اقتصاد ترکیه چگونه به اینجا رسید؟
به دنبال ادامه ریزش ارزش پول ترکیه در برابر دلار آمریکا در روزهای اخیر، پول ملی ترکیه سه شنبه این هفته بیشترین افت را نشان داد و باعث شد مردم سه شهر آنکارا، ازمیر و استانبول به خیابان ها بیایند.
ارزش لیر ترکیه در روز چهارشنبه نیز به ۱۳/۰۸ لیر در برابر یک دلار آمریکا رسید و این در حالی است که لیر در یک سال اخیر ۳۴ درصد از ارزش خود را از دست داده که این امر به تورم و نارضایتی بیشتر مردم دامن زده است.
این نارضایتی ها تا جایی خودنمایی کرد که تظاهرکنندگان شعارهای معیشتی را به سیاسی تبدیل کرده و خواستار کناره گیری اردوغان و حزب عدالت و توسعه از حاکمیت این کشور شدند.
از کجا شروع شد؟
ترکیه از دو سه سال پیش با چرخش به سمت روسیه و تصمیم به خرید تسلیحات روسی از جمله سامانه پدافندی اس ۴۰۰ خشم متحد قدیمی خود-آمریکا-را باعث شد و حالا ادامه سردی روابط به دولت بایدن امتداد یافته است، روابطی که دو برابر شدن تعرفه واردات فولاد ترکیه از سوی آمریکا در دوران ترامپ اثرات خود را بر اوضاع اقتصادی این کشور گذاشت.
همچنین چالش های منطقه ای ترکیه نیز متحدان این کشور در اروپا را طی سال های اخیر رنجانده است و این مورد هم به بار تلنبار شده بر بدنه اقتصاد ترکیه اضافه شد؛ آن هم اروپایی که مقصد اصلی صادرات قطعات خودرو و خودروهای مونتاژ و تامین کننده بخشی از بازار گردشگری ترکیه بوده است.
البته برخی کارشناسان معتقدند که پیش از هرچیز سیاست های مداخله جویانه و دستوری در اقتصاد ترکیه، از جمله تغییرات پیاپی رئیس بانک مرکزی و نیز کاهش نرخ بهره، به افت ارزش لیر بیشتر دامن زده است.
اما برخی نیز اعتقاد دارند که افت سرمایه گذاری خارجی به دلیل قرار گرفتن ترکیه در لیست خاکستری اف ای تی اف در سال جاری میلادی از جمله علل سقوط ارزش لیر بوده است، موضوعی که با کاهش ذخائر ارزی ترکیه این کشور را در پرداخت به موقع بدهی های خارجی با مشکل روبه رو ساخته است. به اینها می توان کاهش درآمدهای ترکیه از محل گردشگری را هم اضافه کرد. ترکیه برای رسیدن به ۶۰ میلیارد دلار درآمد گردشگری تا ۲۰۲۳ هدف گذاری کرده بود، اما کرونا همه برنامه ریزی ها را به هم زد.
حالا اوضاع ارزی ترکیه ابعاد جدیدتری هم به خود گرفته است، بطوری که نگرانی ها از انتقال دارایی ها و پس اندازهای شخصی به بانک های اروپایی نیز بالا گرفته است؛ موضوعی که احتمالا خشنودی سعودی را در پی داشته باشد، بطوری که شبکه های اجتماعی سعودی در روزهای اخیر از سقوط ارزش لیر و التهابات اجتماعی ناشی از آن جشن گرفته اند.
با اینحال برغم همه تحلیل ها در خصوص افت ارزش پول ملی ترکیه، برخی می گویند، مسیر سراشیبی ارزش لیر ترکیه از سال ۲۰۱۱ و ورود ترکیه به بحران سوریه و به دنبال آن حضور در برخی دیگر از کشورها در منطقه غرب آسیا، قفقاز و شمال آفریقا ، آغاز شده است.
در یک جمع بندی می توان گفت که هزینه های حضور نظامی و امنیتی در سوریه، عراق، لیبی و نیز قفقاز جنوبی و این روزها افغانستان، در کنار فشارهای اقتصادی آمریکا و اروپا و اثرات کرونا بر صنعت گردشگری، ترکیه را به جایی که امروز در آن ایستاده ، رسانده است.
تلاش های منطقه ای برای حل بحران اقتصادی
حالا ترکیه برای جلوگیری از سرعت در این سراشیبی، از سال گذشته برای جبران بخشی از فشارها به بازار مالی خود یک دور جدید از دیپلماسی منطقه ای را برای ترمیم روابط با همسایگان و کشورهای منطقه اعم از مصر، عربستان و امارات و حتی اسرائیل آغاز کرده است.
تلاش ها برای اصلاح روابط آنکارا با ریاض که از ۲۰۱۱ و به دنبال کودتای مصر و سقوط دولت اخوانی محمد مرسی سرد شده بود، با میانجیگری قطر کلید خورد. عربستان نیز مانند دو کشور عراق و سوریه یکی از مقاصد صادراتی ترکیه به حساب می آمد، اما با بروز بحران در روابط دو کشور، سعودی ها کالاهای ترک را تحریم کردند. این درحالی بود که ترکیه همزمان بازارهای سوریه و عراق را نیز از دست داده بود، بطوری که مبادلات حدودا ۲۰ میلیاردی با عراق به یکباره به زیر ۱۰ میلیارد دلار سقوط کرد. این مشکل در ارتباط با امارات هم صادق بود.
اما رجب طیب اردوغان مصمم بود که این روابط را به هر شکل ترمیم کند. بنابراین از یک سو تلاش کرد روابط با عربستان و از سوی دیگر با امارات و مصر را به وضعیت عادی بازگرداند! البته در ارتباط با امارات گویا روزنه هایی باز شده است، بویژه آنکه گفته می شود ترک ها به دنبال بازکردن مسیر زمینی ایران برای تبادلات با دبی و ابوظبی هستند، اما تلاش ها در ارتباط با مصر و عربستان هنوز به جایی نرسیده و چراغ ها همچنان قرمز نشان می دهند.
در همین ارتباط محمد بن زاید ولیعهد ابوظبی روز چهارشنبه به آنکارا سفر کرد و با رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه دیدار کرد. دیداری که پس از دوره ای پرتنش در روابط دو کشور صورت گرفت.
دوباره خاشقچی
از سوی دیگر باز شدن دوباره پرونده جمال خاشقچی که از ۲۰۱۸ روابط آنکارا – ریاض را به شدت تخریب کرده بود، یکی از نشانه های شکست تلاش ها برای ترمیم روابط محسوب می شود. پرونده این روزنامه نگار منتقد سعودی که دوم اکتبر ۲۰۱۸ در کنسولگری عربستان در استانبول به شکل فجیعی به قتل رسید، سه شنبه این هفته دوباره در دادگاهی در ترکیه گشوده شد تا نشان دهد فعلا دود سفیدی از دودکش های روابط عربستان و ترکیه خارج نشده است.
به هرحال ، ترکیه رجب طیب اردوغان که این روزها با چالش های سخت روبه روست، ناگزیر است که این گردنه ها را پشت سر بگذارد، بویژه آنکه پیش رو انتخاباتی در انتظار است که رقبا می توانند از چالش های اقتصادی کشور سود ببرند.
نظر شما