درباره روابط بین دو کشور و راه‌های تقویت همکاری بین آن دو گفت ‌وگو کرده‌اند.

بنابر اعلام منابع اردنی، عبدالله دوم در این تماس بر حمایت کشورش از تلاش‌ها برای حفظ حاکمیت، ثبات و یکپارچگی سوریه تأکید کرده بود.

دفتر ریاست جمهوری سوریه نیز با تأیید این خبر در بیانیه‌ای کوتاه اعلام کرد که طی این گفت ‌وگو درباره روابط دوجانبه و تقویت همکاری‌های مشترک در راستای منافع «دو کشور و دو ملت برادر» رایزنی شده است.

این اولین تماس تلفنی رؤسای اردن و سوریه طی یک دهه اخیر بود و روابط دیپلماتیک دو کشور از سال 2011 به دنبال آغاز بحران سوریه قطع شده بود.

یک هفته پیش از این تماس تلفنی نیز همزمان با توافق دمشق و أمان بر سر ازسرگیری پروازها بین این دو شهر، منابع اردنی گزارش دادند که عبدالله دوم شاه اردن از رسانه‌ها و مقامات اردن خواسته است که از حمله و انتقاد از رهبران سوریه و ارتش این کشور ممانعت کنند.

طی چند هفته اخیر وزرای انرژی سوریه، لبنان، مصر و اردن در امان دور هم جمع شدند و بر سر تسریع در احداث خط گاز عربی از مصر به لبنان موافقت کردند.

گذشته از این، «علی ایوب» وزیر دفاع سوریه نیز چندی پیش بنا به درخواست رسمی اردن به این کشور سفر و با رئیس ستاد کل ارتش اردن دیدار و گفت ‌وگو کرد. مبارزه با تروریسم و تأمین امنیت‌ مرزهای مشترک از محورهای مورد تأکید طرفین در این دیدار بوده است.

حدود دو سال است که گذرگاه «جابر» در مرز سوریه با اردن نیز با هدف جابجایی کالاها و مسافران بین دو کشور بازگشایی شده است، هر چند طی این مدت در برخی زمان ها و با اقدامات تروریست ها گذرگاه جابر بعضا تعطیل شده است.

تاکنون چندین نشست‌ میان وزرای سوریه و اردن در امان (پایتخت اردن) با هدف تقویت همکاری‌های دوجانبه در بسیاری از زمینه‌های اقتصادی برگزار شده، دو طرف به منظور تقویت همکاری‌های اقتصادی به تفاهمات مشترکی در زمینه‌های تجارت، انرژی، کشاورزی، آب و حمل و نقل، به نفع دو کشور، دست یافتند.

رابطه الجزایر با سوریه

کشور الجزایر در طول بحران سوریه همواره موضع عقلانی درباره بحران این کشور داشته و اقدام تروریست ها و حامیان آنها در سوریه را بارها محکوم کرده و از همان ابتدا با اخراج این کشور از اتحادیه عرب مخالف بوده است.

"رمضان لعمامره" وزیر خارجه الجزایر در اول آبان ماه جاری در خصوص بازگشت سوریه به اتحادیه عرب و حضور در اجلاس سران عرب ابراز امیدواری کرد و گفت که مشارکت سوریه در اجلاس سران عرب با رایزنی کشورها ارتباط دارد و ما امیدواریم که دمشق در فعالیت های اتحادیه عرب شرکت کند.

وزیر خارجه الجزایر گفت که مشارکت سوریه در اجلاس سران عرب با مشورت ها ارتباط دارد و امیدواریم که این رایزنی ها مثبت باشد و سوریه در این اجلاس شرکت کند.

وی اظهار داشت که در دیدارهای اخیر خود با ۹ وزیر خارجه عرب، آنها تأیید کردند که احساس می کنند حضور نداشتن سوریه در اتحادیه عرب به اقدامات مشترک عرب ها آسیب رسانده است و سوریه باید امروز بخشی از اعضای عربی باشد.

