خوشه‌سازی راهبردی برای توسعه صنعتی در کردستان

به گزارش ایرنا، چندین الگوی توسعه‌ای توسط یونیدو( سازمان توسعه صنعتی ملل متحد) ارائه شده که یکی از آنها الگوی توسعه خوشه صنعتی است که در بسیاری از کشورهای دنیا به اجرا درآمده و موفقیت ها و دستاوردهای زیادی هم به دنبال داشته است.

براساس تعریفی که از خوشه صنعتی شده به تجمعی از واحدهای کسب و کار که به طور بخشی و جغرافیایی تمرکزیافته  و در بستر ارتباط و تکمیل فعالیت های همدیگر به تولید و عرضه کالا و خدمات می‌پردازند گفته می‌شودکه با چالش‌ها و فرصت‌های مشترکی هم مواجه هستند.

اجرای این الگو از سال ۱۳۸۸ در دستور کار سازمان صنایع کوچک و شهرک های صنعتی ایران قرار گرفت و سپس پروژه نقشه کشوری خوشه‌ها توسط این سازمان تهیه و در اکثر استان‌های کشور هم پیاده‌سازی شد.

نخستین خوشه صنعتی کردستان هم یک سال بعد در سال ۱۳۸۹ با خوشه مصالح ساختمانی شکل گرفت و دومین مورد آن هم در سال ۱۳۹۲ با خوشه طیور پیاده‌سازی و اواخر سال ۱۳۹۹ هم اجرای  خوشه فرش در استان کلید زده شد.

پروسه اجرای پروژه خوشه صنعتی

اگرچه شرکت شهرک‌های صنعتی در دهه ۷۰ به منظور ایجاد و تامین زیرساخت های شهرک‌ها و نواحی صنعتی آغاز به کار کرد ولی در دهه ۸۰ برای ارائه خدمات نرم افزاری با هدف توسعه بازار، ارتقای فناوری و برگزاری تورهای صنعتی و راه اندازی خوشه‌های صنعتی و چندین عنوان وظیفهدیگر هم به رسالت‌هایآن افزوده شد.

معاون صنایع کوچک شرکت شهرک شهرک‌های صنعتی کردستان در ارتباط با یکی از این خدمات شرکت شهرک‌ها یعنی خوشه صنعتی به خبرنگار ایرنا گفت: افرادی به اشتباه کلمه ایجاد را برای خوشه صنعتی بکار می گیرند و این در حالی است که خوشه ایجادی نیست بلکه پروسه‌ای چند مرحله‌ای برای دستیابی به هدفی مشخص است.

کامبیز گله‌داری اضافه کرد: تعدادی تولیدات و صنایع در هر منطقه که مزیت لازم را دارند و مواد اولیه تولید آنها از قبل وجود داشته باشد توسط مشاوری مشخص و اولویت بندی می شود.

وی افزود: علاوه بر کار مشاور اقدام به مطالعه امکان سنجی به منظور کسب اطلاع لازم از توجیه اقتصادی صنعت و تولید مدنظر برای مطرح کردن آن در قالب خوشه ، خواهیم کرد.

معاون صنایع کوچک شرکت شهرک شهرک‌های صنعتی کردستان ادامه داد: از طریق کمیته استانی خوشه هم در راستای حمایت از خوشه تعیین شده از اعضا نظرخواهی می شود تا با خرد جمعی و هم افزایی برای توسعه آن با همکاری نهادهای پشتیبان اقدام شود.

گله‌داری با اشاره به اینکه پس از طی مراحل مذکور اقدام به برگزاری مناقصه خوشه می شود، گفت: در این بخش افرادی که دوره آموزشیdevelopment agent cluster (CAD) را گذرانده باشند حق شرکت در مناقصه و پذیرش عامل خوشه را دارند.

طی ۲ سال اخیر و با شیوع بیماری کرونا برگزاری دوره آموزشی سی ای دی به طور حضوری برگزار نشده و همین منجر به ایجاد وقفه و مشکلاتی در عرصه خوشه سازی شده است که به منظور کاهش این مسائل یک دوره با شرکت تعداد اندکی از طریق فضای مجازی برگزار شد و از کردستان هم سه نفر معرفی شدند.

