"منطقه ترشیز" واقع در جنوب غربی خراسان رضوی شامل چهار شهرستان "کاشمر، بردسکن، خلیل‌آباد و کوهسرخ" با مجموع جمیت حدود ۳۰۰ هزار نفر است. کاشمر که به نوعی مرکزیت فرهنگی و اقتصادی در منطقه جنوب غرب خراسان رضوی محسوب می‌شود تا سال ۱۳۸۲ شهرستانی مرکب از بخشهای بردسکن، خلیل‌آباد و کوهسرخ بود که از آن سال تاکنون به تدریج از کاشمر منتزع و در چارچوب تقسیمان کشوری به شهرستان ارتقاء یافته‌اند.
پیامدهای بحران کمبود آب بر زندگی شهری، بخشهای کشاورزی، منابع طبیعی، کشاورزی، صنعت و بطور کلی محیط زیست چهار شهرستان کاشمر، بردسکن، خلیل‌آباد و کوهسرخ در این همایش تشریح و همچنین راهکارهایی به منظور مقابله و مهار این بحران و کاهش تبعات اقتصادی و اجتماعی ناشی از کم‌آبی در منطقه ترشیز ارائه شد.
رییس مرکز آموزش عالی کاشمر در این همایش گفت: روند تغییرات اقلیمی ناشی از گرمایش جهانی در کره زمین، ظرف نیم قرن آتی موجب افزایش دمای هوا در سطح جهان به میزان حدود ۱.۵ درجه سانتیگراد خواهد شد.
هادی معماریان از ضعف ملاحظات و بایسته‌های زیست محیطی در اجرای طرحهای توسعه منطقه ترشیز بدو توجه به تغییرات اقلیمی و وضعیت ناشی از آن، انتقاد و بیان کرد: ملاحظات محیط زیست آخرین اولویت در طراحی و اجرای پروژه‌های توسعه این منطقه است.
وی به افت سالانه یک و نیم متری سطح آبهای زیرزمینی در منطقه ترشیز اشاره و بیان کرد: ضخامت مفید ستون اشباع آبخوان کاشمر حدود ۲۵ متر است لذا با روند کنونی گسترش بحران کم‌آبی، شرایط مطلوب زیست و فعالیتهای کشاورزی و صنعتی در این خطه در بهترین شرایط فقط ۲۰ سال دوام خواهد آورد.
این پژوهشگر علوم آب و خاک افزود: ظرف یک دهه اخیر متوسط شوری آب زیرزمینی در شرق دشت کاشمر از دو هزار واحد میکروموس بر سانتیمتر فراتر رفته، یعنی به دو برابر سال ۱۳۸۴ رسیده و جبهه شوری آب از غرب این دشت به شرق آن گسترش یافته و در حال پیشرفت است.
وی وسعت جبهه شوری آب را در دشت بردسکن نیز زیاد و بیشتر از دو هزار واحد اعلام و بیان کرد: این وضعیت ظرف سالهای تا ۱۳۹۸ تا ۱۳۹۰ دو برابر شده چنانکه متوسط شوری آب در "دشت درونه" هم از هفت هزار و ۵۰۰ واحد در سال ۱۳۸۸ به حدود ۹ هزار واحد در سال ۱۳۹۸ رسید.
معماریان ادامه داد: همزمان با گسترش این وضعیت آبی در منطقه ترشیز، میزان فرسایش خاک نیز ظرف چهار دهه آتی در جنوب غربی خراسان رضوی به چهار برابر میزان کنونی آن خواهد رسید.
وی مهمترین دلایل بحران کم‌آبی منطقه ترشیز را "کشاورزی به شیوه خرده‌مالکی سنتی با بهره‌وری پایین و مصرف زیاد آب" ذکر و بیان کرد: "ناکافی بودن طرحهای استحصال آب باران و روانابها در عرصه‌های شهری و طبیعی، فقدان تصفیه فاضلابهای شهری و صنعتی، افت شدید سطح سفره آب زیرزمینی و فرونشست زمین بخاطر ضعف در مدیریت کشاورزی و مصرف آب شهری" عوامل تشدیدکننده بحرانهای محیط زیستی در منطقه ترشیز هستند.
این استاد دانشگاه کاشمر "فقدان سرمایه‌گذاری کافی در حوزه انرژیهای نو، مشارکت نکردن گروداران و ذینفعان در اجرای طرحهای توسعه به خصوص در حوزه مدیریت منابع آب، نبود سامانه‌های فنی هشدار مخاطرات طبیعی در شهر و حوضه‌های آبخیز شهری و نوع نگاه به محیط زیست به عنوان اولویت آخر در طرحهای توسعه و اشتغالزای منطقه، فقدان برنامه‌ریزی آینده‌نگر در بخش شهری و مدیریت منابع بر پایه تغییر اقلیم و سازگاری با آن" را از دیگر دلایل بحران زیست محیطی برشمرد.
وی گفت: همچنین "تشدید تغییر کاربری زمینهای کشاورزی به سمت ویلاسازی گسترده به خصوص در شمال شهر کاشمر، افزایش سطوح غیرقابل نفوذ شهری و تشدید حجم و سرعت سیلابها، گسترش شهر به سمت گسل فعال درونه و عدم رعایت حریم از گسل، کاشت گونه‌های ناسازگار با کم آبی و خشکی در فضای سبز شهری، دفن غیربهداشتی زباله و تجمع بسیار زیاد نخاله‌های ساختمانی در مناطق مختلف شهر، گسترش شهر و شهرک صنعتی بر روی مسیلها و کانونهای تغذیه آبخوان کاشمر، توسعه بی‌رویه و غیرمعقول کوره‌های آجرپزی در اطراف شهر و افزایش آلودگیها و ریزگردها" از دیگر علتهای آسیب محیط زیست هستند.
