به گزارش ایرنا، شاید هنگامی که شمس المعالی قابوس بن وشمگیر از پادشاهان آل زیار در ۱۰۲۵ سال پیش تصمیم به احداث این بنای آجری کرد، هرگز تصور نمی‌کرد، صرف نظر از عمر طولانی بنا، روزگاری این دست ساخته معماران سرزمین‌اش عنوان بلندترین گنبد آجری جهان را از آن خود کند و برای پاسداشت بهتر از این بنا، سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد جهانی (یونسکو) آنرا در فهرست آثار تاریخی خود ثبت نماید.
با این حال این اتفاق مهم یعنی ثبت جهانی گنبدقابوس ۱۰ تیرماه ۱۳۹۱ و در سی و ششمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو که به میزبانی شهر"سن پترزبورگ" روسیه برگزار شد، این بنا به عنوان پانزدهمین بنای تاریخی کشور ایران در فهرست آثار این سازمان جهانی جای گرفت تا جهانیان بیشتر با هویت این برج آجری و معماری اسلامی آن آشنا شوند و هر ساله علاوه بر هزاران گردشگر و مسافر داخلی، صدها گردشگر و محقق خارجی نیز از این بنای تاریخی دیدن نمایند.
اهمیت ثبت جهانی این بنای تاریخی به حدی بود که رییس جمهور وقت به همراه دیگر مسوولان کشوری شهریور همان سال با سفر به شهر گنبدکاووس در جشن ثبت جهانی این اثر تاریخی بازمانده از قرون سوم و چهارم هجری قمری که "عبدالمجید نورتقانی" مدیر پایگاه میراث جهانی گنبدقابوس آنرا پردیس آینه تمدن اسلامی و شاهکاری از عصر طلایی جهان اسلام و نیز شاهدی بر نگاه مهندسی و دانش معماری اسلامی آن روزگار می‌داند، شرکت کردند.
البته این بنای تاریخی ۹۰ سال پیش از این یعنی در سال ۱۳۱۰ هجری خورشیدی به شماره ۸۶ در فهرست آثار میراث فرهنگی کشور نیز به ثبت رسیده بود که با ثبت جهانی این شاهکار معماری جهان اسلام بیش از پیش بر اهمیت این بنا و پاسداشت آن صحه گذاشت نکته‌ای که به اعتقاد کارشناسان مسوولان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور و استان گلستان و همچنین متولیان مدیریت شهری گنبدکاووس کمتر به این مقوله با ارزش توجه و همت دارند.
گنبدقابوس ۲ سال محصور میله‌های آهنی
با نگاهی به وضعیت فعلی گنبدقابوس و سیمای مظلوم آن که هر رهگذری بویژه اهل فرهنگ و هنر به روشنی فریاد بلند این بنای تاریخی که ملتمسانه می‌گوید "ایهاالناس مرا از حصار میله‌ها آزاد کنید" را می‌شوند، قرار گرفتن پشت داربست فلزی که ۲ سال از نصب آن می‌گذرد، فقط برای برچیدن مقداری علف هرز روییده شده در قسمت مخروطی برج و انجام مطالعه برای آشنایی با نوع مصالح بکار رفته در ساخت بنا جهت انجام مرمت‌های احتمالی آن انصافا زیاد و به اصطلاح حبس با اعمال شاقه است.
علاوه بر این دیدن سیمای حریم تاریخی و به اصطلاح درجه یک گنبدقابوس از عملیات کُند محوطه سازی و پیاده مسیر سازی خیابان‌های همجوار آن گرفته تا عدم آزادسازی تعدادی ساختمان مسکونی و تجاری قدیمی باقی مانده در قسمت شرقی آن تا خیابان خیام شمالی که صاحبان این بناها را در برزخ خرید یا عدم خرید بنایشان از سوی مسوولان میراث فرهنگی و یا تخریب و برچیده شدن یا تغییر کاربری فرهنگی آن باقی گذاشته از دیگر مصادیق کم توجهی به بنای تاریخی گنبدقابوس است.