"عمار بلحیمر" وزیر ارتباطات و سخنگوی رسمی دولت الجزایر نیز در اوایل مهرماه گذشته در خصوص آمادگی این کشور در بازسازی سوریه گفته بود که «موضع ما در قبال سوریه همواره در نشست کشورهای عربی روشن و صریح بوده است و در یک برهه زمانی، نظر خود را در مخالفت با تعلیق عضویت سوریه در اتحادیه عرب اعلام کردیم».

وی افزود: برای فعال‌سازی سازمان‌ها، الجزایر بارها از اتحادیه عرب خواسته است که ساز وکار و ساختارش را اصلاح کند تا فعالیت آن مؤثرتر و بدون استثناء در راستای منافع همه کشورها صورت گیرد.

رابطه بغداد – دمشق

رابطه بغداد – دمشق در دوران بحران سوریه در حد خوب بوده و ارتباط این دو کشور در طول این دوران روبه رشد بوده است، هرچند عراق نیز از 17 خرداد 1394 درگیر تروریسم داعش شد، اما این کشور در کنار الجزایر و لبنان سه کشوری بودند که مخالف اخراج سوریه از اتحادیه عرب در سال  2011 بودند.

هشتم شهریور کنفرانس بغداد با عنوان «کنفرانس همکاری و شراکت بغداد» با حضور سران و مقامات کشورهای مختلف از جمله فرانسه، ایران، ترکیه، عربستان، مصر، اردن، امارات، قطر، کویت و برخی از نهادهای بین المللی و منطقه ای برگزار شد، کنفرانسی که ابتدا سوریه نیز به آن دعوت شد، اما در میانه راه بغداد برای خوشایند برخی کشورها دعوت از دمشق را پس گرفت.

رابطه بغداد – دمشق در دوران رژیم بعث صدام تقریبا قطع بود و حکومت دمشق در دوران جنگ تحمیلی صدام علیه ایران، تمام قد حامی جمهوری اسلامی بود؛ پس از دستگیری دیکتاتور عراق در سال 2003 و پس از چندی اعدام وی، روابط بغداد – دمشق نیز آهسته آهسته به سمت عادی سازی حرکت کرد و هم اکنون این رابطه در حد معمولی می باشد و بغداد تاکید دارد که سوریه باید به اتحادیه عرب باز گردد.

رابطه تونس و دمشق

پس از آغاز بحران سوریه، تونس در خط مخالفان دمشق قرار گرفت و در سال های اولیه بحران این کشور هزاران تونسی که برای جنگ با رژیم صهیونیستی لحظه شماری می کردند، به یکباره با تغییر نگرش خود، وارد گروه تروریستی داعش شده و به مقابله با مردم و دولت سوریه به عنوان خط مقدم مبارزه با رژیم صهیونیستی پرداختند.

همانگونه که تروریست های زیادی در دوران بحران سوریه از تونس به سوریه اعزام شدند، دولت این کشور هم رابطه خود را با دمشق قطع کرد.

اولین دیدار مقامات تونسی با یک مقام ارشد سوری پس از 9 سال، ماه گذشته در سازمان ملل اتفاق افتاد و طی آن "عثمان الجرندی" وزیر خارجه تونس و فیصل مقداد، همتای سوری وی در حاشیه مشارکت در نشست‌های مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک با هم دیدار و بر اهمیت تداوم روابط در راستای منافع دو کشور و ملت تاکید کردند.

دو طرف در این دیدار، وضعیت دو کشور و تحولات منطقه را بررسی کردند و وزیر خارجه تونس تحولات سیاسی کشورش را بیان و اعلام کرد، تونس تمایل دارد صلح و ثبات به طور کامل به سوریه بازگردد.

وزیر خارجه سوریه هم در این دیدار ضمن بررسی چالش‌هایی که سوریه با آنها روبرو است، اعلام کرد، باور دارد که ملت و رهبری تونس می‌توانند تمامی دشواری‌های موجود در کشور را پشت سر بگذارند.

