استاد دانشگاه:برداشت آب از زاینده رود براساس آورده طبیعی آن مدیریت شود

به گزارش ایرنا، روح الله فتاحی، روز یکشنبه در نشست تخصصی با موضوع «راهکارهای بهم رسانی عرضه و تقاضا در حوضه آبریز زاینده رود » در دانشگاه اصفهان، افزود: در حوضه زاینده رود، بیشتر از ظرفیت آن بارگذاری شده است، این نگاه از ابتدا  اشتباه بوده اما حقیقت آن است که اجرای طرح های بر مبنای آب هرگز به توسعه پایدار نمی رسد.

به گفته وی، شاخص اجتماعی اقتصادی آب که مربوط به کنترل و برداشت منابع آب است نشان می دهد با وجود ثابت ماندن مقدار آبِ ورودی به حوضه، مصرف از آن بیشتر شده است.

استاد دانشگاه شهرکرد با بیان اینکه بارندگی ها در حوضه آبریز زاینده رود کاهش یافته است، افزود: با این حال سهم خشکسالی در نمود چالش های اکنون زاینده رود را نمی توان بیشتر از ۱۵ درصد دانست و ریشه این مشکل را باید در دلایل دیگر جست و جو کرد.

وی هشدار داد: ذخیره آب های سطحی نیز بر اساس شاخص های علمی کاهش داشته است، بطوریکه دبی پایه بسیاری از رودخانه های دایمی از جمله زاینده رود نیز کاهش یافته و تبدیل به رودخانه فصلی شده است.

رییس انجمن هیدرولوژی ایران، افزود: در حوضه آبریز زاینده رود نیز در طول زمان مقدار آورد رودخانه در زمستان و تابستان در سرشاخه ها طبیعی بوده و تغییراتی که اکنون مشاهده می کنیم نیز بر اساس ماهیت رودخانه است، این که می گوییم آب کم شده درست نیست بلکه برداشت از این حجم آب بیشتر شده است.

استاد دانشگاه شهرکرد، عنوان کرد: حجم رودخانه زاینده رود بطور طبیعی ۸۴۵ میلیون مترمکعب در سال است که ۲۹۳میلیون متر مکعب برای اهداف توسعه از طریق تونل اول به این حجم اضافه شده است.

فتاحی ادامه داد: آورده طبیعی رودخانه زاینده رود یک میلیارد و ۱۳۸ میلیون متر مکعب آب است که از این مقدار حدود یک میلیارد سهم حقابه بَران و بخشی هم سهم محیط زیست است.

رییس انجمن هیدرولوژی ایران، افزود: از طرفی مجموع نیازهای آبی تامین شده از رودخانه یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون مترمکعب است این در حالی است که در حالت طبیعی رودخانه ۱۰۰ میلیون متر مکعب کسری دارد و فقط برای حقابه ها و تالاب گاوخونی کفاف می دهد.

تونل ها و طرح های آبرسانی به زاینده رود، چندان اثربخش نبوده اند

استاد دانشگاه شهرکرد ادامه داد: با این وجود در برنامه توسعه اصفهان، طرح های مهندسی تونل کوهرنگ ۱و۲، چشمه لنگان و خدگستان بهره برداری شده، کلنگ تونل گوهرنک سه به زمین خورده اما همچنان تکمیل نشده و طرح بهشت آباد نیز هنوز در مراحل ابتدایی است.

وی افزود: از سوی دیگر؛ افزون بر ۴۳۰میلیون مترمکعب آب برای نیاز آشامیدنی مردم اصفهان تخصیص یافته است، ۱۵۰ میلیون مترمکعب برای نیاز یزد، نایین، کاشان و نطنز، ۲۰۰ میلیون مترمکعب برای صنعت و حدود ۳۰۰ میلیون متر مکعب نیز حق اشتراک رودخانه در نظر گرفته شده است.

فتاحی گفت: این در حالیست که حجم انتقال آب در تونل اول و دوم کوهرنگ روند کاهشی داشته و آمارها نشان می دهد طی ۲ دهه گذشته میزان انتقال آب کمتر از ۳۰ میلیون مترمکعب بوده است.

این پژوهشگر حوزه آب افزود: تونل سوم هم که هنوز به بهره برداری نرسیده است و پس از گذشت سی سال از احداث آن اکنون بتازگی بدلیل شرایط خاص زمین شناسی با کندی در حال پیشرفت است، این گونه است که در نهایت آب به مخزن سد زاینده رود نمی رسد از طرفی در مسیر این حوضه آبریز  بطور غیر مجاز نیز از آن برداشت می شود.

به گفته وی، چاه های غیرمجاز در مسیر حوضه آبریز زاینده رود(۳۷۰ حلقه چاه غیر مجاز از ۷۶۰ هزار حلقه) نه تنها مدیریت نشده بلکه این معضل همچنان ادامه پیدا کرده است، این در حالیست که همه برداشت ها در استان مجاور مجوز دارند و مجموع آن به ۸۰ میلیون متر مکعب آب نمی رسد.

