اقبال لاهوری؛ شاعر بزرگ پارسی گوی، میراث مشترک ایران و پاکستان

به گزارش روز سه‌شنبه ایرنا، امروز یکصد و چهل و چهارمین زادروز علامه اقبال معروف به اقبال لاهوری است، شخصیتی که از وی به عنوان «شاعر مشرق» یاد می شود و اشعار زیادی نیز به زبان های فارسی و اردو سروده ‌است.

اقبال نخستین کسی است که ایده یک کشور مستقل را برای مسلمانان شبه قاره مطرح کرد که در نهایت منجر به ایجاد کشور پاکستان شد. اقبال لاهور در این کشور به طور رسمی ˈشاعر ملیˈ خوانده می‌شود.

اندیشه ها و آثار ادبی اقبال لاهوری نیز مشابه آثار و افکار اندیشمندان اسلامی و انقلابی کشورمان در جهت رشد فکری مسلمانان و جهان اسلام، برائت از تفرقه، ظلم ستیزی و یک دلی برای مقابله با دشمنان مشترک قرار دارد.

بدون شک با استفاده از افکار اندیشمندان و پژوهشگران جهان همچنین اندیشه های علامه اقبال لاهوری، می توان خلا ایجاد شده در تمدن امروز جهان را با بهره گیری از نظریات اسلامی این شخصیت ها گرانقدر برطرف کرد.

اشعار علامه اقبال که بیشتر آن به زبان فارسی تالیف و سروده شده است، به عنوان نماد اسلامی برای جهانیان مثال زدنی می باشد، و این یک عامل بزرگ در پیوستگی روابط تاریخی و عمیق دو کشور دوست و همسایه ایران و پاکستان به شمار می رود. 

محمد اقبال لاهوری آزادی و عدالت را مهم‌ترین سرلوحه زندگی بشر می‌دانست. او توانست اندیشه بیداری اسلامی را که پیش‌تر به وسیله مصلحان اجتماعی ایجاد شده بود را در ذهن مسلمانان بیدار کند و اینگونه به عنوان یکی از روشنگران اسلامی شناخته شود.

همزمان با نهم نوامبر زادروز علامه اقبال لاهوری، اندیشمندان متعدد اعم از مدرسان و محققان وابسته به دانشگاه های مختلف در پاکستان در همایش ها، برنامه های تلویزیونی و جلسات حضوری، نقش علامه اقبال لاهوری در احیای افکار دینی و احیای روحیه آزادی و استقلال برای مسلمانان و جهان اسلام را تبیین کردند.

رهبران سیاسی و مذهبی پاکستان نیز به همین مناسبت پیام های جدایی از تفکر افراطی سرداده و با درخواست از مردم این کشور برای مخالفت با اقدامات گروه های شبه نظامی، خواهان مردود شمردن افکار ستیزه جویی این گروه‌ها شدند.

مردم پاکستان هر سال روز نهم نوامبر (۱۸ آبان) را به عنوان سالروز تولد علامه اقبال لاهوری جشن می‌گیرند. در این روز شبکه های مختلف تلویزیونی و رادیویی پاکستان برنامه های ویژه‌ای را درباره زندگی، سوابق این شخصیت بزرگ به ویژه گنجینه و دیوان اشعار اقبال پخش می کنند. 

امروز نیروهای گارد تشریفاتی ارتش و نیروی دریایی پاکستان در برنامه مخصوصی با حضور در آرامگاه علامه اقبال در لاهور مراسم بزرگداشت و ادای احترام نسبت به این شاعر را اجرا کرده و همزمان هزاران نفر از مردم در این روز برای فاتحه خوانی به آرامگاه اقبال لاهوری مراجعه کردند.

'عارف علوی' رییس جمهوری پاکستان در پیامی بمناسبت سالگرد تولد علامه اقبال با اشاره به آرمان های اقبال و ایده های وی درباره پیشرفت پاکستان، از مردم کشورش خواست تا با حل و فصل مشکلات در بازسازی کشورشان شریک شوند.

شخصیت های سیاسی و مذهبی پاکستان نیز در پیام های خود نظرات و افکار اقبال لاهوری را متناسب با تعالیم اسلامی دانسته و خاطرنشان کرد: علامه اقبال برای اولین بار مفهوم یک کشور مستقل مسلمان را در جنوب آسیا مطرح کرد. آزادی و استقلال مردم پاکستان به خاطر مجاهدت ملت زنده اس و این چشم‌انداز به دلیل افکار و نظرات علامه اقبال بسیار بزرگ است. 

این شاعر نامدار در اول اردیبهشت ۱۳۱۷ شمسی (۲۱ آوریل ۱۹۳۸) دیده از جهان فرو بست.

**اقبال لاهوری از نگاه امام راحل و رهبر معظم انقلاب اسلامی

تبیین اندیشه های اقبال لاهوری و بهره گیری از این موضوع در ارتباطات فرهنگی و اجتماعی میان ایران و پاکستان می تواند نقطه اتصال جامعه دو کشور همسایه، آشنایی بیشتر با تاریخ و فرهنگ یکدیگر و از همه مهم تر توسعه ارتباطات مردمی باشد.

رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت الله خامنه‌ای در برخی از مناسبت‌ها، پیرامون شخصیت اقبال لاهوری سخنان روشنگرانه و مهمی بیان فرموده‌اند.

مهم‌ترین سخنان ایشان در باب اقبال لاهوری در کنگره اقبال لاهوری در سال ۱۳۷۹ بیان شده است که فرازهایی از آن را در ادامه مرور می‌کنیم: "اقبال از شخصیت‌های برجسته ی تاریخ اسلام است و شخصیت او چنان عمیق و متعالی است که نمی توان تنها بر یکی از خصوصیت‌های او و ابعاد زندگی‌اش تکیه کرد و او را در آن بعد و آن خصوصیات ستود."

"اگر ما فقط اکتفا کنیم به اینکه بگوییم اقبال یک فیلسوف است و یک عالم است، حق او را ادا نکرده ایم زیرا ابعاد دیگر زندگی اقبال آنقدر درخشنده است که چنانچه بگوییم اقبال یک فیلسوف یا یک عالم یا یک شاعر است اقبال را کوچک کرده ایم. البته اقبال بی شک یک شاعر بزرگ است و از بزرگان شعر به حساب می‌آید. شعر اردوی اقبال را متخصصان زبان و ادبیات اردو می‌گویند بهترین شعر اردوست. شعرهای فارسی اقبال هم به نظر من از معجزات شعر است."

«مازیار مظفری» استاد رشته مطالعات شبه قاره هند در دانشگاه تهران اردیبهشت ماه امسال طی گفت‌وگویی با خبرنگار فرهنگی ایرنا با اشاره به علاقه اقبال به ایران گفت: اقبال می‌گوید اگر تهران، ژنو بود، سرنوشت جهان تغییر می‌کرد، او در سفرهایش به اروپا، افغانستان، ایران و... این نابرابری ها و استعمار را دیده است، در دوره زندگی او، اوج استعمار هند را داریم و او همیشه علیه استعمار سخن گفته است.

وی با بیان این که اقبال تنها یک عالم یا فیلسوف نیست، اظهار داشت: مقام معظم رهبری در کتاب ستاره بزرگ شرق و یک سخنرانی در سال ۱۳۶۴، اولین کنگره اقبال‌شناسی در دانشگاه تهران، درباره او سخن گفته اند و اقبال را «شاعرِ عالم» خوانده اند. ما نباید اقبال را کوچک بشماریم او یک شخصیت صلح طلب جهانی و در عین حال یک چهره برجسته در تاریخ اسلام است. او در انقلاب اسلامی هم تاثیرگذار بوده و شهید مرتضی مطهری بارها به گفته‌های اقبال درباره وحدت مسلمانان و کنار گذاشتن تفرقه‌ها و سوتفاهم‌ها اشاره کرده است. اقبال درباره این که تفاوت دیدگاه‌ها و مساله شیعه و سنی را باید کنار بگذاریم و با هم متحد شویم، بسیار سخن گفته، اینگونه است که امام خمینی (ره) بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی ایران از اقبال به عنوان «عالم فقیه» نام برده اند.

اقبال لاهوری فیلسوف، مصلح، شاعر، ادیب و دین‌شناس مسلمان و ایران‌دوست در کتاب The Development of Metaphysics in Persia  که با عنوان سیر فلسفه در ایران از سوی مرحوم امیرحسین آریان‌پور ترجمه شده است، به مطالعه تبیینی سیر فلسفه در ایران پیش از اسلام و پس از اسلام به صورت فشرده می‌پردازد. این کتاب رساله دکتری او بوده است که در سال ۱۹۰۸ به عنوان پایان نامه دکتری فلسفه اقبال لاهوری در دانشگاه لودویگ ماکسی می‌لیان در آلمان ارائه شده است.

«محمدرضا ناظری» سرکنسول جمهوری اسلامی ایران در لاهور به عنوان مرکز فرهنگی پاکستان درخصوص جایگاه علامه اقبال نزد مردم ایران به عنوان میراث مشترک دو کشور گفت: مناسبات دوستانه دو کشور همسایه، برادر و مسلمان طی بیش از ۷۰ سال گذشته مدیون تلاش شخصیت‌ها و افراد تأثیرگذاری از جمله علامه محمد اقبال شاعر و فیلسوف پارسی‌گوی پاکستانی بوده است.

وی، علامه اقبال را یک پل مستحکم برای تحکیم مناسبات فکری و فرهنگی پاکستان با ایران دانست و افزود: در بررسی جایگاه اقبال لاهوری بعنوان یک متفکر و اندیشمند مسلمان در یکصد سال تحولات فرهنگی و سیاسی اجتماعی منطقه، به نقطه قابل تحسین در مورد این نماد ملی پاکستان می رسیم.