انباشت و نگهداشت دارو در منزل؛ چاره کار چیست؟

پدیده انباشت دارو سالها است که در هر منزل ایرانی مشاهده می شود و هر یخچال تبدیل به داروخانه ای شده، انگار که اسامی لاتین دارو بر سر زبان ها نیز تبدیل به کلاس خاصی در بین بانوان خانه دار شده است و هر کس به نوعی علم داروشناسی خود را به رخ دیگری می کشد.

درون هر یخچال و کشوی کمدهای ایرانی ها تعداد زیادی از انواع قرص و دارو انبار شده و آسپرین، آموکسی سیلین و سرماخوردگی گوی رقابت را از دیگر داروها ربوده و از منزل به کیف ها وارد شده و در کیف بسیاری از بانوان و مردان به وفور مشاهده می شود.

فارغ از اینکه این داروها ارز زیادی را مصرف می کنند و هزینه زیادی را بر دست دولت گذاشته ولی خانواده ها طبق عادت و دومینووار این پدیده را نسل به نسل به یادگار می گذارند. از سویی قیمت دارو در این سالها به قدری افزایش یافته که هزینه زیادی را در سبد خانوارهای ایرانی شامل شده و پزشکان ایرانی نیز نمی دانم چرا دارو را زیاد تجویز می کنند .

همه چیز از یک سرماخوردگی کوچک آغاز می شود وقتی که به یک پزشک عمومی مراجعه می کنم طبق معمول چند بسته قرص سرماخوردگی، آموکسی سیلین و شربت تجویز می کند و احوالم بعد از مصرف سه روز دارو افاقه ای نمی کند و دوباره به پزشک متخصص داخلی مراجعه می کنم؛ وی نیز نسخه پزشک قبلی را رد و مشتی دیگر از دارو تجویز می کند و حال من مانده ام با مشتی از قرص نسخه قبلی در یخچال و دغدغه حیف و میل شدن دارو و از بین رفتن سهمیه هزینه های پزشکی در بیمه شخصی ام.

وقتی که از پزشک متخصص دلیل تجویز این همه دارو را می پرسم؛ وی که حوصله گوش کردن به حرف‌های من را ندارد و منتظر بیمار بعدی است و خودکار را با زحمت بر روی نسخه می لغزاند با خنده می گوید؛ جنگ است و بهتره دارو در منزل داشته باشی.

وقتی از دکتر داروساز چرایی گرانی دارو را می پرسم او نیز جواب منطقی نمی دهد و می گوید خدا را شکر کنید که یارانه دارو برداشته نشده و با برداشت یارانه باید دارو را پنج برابر قیمت کنونی بخرید و در نهایت یک خیریه را معرفی می کند تا داروهای اضافی را به آنجا تحویل دهم. بعد از پرس و جو و پیدا کردن آدرس در بیمارستان فوق تخصصی جوادالائمه بجنورد، متولی امر را نیافتم و تازه فهمیدم که با این حال یخچال و کشوهای منزل بهترین مکان برای انبار دارو است و مردم در این بین کمترین نقش در هدررفت این سرمایه را دارند؛ سرمایه ای که ناخوداگاه به آنها تحمیل شده و مقابله با انباشت دارو اکنون بدون متولی است.

توپ داروسازان در زمین مردم و پزشکان

در این زمینه با چند داروساز گفت و گو کردم و همه این داروسازان توپ را درون زمین مردم می اندازند و معتقدند این مردم هستند که به طور وسواس گونه ای دارو مصرف و در یخچال ها انبار می کنند و چاره ای جز فرهنگ سازی در این زمینه نداریم.

مریم فلاح عضو انجمن داروسازان خراسان شمالی پایین بودن قیمت دارو را دلیل تقاضای خرید و انباشت دارو عنوان کرد و می گوید: این مورد موجب شده تا فروش داروهای بدون نسخه افزایش یابد و دستورالعمل مشخصی نیز در این زمینه برای داروسازان وجود ندارد و لازم است تا تصمیم های بهتری در زمینه فروش دارو گرفته و حداقل فروش داروی بدون نسخه کمتر شود.

وی رعایت نکردن پروتکل های درمانی و دارویی مردم را عامل دیگری از این پدیده دانست و می افزاید: دارو بر اساس مدت دوره زمانی خاص تجویز می شود و در موارد بسیار بعد از بهبودی مقطعی، دارو مصرف نمی شود و در یخچال ها انبار می کنند.