استاد دانشگاه شهرکرد افزود: از سال ۲۰۰۳، تونل ها کار خود را طبق پیش بینی هایی که شده بود انجام ندادند، بررسی ها نشان می دهد این بدلیل بحرانی بودن وضعیت بارندگی نیست بلکه مشکل این است که ذخایر برفی تونل ها کم بوده است.

رییس انجمن هیدرولوژی ایران، افزود: راهکار این است که این سیستم اصلاح شود و تونل ها امکان ذخیره باران را داشته باشند.

استاد دانشگاه شهرکرد افزود: نقش مشارکت مردم در مدیریت یکپارچه منابع آب باید اتفاق بیفتد، بطوریکه همه اجزای حوضه را باهم ببینیم و به منافع همه در بالادست و پایین دست توجه شود.

وی تاکید کرد: راهکار این است که تخصیص ها با توجه به میزان آب موجود در حوضه و رهاورد رودخانه برنامه ریزی شود.

به گفته وی کشاورز به عنوان مهمترین حقابه برِ رودخانه باید در اولویت تامین آب قرار بگیرد و صنعت باید پول این برداشت ازآب زاینده رود را به او بدهد.

عطش توسعه، بحران آب را تشدید می کند

استاد دانشگاه یزد و رییس انجمن آبخیزداری ایران، نیز در ادامه این نشست گفت: در حالی که ایران یک سوم بارندگی دنیا را  دارد و باید با شرایط خشکسالی سازگار شویم رفتار ما این را نشان نمی دهد.

به گفته وی، شرایط بومی کشور به گونه ای است که ۷۵ درصد آن فقط ۳۰ درصد بارندگی را دریافت می کند و بیشتر استان های بزرگ ما در این محدوده ها واقع شده است.

علی طالبی تصریح کرد: از ۳۰ سال پیش متخصصان و اساتید دانشگاه هشدارهایی درباره چالش های فعلی آب دادند اما به آنها توجهی نشد.

به گفته وی، بسیاری از مسوولان ما هنوز مساله آب و چالش های ایجاد شده برای آن را درک نکرده اند چرا که مدیر هستند و متخصص آب نیستند.

وی تصریح کرد: مسوولان سیاسی نباید در موضوع آب دخالت کنند و نظرات متخصصان و کارشناسان باید مبنا قرار بگیرد.

استاد دانشگاه یزد با بیان اینکه، در ایران حدود ۷۰ درصد از منابع آب های زیر زمینی برداشت شده است، افزود: نتیجه این سوء مدیریت پدیدارشدن فرونشست است، چرا که اکنون آبخوان ها مرده اند وحتی اگر در آینده ترسالی شود و آب به آنها تزریق شود سودی نخواهد داشت.

وی با بیان اینکه عطش توسعه در بحران آب تاثیر دارد، افزود: توسعه نامتوازن و نامناسب کشاورزی و صنعت و از طرفی مصرف بالای آب روزانه در بخش خانگی دامنه پیامدهای بحران آب را از سطح اکولوژیستی رودخانه به سطح اقتصادی و اکنون به اجتماعی رسانده است.

رییس انجمن آبخیزداری ایران، تصریح کرد: رفتار مدیریتی در این بخش ها بگونه ای است که گویا هر کس آب بیشتری مصرف کند بیشترین سود را به او می دهیم.

به گفته وی، مصرف سرانه روزانه آب هر ایرانی به ۴۰۰ لیتر می رسد این در حالیست که در کشورهای دیگر این میزان برای هر نفر ۱۵۰ لیتر است.

استاد دانشگاه یزد هشدار داد: بحران آب در استان های کشور و  نزاع برای آن در خارج از مرزهای ایران آغاز شده است.

طالبی افزود: ترکیه با  سد سازی، ۴۸ میلیارد متر مکعب آب حوضه آبریز را تحت اختیار در آورده که بدنبال آن، ما نیز در حوضه پایین دست یعنی خوزستان آسیب می بینیم.

رییس انجمن آبخیزداری ایران تصریح کرد: در بحث آب باید بجای مرزهای جغرافیایی، مدیریت مرز حوضه آبریز مبنا قرار بگیرد.

به گفته وی، افرادی که موضوع آب را قومی می کنند اهدافشان چیز دیگری است.

وی ادامه داد: نگاه ما به این چالش باید اینگونه باشد که انسان هایی در این حوضه آبریز زندگی می کنند که نیازهای آبی آنها باید برآورده شود.

طالبی با انتقاد از برداشت آب از حقابه کشاورزان به نفع صنعت، افزود: در حالی که کشاورز سال های مدید مشغول کشاورزی در این حوضه بوده و حتی حقابه خود را مدت ها پیش خریداری کرده است، باید پرسید چرا اکنون حقابه او به دستش نمی رسد و به صنایع اختصاص می یابد.