۶ نفر در کردستان تاکنون دوره آموزشی عامل خوشه (CAD) را گذراندند و هرچند الزامی است هر سه سال یکبار آنرا تمدید کنند اکثر این افراد چنین اقدامی را انجام ندادند و این می تواند مانعی بر سر راه اجرای خوشه‌های صنعتی در استان باشد.

عامل خوشه طی پیاده‌سازی و اجرای این پروژه  بغیر از مطالعه امکان سنجی باید مطالعه شناختی را هم در ارتباط با خوشه مورد نظر انجام دهد و در تماس با ذی نفعان خوشه و نهادهای پشتیبان باشد.

حمایت ویژه از پیاده‌سازی خوشه‌های صنعتی در استان

کل پروژه خوشه سه ساله بوده و یک سال هم قابل تمدید است و بعد از این زمان عامل خوشه از پروسه خارج می شود و وظایف خود را به یکی از نهادها هم چون تشکل تعاونی و یا انجمنی واگذار می کند تا به صورت شبکه هماهنگ یا فراگیر وظایف عامل خوشه را ادامه دهند.

طی سه سال برگزاری هر خوشه ای شرکت شهرک های صنعتی استان هزینه عامل توسعه را متحمل می شود و حمایت ویژه‌ای در زمینه آموزش، برپایی نمایشگاه، برگزاری تور صنعتی، انتقال فناوری، دانش بنیان کردن واحدها و تهیه مستند در ارتباط با خوشه می کند.

به گفته معاون صنایع کوچک شرکت شهرک شهرک‌های صنعتی کردستان این حمایت ها هم تنها مختص به واحدهای مرتبط خوشه مستقر در شهرک‌ها و نواحی صنعتی نمی شود به عنوان نمونه در خوشه مصالح ساختمانی از ماسه شویی‌های خارج شهر هم حمایت هایی صورت گرفت.

گله داری با اشاره به اینکه بعد از سه سال و خروج عامل خوشه هم بسته به نیاز خوشه حمایت را ادامه می دهیم، اعلام کرد: براساس آخرین اولویت بندی انجام شده ۱۴ خوشه صنعتی در استان شناسایی شده است و بتدریج به پیاده‌سازی آنها خواهیم پرداخت.

تنش‌های اقتصادی بازخورد اجرای خوشه را با مشکلاتی مواجه می کند

خوشه صنعتی به منظور هماهنگ کردن واحدهایی که از قبل هم وجود داشتند و به طور پراکنده کار می کردند پیاده سازی می شود تا این واحدها به صورت متحدالشکل درآیند و بتوانند باهم فعالیت داشته باشند و در نمایشگاه‌های خارجییا داخلی با یک برند مشخص مانند برند فرش کردستان حضور پیدا کنند.

مهمترین گام در اجرای پروژه خوشه صنعتی، انتخاب صحیح خوشه برای توسعه است و مادامی که این مهم صحیح انجام شود همه مراحل بخوبی پیش می رود و دستاورد لازم هم حاصل خواهد شد.

خوشه ها به عنوان راهکاری برای رفع مشکلات صنایع کوچک و متوسط مطرح شدند حال این سوال پیش می آید که آیا با پیاده سازی ۲ خوشه مصالح ساختمانی و طیور در کردستان مشکلات واحدهای موجود در این خوشه برطرف شد که معاون صنایع کوچک شرکت شهرک های صنعتی کردستان در پاسخ به این سوال اظهار داشت: طی این سال‌ها تنش‌های اقتصادی به دلایل مختلف به ویژه تحریم‌ها بحدی زیاد بوده که  همه واحدهای صنعتی با مشکلات زیادی مواجه شدند.

 گله‌داری اضافه کرد: در شرایطی می‌توان بازخورد مطلوبی از اجرای پروژه ای مانند خوشه سازی گرفت که شرایط  ثابت باشد ولی زمانی که پارامترها تغییر می کنند صحت اندازه گیری هم کاهش پیدا خواهد کرد.

وی افزود: آنچه در خوشه سازی مدنظر است و بر تحقق آن اصرار داریم پایابودن خوشه است یعنی در پایان سال سوم انجمن و تشکلی از آن باقی بماند که کارها و وظایف عامل خوشه را ادامه دهند.