بسیاری از شهروندان گنبدکاووس که هر روز بخشی از اوقات فراغت یا استراحت خود را در محوطه و بوستان اطراف گنبدقابوس سپری می‌کنند از ۹ سال پیش که این اثر تاریخی شهرشان ثبت جهانی شد و رییس جمهور و بسیاری از مقامات کشوری برای مراسم جشن ثبت جهانی این اثر رنج سفر را به تن خریدن و به گنبدکاووس آمدند، بسیار امیدوار شدند ( امیدوارشان کردند) که با ثبت این بنای تاریخی در فهرست سازمان یونسکو هرساله بودجه‌ای چند صد هزار و شاید میلیون دلاری برای انجام اقدامات عمرانی و زیباسازی حریم گنبدقابوس توسط این سازمان بین المللی به شهرشان سرازیر خواهد شد و گروه گروه گردشگران خارجی برای دیدن این شاهکار معماری اسلامی به شهر ایران کوچک (گنبد) خواهند آمد.
همه این امیدها در ۹ سال گذشته به قولی "زهی خیال باطل بود" زیرا به گفته مدیر پایگاه میراث جهانی گنبدقابوس، حمایت‌های یونسکو از آثار تاریخی که در فهرست این سازمان ثبت می‌شود بیشتر جنبه معنوی دارد تا حمایت مالی مگر برای بناهای تاریخی و پروژه‌هایی با شرایط خاص و در کشورهای خاص که موردی انجام می‌شود و اکنون شامل این بنای تاریخی نشده است.
عبدالمجید نورتقانی در گفت و گو با ایرنا اظهارداشت که از زمان ثبت بنای گنبدقابوس در فهرست یونسکو تا کنون هیچ بودجه بین المللی از طرف این سازمان جهانی برای انجام اقدامات مرمتی خود بنا و یا اقدامات عمرانی محوطه و یا آزاسازی حریم درجه یک آن تخصیص نیافته است.
وی ۱۳ آبان امسال در جلسه هماهنگی تشکیل شورای سیاستگذاری میراث فرهنگی و گردشگری گنبدکاووس یادآور شد که اقدامات عمرانی انجام شده در محوطه تاریخی گنبدقابوس بعد از ثبت این اثر تاریخی در فهرست جهانی در سال ۹۱ ایجاد نرده‌های حفاظتی بلند و ساماندهی و تطبیق نقشه هندسی بخش شرقی عرصه برای حفاظت و مرمت از این اثر تاریخی را اجرا کرد ضمن اینکه از سال ۹۷ تا الان صرفا انجام حدود ۱۰ هزار مترمربع کف سازی (محوطه سازی) را انجام داده است.
اقدامات انجام شده کافی نیست
نورتقانی با بیان اینکه شهروندان گنبدی همواره از ما سوال می‌کنند که ثبت جهانی گنبدقابوس چه فایده‌ای برای این بنا و شهر ما داشته است، افزود: متاسفانه انجام برخی اقدامات عمرانی جزیزه‌ای توسط میراث فرهنگی یا شهرداری در محوطه و حریم گنبدقابوس کافی نیست و باید با برنامه ریزی، هماهنگی و هم افزایی و تلاش بیشتر همه دستگاه‌های اجرایی و فرهنگی شهرستان، اقدامات درخور شان این بنای تاریخی در محوطه چهار هکتاری آن انجام شود.
وی، آزادسازی حریم یا تغییر کاربری فرهنگی ساختمان‌های باقی مانده در حریم گنبدقابوس، تکمیل محوطه سازی و پیاده مسیر کردن (سنگ فرش) خیابان‌های همجوار این بنای تاریخی را از نیازهای و اقدامات ضروری برای احیای بافت تاریخی گنبدقابوس و تحقق اهداف میراثی و گردشگری آن دانست.
اعتبار نیاز داریم
مدیر پایگاه میراث جهانی گنبدقابوس به خبرنگار ایرنا گفت: تا کنون برای محوطه سازی حریم گنبدقابوس افزون بر ۴۰ میلیارد ریال هزینه شده و حداقل ۲ برابر اعتبار هزینه شده، برای تکمیل محوطه سازی نیاز است که مجموعه شهرداری و شورای اسلامی شهر گنبدکاووس با کمک میراث فرهنگی بایستی آنرا تامین و نسبت به تکمیل پروژه اقدام نماییم.