وی تصریح کرد: آب را به مصرف می رسانیم که فولاد تولید کنیم و سود اینکار به جیب دولت ها برود اما هرگز در همه این سال ها متوجه نبوده ایم که با برداشت بی رویه از آب و بروز پیامدهای دیگر نظیر ریزگردها و بیماری های خطرناک، طول عمر انسان ها را کوتاه و اکوسیستم زنده و طبیعی این رودخانه را نابود کرده ایم.

استاد دانشگاه یزد با بیان اینکه حقابه محیط زیست حوضه آبریز زاینده رود بسیار اهمیت دارد، افزود: چنانچه به هشدارهای متخصصان در این خصوص همچنان بی توجهی شود مهاجرت از فلات مرکزی به سمت استان های دیگر حدود ۱۰ تا ۲۰ سال آینده اتفاق خواهد افتاد.

آب مصرفی در کشاورزی و صنعت مدیریت شود

طالبی در خصوص برداشت های بی رویه و پمپاژ آب در بالادست برای آبیاری باغات و تولید بیشتر محصولات هشدار داد و افزود: باید پرسید چرا آب زاینده رود به طور رایگان برای کشت و آبیاری محصولاتی هدر برود که می توان آنها را وارد کرد و در مقابل سرمایه ارزشمند آب را حفظ کرد.

وی افزود: مدیریت این مشکل نیازمند این است که ایدئولوژی اجتماعی به بحث مدیریت آب وارد شود، چرا که جایگاه انسان و رفتار او مهم است.

این استاد دانشگاه همچنین آموزش به کشاورز برای آبیاری بهینه، توسعه کشت گلخانه ای و تغییر الگوی کشت را برای مدیریت مصرف آب در کشاورزی ضروری دانست.

طالبی بر ضرورت مدیریت جامع حوضه آبریز تاکید کرد و افزود: نگاه استانی به حوضه زاینده رود بزرگترین اشتباه بوده است که هنوز وجود دارد، باید توجه کرد که روش احیای زاینده رود فرایندی آگاهانه و نه سیاسی است.

به گفته وی، مدیریت یکپارچه زاینده رود نیازمند توجه همزمان به انسان و همه موجودات و ذینفعان حوضه است.

رییس انجمن آبخیزداری ایران، محروم کردن کشاورزان از حقابه را تهدیدی بزرگ برای امنیت غذایی کشور دانست و افزود: بجای توسعه صنعت باید محصولات کشاورزی بطور هدفمند تولید شود.

طالبی افزود: یک تیم ۸۰ نفره از اساتید ساختاری در قالب بزرگترین طرح آبخیزداری کشور تهیه کرده اند که با اجرای آن طی یک بازه پنج ساله می توان مشکل آب را مدیریت کرد.

وی راه اندازی تشکل ویژه با عضویت متخصصان را برای رفع مشکلات حوضه آبریز زاینده رود ضروری دانست.

 طالبی تصریح کرد: بخش صنعت باید فکری برای آب مورد نیاز خود کنند و سهم حقابه محیط زیست و کشاورزان را به آنها بدهد. 

این استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه آب، در حالیکه فایل ارائه تصویری خود را می بست با بغض فروخورده و چشمانی اشکبار سکوت معناداری کرد.

نخستین نشست تخصصی با موضوع «راهکارهای بهم رسانی عرضه و تقاضا در حوضه آبریز زاینده رود» با ارائه شفاهی دکتر فتاحی(استاد دانشگاه شهرکرد و رییس انجمن هیدرولوژی ایران) و دکتر طالبی (استاد دانشگاه یزد و رییس انجمن آبخیزداری ایران) و با حضور دکتر انتشاری( پژوهشگر هیدرولوژی _اجتماعی و استاد دانشگاه صنعتی اصفهان)به همت جامعه اسلامی دانشجویان دانشگاه های شهرکرد، اصفهان و یزد در دانشگاه اصفهان برگزار شد.

زاینده‌رود به طول افزون بر ۴۰۰ کیلومتر بزرگترین رودخانه منطقه مرکزی ایران در دهه‌های اخیر به یک رودخانه با جریان دوره‌ای تبدیل و در پایین دست با خشکی مواجه شده است.

اکنون ۷۹ درصد از مساحت استان اصفهان درگیر خشک‌سالی و تنها ۲۱ درصد از آن واجد شرایط نُرمال تا ترسالی است.کاهش ۴۰ درصدی بارندگی‌ها در این مناطق سبب کمبود منابع آبی سطحی و زیرسطحی شده است.

بر اساس آمار و تحلیل‌ها، خشکسالی فعلی از نظر شدت در ۵۰ سال اخیر بی‌سابقه بوده و ۸۰ درصد مناطق استان اصفهان درگیر خشک‌سالی بلندمدت است.

ذخیره سدهای مخزنی استان اصفهان ازجمله زاینده‌رود، خمیران و کوچری حدود ۵۳ درصد نسبت به متوسط بلندمدت کاهش دارد.