هر صنعت و تولیدی قابلیت ورود به مدل توسعه خوشه را ندارد

یکی از مسائل مهم پیش‌روی خوشه ضعف فرهنگ همکاری و کارگروهی در کشور و به تبع استان ما است با توجه به این مهم اعتماد سازی یکی از مهمترین اهداف خوشه به شمار می رود که با رسیدن به این هدف کار هماهنگی هم بهتر و سریع تر انجام می شود.

رحمت الله علاقبندان یکی از عامل های خوشه های صنعتی در کردستان می گویدمفهوم کار تیمی و گروهی  براحتی مورد استقبال قرار نمی گیرد و این کار در ایران سخت و در کردستان سخت تر است ولی موفقیت در این مهم بستگی به نحوه برقراری ارتباط و توانمندی عامل توسعه در اعتمادسازی دارد.

وی اضافه کرد:  خوشه ذهن ها را به سمت صنعت می برد در حالیکه می تواند الزاما صنعتی نباشد و هر نوع کسب و کار دارای شرایط لازم را شامل شود.

این عامل خوشه در کردستان با اشاره به اینکه در ایران پیاده‌سازی این مدل به سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی واگذار شده است، افزود: براساس چارچوبی که توسط یونیدو تعیین شده نخستین گام انجام مطالعات اولیه به عنوان شناسایی نقشه خوشه در هر استان است.

علاقبندان که علاوه بر عملیاتی کردن خوشه های طیور و فرش امکان سنجی خوشه توت فرنگی و سنگ را هم انجام داده است،  یادآور شد: لازمه پیاده سازی خوشه این است که بستر کار از قبل مهیا باشد تا بتوان برروی ظرفیت موجود کار کرد و در کل قابلیت توسعه را داشته باشد.

وی با اشاره به اینکه طی یک دهه اخیر ۱۹ خوشه در استان شناسایی شده که سال ۱۳۹۹ هم به روزرسانی شده است، گفت: سال نخست پیاده سازی خوشه اعتمادسازی و حساس سازی، سال دوم برنامه اجرایی و سال سوم هم شامل برنامه خروجی خوشه است.

این عامل خوشه در کردستان اظهار داشت: زمانی که نقشه خوشه بخوبی تهیه و طراحی نشود قدم ها و مراحل بعدی هم با مشکل مواجه می شود و به عنوان نمونه براساس کار مطالعاتی که برروی خوشه توت فرنگی انجام دادیم این محصول در استان شرایط لازم را برای ورود به این مدل توسعه ای ندارد.

 از آنجا که بیش از ۹۰ درصدواحدهای تولیدی بخش صنعت را واحدهای کوچک تشکیل داده اند و در این واحدها به دلیل اینکه همه کارها از جمله ساماندهی، بازاریابی و حسابداری و غیره توسط مالک انجام می شود همواره با ضعف مدیریت مواجه اند و در آنها هم نوآوری در ایده و فرآیند تولید کمتر مشاهده می شود لذا با تجمیع این واحدها در قالب خوشه می توان شاهد کاهش هزینه ها، بهینه سازی رقابت ، تسریع در یادگیری و نوآوری، کسب اطلاعات در خصوص بازار،مسائل فنی و سایر موارد تخصصی بود.

بنابراین خوشه سازی می تواند بهترین راهبرد برای توسعه صنعتی استان باشد به شرطی که از همان ابتدا پیاده سازی آن براساس چارچوب و معیارهای مطرح شده در این راستا انجام شود که این مهم نیز در گرو انتخاب صحیح عامل خوشه و وجود نهادهای پشتیبان پای کار و حمایت ویژه متولی این پروژه است.

لازم به ذکر است؛خوشه های کسب و کار می‌توانند در هر یک از زیربخش‌های تولیدی، صنعتی، خدماتی، کشاورزی، هنری و صنایع دستی فعال باشند و براساس اعلام معاون صنایع کوچک سازمان صنایع کوچک و شهرک های صنعتی ایران  تا پایان خرداد سال جاری، 495 خوشه صنعتی در سطح کشور شناسایی و 106 پروژه توسعه خوشه ای نیز خاتمه یافته است.