مهمترین وجه ادبیات پایداری، حفظ هویت مردم ایران است

ادبیات پایداری نوعی از ادبیات است که از دل شرایط خاص ایجاد می‌شود و در قالب آثار منظوم و منثور جامعه مخاطب را به ایستادگی در برابر ظلم و بیان کردن ستم‌ها ترغیب می‌کند. 

محسن کاظمی نویسنده و پژوهشگر در گفت وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا و در توضیح ماهیت و ضرورت پرداختن ادبیات پایداری، بیان کرد: مهمترین وجه مهم در ادبیات پایداری حفظ هویت مردم ایران است. ادبیات پایداری در ایران امروز همچنان به شکل حماسی، تبلیغی و تهییجی نوشته می شود.

وی افزود: البته به کارگیری ادبیات حماسی، تبلیغی و تهییجی در زمان جنگ کاملا بجا و مناسب بود یعنی زمانی که رزمندگان ما در کارزار و میدان جنگ بودند، به چنین رویکردی نیاز داشتیم و این رویکرد در زمان خود جزو ملزومات بود.

کاظمی ادامه داد: اما پس از این زمان لازم بود به ادبیات پایداری از منظر تاریخی، فلسفی، روانشناختی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی نگاه کنیم. رویکردی که در این سال‌ها مغفول واقع مانده.

این نویسنده در پاسخ به این پرسش که چرا ادبیات پایداری همچنان درگیر رویکرد تبلیغی و تهییجی است، گفت: مهمترین موضوع این است که شاید متولیان این امر هنوز نیاز به گذر از این مرحله را درک نکرده اند.

بر این موضوع بیفزایید که مقاومتی علیه گونه های دیگر نوشتن وجود دارد و سایر سبک های نوشتن نه تنها حمایت نمی شوند که با اقبال و حمایت نیز روبرو نیستند. در چنین شرایطی نویسندگان به سمت کارهای کم خطرتری می روند که راحت و آسان منتشر و حمایت شود.

رسالت نویسندگان تعهد به تاریخ است

کاظمی در توضیح اینکه خلاقیت تا چه اندازه در خلق آثار در ادبیات پایداری موثر است، بیان کرد: این امر به سبک کاری که انجام می دهید، بستگی دارد. اگر می خواهید در بحث رمان و داستان در این حوزه قلم فرسایی کنید، حتما باید از خلاقیت برخوردار باشید تا گونه‌های ادبی را برای جذابیت روایت به کار بگیرید اما در کارهای پژوهشی، فکری و اندیشه ای خلاقیت باید در اتخاذ روش ها خود را نشان دهد تا بتواند ما را به کنه حقایق برساند.

وی با اشاره به رسالت هنرمندان افزود: هرکسی که به وظیفه خود به درستی عمل کند، رسالت حقیقی خویش را به بهترین شکل انجام داده است.

این نویسنده ادامه داد: هنرمند برای کاستن از دردها و آلام جامعه باید در سمت و سوی مردم بایستد. بر همین اساس نویسندگان و پژوهشگران باید واقعیت های رویداده در تاریخ را به تصویر بکشند و اگر جز این باشد ما به مردم خیانت کرده ایم.

وی تصریح کرد: رسالت و تکلیف ما نویسندگان و پژوهشگران این است که وفادار به حقیقت و تاریخ باشیم؛ هنرمندان باید متعهد به استفاده از هنرشان جهت انعکاس رنج ها و آلام مردم باشند.

دیوار بلند میان نویسندگان و سینماگران

کاظمی در انتها و در پاسخ این سوال که به رغم اهمیت اقتباس در تولید آثار برجسته حول محور ادبیات پایداری در جهان این موضوع آن چنان که باید و شاید در ایران مورد توجه نیست، بیان کرد: بین نویسندگان و سینماگران ما دیوار بلندی کشیده شده است؛ در این مفهوم که نه سینماگران نویسندگان را درک می کنند و نه نویسندگان سینماگران را.

این نویسنده تاکید کرد: به همین دلیل در تولید یک اثر سینمایی از وضعیت تحقیق و پژوهش و تولید یک کار ادبی در آثار سینمایی غفلت می شود. ناآشنایی این دو دنیا با یکدیگر سبب شده از هم دور بیفتند و نتوانند همدیگر را درک کنند.

وی اظهار داشت: البته در این میان اگر در مواردی شاهد موفقیت بوده ایم به دلیل این است که این دو (سینماگران و نویسندگان) نزدیک به هم بوده اند. یعنی در چنین مواردی که فیلمی به درخشش و موفقیت در اقتباس می رسد حتما در کنار یک سینماگر یک نویسنده و پژوهشگر توانمند هست که این اقتباس را جهت دهی می کند.

در خارج از ایران بررسی نمونه های موفق، موید همین موضوع است که این نویسندگان در کنار سینماگران قرار می گیرند اما در ایران این فاصله شکل گرفته و مهمترین وجه آن  ناآشنایی و بیگانه بودنی است که سینماگر و نویسنده نسبت به یکدیگر دارند.

کاظمی تاکید کرد: نباید از یاد برد که در این میان بحث حقوق مادی و معنوی برجسته است؛ سینماگر تصور می کند اگر کار خود را از اثری اقتباس کند، این کار به نام او تمام نمی شود بلکه به نام کسی می شود که این کار را آفریده و نوشته است و همان گونه که به بازیگر، فیلمبردار، صدابردار دستمزدی را پرداخت می کند، باید هزینه ای را هم به نویسنده به عنوان صاحب اثری که از آن اقتباس می شود، پرداخت کند. در نتیجه برای صرفه جویی در چنین هزینه ای اساسا به این سمت نمی آیند و اگر مواردی پیش بیاید هم عمدتا از نوع سرقت ادبی است.

البته که این موضوع در موارد متعددی رخ داده و این همان اقتباس است؛ اما کلمه اقتباس در تیتراژ و شناسنامه اثر ذکر نمی شود به دلیل این که آثار وضعی برای آنها دارد. اثر وضعی به این معناست که باید حقوق معنوی یک اثری که از آن استفاده شده بیان شود یعنی اسم اثر ذکر شود. علاوه بر این باید حقوق مادی اثر پرداخت شود. موضوعی که سینماگران را از نویسندگان آثار در ایران دور می سازد.

محسن کاظمی، نویسنده و پژوهشگر تاریخ معاصر ایران و از فعالان عرصه خاطره نگاری و تاریخ شفاهی به شمار می‌رود. وی در سال ۱۳۷۴ به عنوان وقایع نگار به هیئت معارف جنگ ارتش پیوست و تا سال ۱۳۷۷ در آنجا فعالیت داشت و سلسله گزارش‌هایی از سفرهای میدانی آن تهیه کرد. قسمتی از این گزارش‌ها تحت عنوان یادداشت‌های سفر شهید صیاد شیرازی در سال ۱۳۷۸ انتشار یافت.

او از سال ۱۳۷۴ با دفتر ادبیات انقلاب اسلامی همکاری کرد و گفت وگوهایی با شخصیت‌های سیاسی و مبارز انجام داد.

از وی گزارش‌ها و مقالات بسیاری در جراید و نشریات منتشر شده‌است. برخی نوشته‌ها و مقالات تحقیقی وی در همایش‌ها و نشست‌های تخصصی ارائه شده‌است.

خاطرات جواد منصوری، خاطرات احمد احمد، خاطرات مرضیه حدیدچی دباغ، خاطرات عزت شاهی و یادداشت‌های سفر شهید صیاد شیرازی بخشی از آثار در کارنامه نویسندگی کاظمی در این سال‌هاست.