نورتقانی افزود: از زمان ثبت جهانی گنبدقابوس، این بنای تاریخی که به نظرم شاهنامه معماری اسلامی کشورمان است، ردیف بودجه ملی برای آن پیش بینی شد که هرسال به تناسب وضعیت مالی دولت و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، در کنار اعتبارات استانی از محل تملک دارایی های سرمایه‌ای، مبالغی تخصیص می‌یابد که کافی نیست.
وی اضافه کرد: برای پیشبرد امورات عمرانی و آزادسازی حریم درجه یک گنبدقابوس بیشتر باید مدیران مدیریت شهری گنبدکاووس و مسوولان استان گلستان آستین همت را بالا بزنند و با تخصیص اعتبارات ویژه (چند صد میلیارد ریالی)، حریم این بنای تاریخی را از وضعیت فعلی خارج نمایند.
مدیر پایگاه میراث جهانی گنبدقابوس همچنین در خصوص وضعیت داربست فلزی نصب شده اطراف بنای گنبدقابوس و زمان جمع آوری آن گفت: نصب داربست با چند هدف اساسی از جمله حفاظت اضطراری و جمع آوری علف‌های هرز قسمت مخروطی گنبد، انجام مطالعات فن‌شناسی، شناخت نوع مصالح بکار رفته در بنا جهت تهیه طرح مرمتی بنا و مستندنگاری آن توسط یک تیم فنی و علمی از دانشگاه شهید بهشتی تهران، مهرماه ۹۸ انجام شد.
نورتقانی بابیان اینکه تا کنون ۱۰ مرحله بوته کنی علف‌های هرز قسمت مخروطی بنا توسط نیروهای پایگاه میراث جهانی گنبدقابوس با قیچی باغبانی انجام شده است، افزود: طرح‌های مطالعاتی پیش بینی شده این بنای تاریخی شامل فن شناسی، آسیب و مستندنگاری انجام و طرح جامع مرمت پوسته خارجی قسمت مخروطی بنا توسط تیم کارشناسی و مشاور نهایی شده و قرار است در روزهای آینده جلسه اعضای شورای تخصصی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی برگزار شود.
وی، حفاظت و مرمت پیوسته بناهای ثبت جهانی شده را جزو پروتکل‌های یونسکو دانست و ادامه داد: درصورت تصویب طرح مرمت بنا توسط اعضای شورای تخصصی میراث فرهنگی، عملیات مرمت قسمت‌های آسیب دیده گنبدقابوس به شرط تامین اعتبارات مورد نیاز شروع خواهد شد و تا آن زمان که دقیق مشخص نیست، داربست نصب شده اطراف این بنا همچنان باقی خواهد ماند.
نورتقانی با یادآوری اینکه مرمت این بنای تاریخی بطور جدی از سال ۱۳۱۰ هجری شمسی آغاز شد و گروه‌های متخصص از آن زمان تا کنون اقدامات ارزشمندی برای حفظ و مرمت این اثر تاریخی انجام دادند، بیان داشت: در ادامه برنامه‌های مدیریتی پایگاه میراث جهانی گنبدقابوس، سال ۹۷ پیش مطالعه برنامه مستندنگاری مرمت برج قابوس در مدت یک سال توسط استادان دانشگاه شهید بهشتی انجام شد و اواخر سال گذشته قرارداد دیگری با این دانشگاه به عنوان پیمانکار برای تهیه طرح جامع مرمت پوسته خارجی قسمت مخروطی بنا و ساخت نمونه آجر و ملات مورد استفاده در این بنا منعقد گردید.
مدیر پایگاه میراث جهانی گنبدقابوس همچنین به تشکیل چند روز پیش شورای سیاستگذاری میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان گنبدکاووس در راستای شکل گیری هسته تاریخی شهر و حفاظت و صیانت از عرصه و حریم گنبدقابوس و نیز توسعه شهر در بخش میراث فرهنگی اشاره کرد و گفت: اعضای این شورا فرماندار ویژه، شهردار، رییس شورای شهر، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و معاون میراث فرهنگی وی، رییس اداره میراث فرهنگی شهرستان و مدیر پایگاه میراث جهانی گنبدقابوس و شهر تاریخی جرجان هستند.