این داروساز، پزشکان را از دیگر متهمان این پدیده دانست و گفت که پزشکان در موارد زیادی بی رویه دارو تجویز می کنند و باید در آموزش نسخه نویسی تدبیر کرد و آموزش های بیشتری در این زمینه ارائه شود.

وی عنوان می کند که فرهنگ سازی لازم در این زمینه باید به مردم داده شود و در نحوه تجویز دارو و نسخه نویسی نیز باید تجدید نظر شود.

اصلاح سیستم تجویز و فروش دارو

گفت و گو با چند پزشک که سیستم اشتباه تجویز دارو را تایید کردند رمز و رازهای این حوزه را بیشتر بازگو کردند و از اینکه داروسازان دارو را بدون نسخه عرضه می کنند گلایه داشتند و خواهان نظارت بیشتر و تصویب قوانین جدید در این زمینه شدند.

گفت و گو با این پزشکان رمز و رازهای زیادی را در این حوزه فاش کرده و کم کاری در این بخش از سیستم درمان بشتر نمایان می شود. حتی یکی از این پزشکان مدعی می شود که برخی از داروهای خطرناک مثل داروی سقط جنین توسط داروخانه به فروش می رسد که تبعات زیادی را در جامعه داشته است.

در ادامه «اسماعیل گریوانی» رییس بیمارستان هاشمی رفسنجانی شیروان تکمیل زیرساخت های ارجاع بیمار را راه مقابله با این پدیده عنوان کرد و می افزاید: در کشور سوئد هر شخص دارای پرونده ای پزشکی است و پزشک براساس کد ملی به تمامی اطلاعات دارویی بیمار دسترسی دارد و اگر قرصی در دوره زمانی مشخص به بیمار تجویز می شود دیگر آن دارو تا پایان دوره تجویز نمی شود و چنانچه آن قرص را گم کند باید به حراست بیمارستان اطلاع دهد.

این پزشک متخصص ارتوپد می گوید: در کشورهایی که دارای زیرساخت های درمانی صحیح هستند برای سرماخوردگی های معمولی دارو تجویز نمی کنند و با میوه درمانی سعی دارند بیمار را درمان کنند و دارو نیز به اندازه نیاز تجویز می شود در صورتی که در کشور ما یک ورق قرص هیچوقت نصف و بریده نمی شود و اگر چنانچه قرص کمتر نیاز باشد به اندازه همان تعداد موجود در ورق تجویز می شود که مورد نیاز بیمار نیست و موجب انباشت دارو می شود.

وی با تایید تجویز بی رویه دارو توسط پزشکان می افزاید: به عنوان یک پزشک تایید می کنم که در موارد زیادی دارو بدون مدیریت تجویز می شود و باید در این زمینه چاره اندیشی شود.

گریوانی تشکیل پرونده سلامت برای هر بیمار را نسخه فوری برای مقابله با انباشت دارو دانست و می گوید: اگر هر بیمار دارای پرونده سلامت باشد پزشک به خوبی از سابقه بیمار مطلع می شود و تداخل دارویی بوجود نمی آید، بنابراین باید در فرآیند مراجعه به پزشک و تجویز دارو در کشور ما تجدیدنظر و این رویه اصلاح شود و با اصلاح این رویه دیگر لازم نیست پزشک متخصص قلب بیمار سرماخورده را ویزیت کند.  

وی می افزاید: باید در این زمینه فرهنگ سازی شود و بیماران به پزشکان اعتماد کنند و در ابتدا باید به پزشک عمومی ارجاع شوند و در صورت نیاز و تداوم بیماری به پزشک متخصص مراجعه کنند و متخصصان نیز بدون ارجاع، بیمار را درمان نکنند.

رییس بیمارستان هاشمی رفسنجانی شیروان در ادامه داروسازان را نیز نقطه ای از این پازل اشتباه دانست و می گوید: فروش داروی بدون نسخه مفهومی ندارد و اکنون در تمامی داروخانه ها رواج دارد و بیمار اغلب تا اندکی سوزش و یا خارش در گلویش احساس می‌کند بدون اینکه علت بیماری را بداند اقدام به خرید دارو و قرص سرماخوردگی می‌کند و در عجبم که چرا داروخانه ها بدون نسخه دارو را عرضه می کنند.