این دیدار پس از اعتراضات در تونس و مطالبه برقراری مجدد روابط میان این کشور و سوریه پس از سال‌ها قطع روابط انجام می‌شود.

رابطه ابوظبی – دمشق

امارات در آغاز بحران سوریه در کنار عربستان و قطر از حامیان اصلی منابع مالی تروریست ها به شمار می رفت، ولی با دستگیری یکی از مقامات مهم امنیتی امارات در سوریه و قول رژیم ابوظبی در قطع کمک های خود در صورت آزادی وی در اوایل بحران این کشور، حمایت ابوظبی از تروریست های در حال جنگ با سوریه بسیار کم شد.

روابط روابط بین امارات و سوریه از فوریه 2012 قطع شد و با بازگشایی سفارت امارات در دمشق در دسامبر سال 2018، رابطه این دو کشور تقریبا عادی شد. مقامات امارات در 20 ژوئن 2021 اعلام کردند که آماده از سرگیری پروازها بین امارات و سوریه از طریق دو فرودگاه دبی و شارجه هستند، اقدامی که رابطه میان دمشق و ابوظبی را وارد مرحله جدیدی کرد.

امارات پیش از سال 2011، دومین سرمایه گذار بزرگ در میان کشورهای عربی در سوریه به ویژه در بخش املاک و مستغلات و گردشگری بود. گزارش‌ها حاکی از آن است که ارزش کل سرمایه گذاری‌های امارات در سوریه در ابتدای سال 2011 (زمان شروع بحران سوریه)، بیش از 20 میلیارد دلار بوده است.

رابطه ریاض – دمشق

تا پیش از آغاز بحران سوریه رابطه میان دمشق – ریاض عادی بود، ولی به یکباره رابطه آن دو با آغاز بحران سوریه در اسفند 1389 کاملا تغییر کرد و عربستان به دستور آمریکا حامی اول مالی تروریست ها شد و رابطه خود با دمشق را قطع کرد.

در کنار کمک های مالی بسیار زیاد عربستان به تروریست ها در 11 سال گذشته، هزاران تروریست وهابی سعودی نیز در جنگ علیه مردم و دولت سوریه نقش داشته اند و شمار زیادی از آنها نیز به هلاکت رسیده اند.

اما در دو سال گذشته رگه هایی از برقراری روابط میان عربستان با سوریه نمایان شده است. حدود دو سال پیش «بشار جعفری» نماینده سابق سوریه در سازمان ملل با همتای سعودی خود «عبدالله المعلمی» و «فهد بن عبدالله المبارک»، وزیر مشاور عربستان در حاشیه جشن ریاست این کشور بر نشست گروه ۲۰ دیدار کرد.

در یکسال گذشته نیز گزارش هایی مبنی بر اقدام عربستان جهت فراهم کردن مقدمات بازگشایی سفارت این کشور در دمشق منتشر شد. این گزارش ها تأکید می کردند، عربستان تلاش برای نزدیک شدن به نظام سوریه را از دو سال قبل آغاز کرده و افتتاح سفارت این کشور در دمشق با پیش قدمی «یوسف بن علوی» وزیر خارجه سابق عمان و پس از وی «فالح الفیاض» عضو «اتئلاف البناء» عراق و با هماهنگی با روسیه و میانجیگری عراق صورت گرفته است.

شرایط این روزهای سوریه به ویژه پس از شکست گروه تروریستی داعش و تسلط حکومت دمشق بر بسیاری از مناطق و اراضی این کشور نشان می دهد که اقدامات کشورهای غربی – عربی برای براندازی دولت قانونی سوریه کارساز نبوده و کشورهای عربی متوجه شده اند که به جای حمایت از تروریست ها باید از دولت قانونی سوریه حمایت کنند.

امید است کشورهای عربی با توقف روند سازش با رژیم صهیونیستی که بیش از یکسال است آغاز شده و با همدلی با هم به سمت ایجاد محبت میان مسلمانان قدم بردارند و منطقه را از فتنه ها چند دهه اخیر پاک کنند و صلح و آرامش را به آن بازگردانند.