وی افزود: اعضای این شورا بویژه شهرداری و شورای شهر مصمم هستند با همکاری میراث فرهنگی و در راستای حفظ میراث فرهنگی و توسعه گردشگری شهرستان، اقدامات عمرانی خوبی از جمله تسریع در پروژه‌های حریم گنبدقابوس شامل پیاده مسیر کردن خیابان قابوس، مشارکت در تکمیل محوطه سازی قسمت شرقی بنا و ساماندهی هسته تاریخی شهر و آزادسازی حریم درجه یک این بنای تاریخی انجام دهند.
به گزارش ایرنا، گنبدقابوس، بلندترین برج و گنبد آجری جهان و مقبره "قابوس بن وشمگیر"، بنایی بازمانده از سده چهارم هجری است که بر فراز تپه‌ای خاکی با ارتفاع ۱۵ متر در مرکز شهر گنبدکاووس بنا شده است.
این شاهکار معماری اسلامی از کف تپه‌ای که روی آن واقع شده تا زیر قاعده مخروط، ۳۷ متر و ارتفاع گنبد مخروطی آن نیز از کف قاعده تا رأس آن ۱۸ متر است که روی هم رفته ارتفاع آن به ۵۵ متر می‌رسد البته با احتساب ارتفاع تپه، ارتفاع نهایی گنبدقابوس از سطح زمین تا نوک آن ۷۰ متر است.
آجر و ملات گچ از مصالح اصلی ساخت گنبدقابوس است و هرساله تا پیش از شیوع کرونا هزاران مسافر و گردشگر داخلی و خارجی از آن بازدید می‌کردند.
بدنه خارجی مدور این بنا دارای ۱۰ ترک (مانند ستاره ۱۰ پر) است که به فواصل مساوی از یکدیگر قرار دارند و در هر ترک آن عبارتی آجری و کتیبه‌ای شکل با خط کوفی نوشته شده و ورودی بنا دارای سردر هلالی و گلویی مقرنسی است که یکی از نخستین مقرنس کاری‌ها در معماری اسلامی ایران محسوب می‌شود.
کتیبه‌های گنبد قابوس با خط کوفی بنایی (معقلی) در عین سادگی کامل خوانا و برجسته هستند که در ۲ ردیف در بدنه بنا در قاب‌های مستطیلی به طور قرینه در بالا و پایین تکرار شده‌اند که متن آن به شرح ذیل است " بسم الله الرحمن الرحیم، هذا القصر العالی، الامیر شمس‌المعالی، الامیر ابن الامیر، قابوس بن وشمگیر، امر ببنائه فی حیاته، سنة سبع و تسعین و ثلثمائة قمریة و سنة خمس و سبعین و ثلثمائة شمسیة".
برگردان پارسی این کتیبه‌ها چنین است که "به نام خداوند بخشنده مهربان، این است کاخ باشکوه، امیر شمس معالی، امیر پسر امیر، کاووس فرزند وشمگیر، فرمان داد به ساخت آن در دوران زندگی اش، سال ۳۹۷ هجری قمری و سال سیصد و هفتاد و پنج خورشیدی".
امید است در سایه توجهات بیشتر به این اثر تاریخی و انجام اقدامات مرمتی، محوطه سازی و آزادسازی حریم آن توسط متولیان میراث فرهنگی و مدیران مدیریت شهری گنبدکاووس، مقدمه‌ای برای بهره‌مندی هرچه بیشتر مسافران و گردشگران از این شاهکار معماری اسلامی در دوران پسا کرونا باشد.
زیرا شمار بازدید کنندگان از این بنای تاریخی تا قبل از شیوع کرونا بطور متوسط سالانه حدود ۱۰۰ هزار گردشگر داخلی و خارجی بود که فرصت و کمک خوبی برای توسعه صنعت توریسم گنبدکاووس و استان گلستان است.
گنبدکاووس با ۳۷۵ هزار نفر جمعیت دومین شهرستان بزرگ استان گلستان است.
نظر شما