راهکار: فرهنگ سازی و مدیریت تجویز دارو

معاون غذا و داروی دانشکده علوم‌پزشکی و خدمات بهداشتی‌درمانی خراسان شمالی در ادامه، تجویز بی رویه دارو را از عوامل انباشت دارو در منازل عنوان کرد و می گوید: هر چند که پزشکان معتقدند دارو به اندازه دوره درمان تجویز می شود ولی موارد زیادی اینگونه نبوده و همین موضوع، موجب انباشت دارو در منازل می شود و پر واضح است که شرایط تجویز دارو در کشور نرمال نیست و پزشکان بخشی از این کلاف پیجیده را شامل می شوند و در موارد زیادی بیش از دوره درمان دارو تجویز می شود.

«علی وکیلی» می افزاید: داروخانه ها نیز بر اساس دستور سازمان غذا و دارو مجوز دریافت داروهای مرجوعی را ندارند چرا که هر دارویی نیاز به دما و مکان نگهداری خاص دارد و در صورت پذیرفتن داروی مرجوعی امکان مسمومیت نیز بیش از این شرایط می شود بنابراین انباشت دارو در منزل امری بسیار اشتباه است که در بسیاری از خانواده های ایرانی رواج دارد.

وی فرهنگ سازی در این زمینه را راهکاری دیگر برای مقابله با پدیده انباشت بی رویه دارو در منازل عنوان کرد و می افزاید: باید در این زمینه اطلاع رسانی شود و مردم را از عواقب و خطرات این پدیده آگاه کنند چرا که نگهداری انواع قرص و کپسول در یخچال به دلیل رطوبت بالایی که در آن وجود دارد، موجب زودتر فاسد شدن این داروها می شود.

وکیلی می گوید: بی توجهی به میزان مصرف دارو، مصرف خودسرانه، تداخل های دارویی، استفاده از دارو در تاریکی و حتی خواب‌آلودگی از عواملی است که منجر به مسمومیت دارویی در منزل می‌شود.

وی افزود: یکی از رسالت های مهم داروخانه ها و داروسازان این است که هر دارویی بدون نسخه در اختیار بیمار قرار نگیرد اما گاهی با اصرار مردم ناچار به ارایه دارو هستند که این مورد نیز باید مدیریت شود.

چرخه مصرف دارو نیاز به ترمیم

چرخه تولید تا مصرف دارو از موضوعات کلیدی است که حرف های زیادی برای گفتن دارد و از اینکه هنوز جای خاص و معینی برای تحویل داروهای مازاد یا تاریخ مصرف گذشته از سوی بیماران نداریم، امری ناراحت کننده است.

اگر چه داروخانه‌ها به هیچ عنوان مجاز به تحویل گرفتن داروی مصرف نشده از بیماران نیستند؛ چراکه به محض خروج دارو از داروخانه، شرایط نگهداری دارو از کنترل خارج می‌شود و به همین دلیل سلامت داروی مرجوعی به داروخانه زیر سوال است، پس با غیر قانونی اعلام کردن بازگشت دارو به داروخانه، سلامت مصرف کنندگانی که داروهای خود را تنها از داروخانه تهیه می‌کنند، حفظ خواهد شد.

 اما توضیح داده نشده که چه راهکاری برای اینکار وجود دارد و در جواب اینکه در دیگر کشورها چه راهکاری نیز وجود دارد بی پاسخ می مانیم چرا که مسوولان دارویی نیز در این زمینه اطلاعات زیادی ندارند.

در شماری از کشورها روند مشخصی برای بازگرداندن دارو وجود دارد اما از آنجایی که در کشور ما هنوز این روند وجود ندارد، برخی روش های ساده برای دور ریختن دارو از طریق زباله منزل از سوی معاونت غذا و داروی وزارت بهداشت و دانشگاه های علوم پزشکی کشور اعلام شده است.

اگرچه معدوم کردن داروها نیز روند خاصی را می طلبد و در مواردی روش های ناخوشاینی مانند مخلوط کردن با تفاله چایی و کیسه زباله پیشنهاد شده ولی آنچه که مسلم است این روش های سنتی راه پایان این چرخه نیست و باید در این زمینه راهکارهایی جدید ارائه شود.

از طرفی داروسازان و پزشکان در زمینه نگهداشت دارو همدیگر را متهم می کنند، ولی این مدیریت عالی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است که باید در این زمینه چاره اندیشی و راهکارهای لازم را ارائه دهد.