معماریان افزود: بحران کمبود آب آشامیدنی همچنین "کاهش کیفیت آب منجر به نیاز بیشتر به فرآیندهای تصفیه، افزایش آب‌بهاء، انتقال سیار آب به روستاها با پیامدهای روانی و اجتماعی آن، افزایش مرگ و میر در مناطق دورافتاده بخاطر کاهش کیفیت آب و رشد امراض میکروبی" را در پی دارد.
وی به تبعات بحران کم‌آبی در حوزه صنعت نیز اشاره و بیان کرد: کاهش حجم و امنیت سرمایه‌گذاری، افزایش قیمت تمام شده محصولات و کاهش توان رقابت‌پذیری واحدهای تولیدی، تبعات منفی منازعات بین گروداران بخش کشاورزی و صنعت از جمله این پیامدها هستند.
رییس مرکز آموزش عالی کاشمر پیامدهای کم‌آبی برای محیط زیست را نیز شامل "افزایش تلفات وحوش، بالا رفتن هزینه حفاظت محیط زیست بخاطر تامین آب مورد نیاز حیوانات،کاهش سطح تاج پوشش گیاهی، افت شدید رطوبت خاک، افزایش شدت تبخیر آب، ازدیاد بی‌مهار گرد و غبار در شهر و روستا، تشدید فرونشست زمین و کاهش زیست‌پذیری در منطقه" برشمرد.
وی در ادامه به راهکارهایی جهت مقابله با بحران کم‌آبی اشاره و بیان کرد: رفع چالش نظام خرده‌مالکی کشاورزی، تغییر روش سنتی زراعت و آبیاری به روشهای نوین کشت و سامانه‌های آبیاری، ارائه الگوی بهینه کشت، توقف برداشت بی‌رویه از منابع طبیعی، مقابله با آلودگی شدید منابع آب و خاک و توقف آن، ممانعت از تشدید روند بیابانزایی و کاهش ضایعات محصولات کشاورزی با ایجاد صنایع تکمیلی و تبدیلی و نگهداری صحیح محصولات" از جمله این راهکارها هستند.
معماریان "رفع پدیده حاشیه‌نشینی، نوسازی بافتهای فرسوده شهری و روستایی، اجرای طرحهای جامع آبخیزداری و مدیریت منابع طبیعی، استحصال آب باران و رواناب در عرصه‌های طبیعی و شهری، تصفیه فاضلابهای شهری و صنعتی، نوین‌سازی و تقویت بازرگانی و بازاریابی محصولات کشاورزی، جذب و نگهداشت سرمایه‌های انسانی و اقتصادی محلی، جلوگیری از افت شدید سطح سفره‌های آب زیرزمینی و فرونشست زمین، توسعه زیرساختهای ارتباطی و راهها، توسعه آموزشهای کاربردی و حرفه‌ای، رشد سرمایه‌گذاری در حوزه انرژیهای نو و تصحیح نگاه غیرعلمی و سازه‌ای مدیران محلی نسبت به توسعه پایدار" از دیگر راهکارهای مواجهه با بحرانهای کم‌آبی زیست محیطی و مهار آن است.
وی ادامه داد: دیگر راهکارهای توقف بحرانهای مورد اشاره شامل "جلب مشارکت گروداران و ذینفعان در اجرای طرحهای توسعه به خصوص در حوزه مدیریت منابع آب، استقرار و تجهیز سامانه‌های هشدار مخاطرات طبیعی در منطقه، سرمایه‌گذاری لازم در حوزه آموزش عالی و نوآوری به عنوان مهمترین عنصر جذب نخبگان محلی، در نظر گرفتن محیط زیست به عنوان نخستین اولویت در اجرای طرحهای توسعه و اشتغالزا، برنامه‌ریزی آینده‌نگر در حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی بر پایه مطالعات آینده‌پژوه و سرمایه‌گذاری کلان در حوزه گردشگری به خصوص گردشگری کشاورزی و بومگردی" هستند.
این استاد دانشگاه "برنامه‌ریزی پایدار برای معادن و استخراج منابع معدنی بدون تخریب محیط زیست، توسعه کافی تشکلها و سازمانهای مردم‌نهاد و بکارگیری آنها در توسعه منطقه و همچنین مدیریت منابع بر پایه تغییر اقلیم و سازگاری با آن" را دیگر اقدامات ضروری برای مقابله با چالشهای کم‌آبی و زیست محیطی برشمرد.
وی گفت: در این میان راهکارهای فوری نیز شامل "توسعه کشاورزی حفاظتی، توسعه کشت گلخانه‌ای، ایجاد تصفیه‌خانه فاضلاب، محدود کردن سطح زیر کشت، تجمیع و یکپارچه‌سازی زمینها، ایجاد محدودیت حساب شده در برداشت آب از چاهها با نصب کنتورهای هوشمند، جلوگیری از ذخیره بیش از نیاز و تبخیر آب در استخرهای کشاورزی، تغییر الگوی کشت به سمت گیاهان مقاوم به خشکی و شوری، پی‌ریزی معیشت جایگزین برای کشاورزان خرده‌مالک و همچنین اجرای طرحهای آبخیزداری سازگار و تغذیه آبخوانها" وجود دارند که باید مورد توجه قرار گیرند.
"همایش بررسی چالشها و مسائل مربوط به بحران آب و خاک در منطقه ترشیز" با حضور ۵۰ نفر از رابطان سلامت و طبیعت برگزار و در این چارچوب آموزشهای لام در مورد طرحهای "تفکیک زباله، خشکاله و نان خشک" به شرکت‌کنندگان ارائه شد.
مرکز شهرستان ۱۳۸ هزار نفری کنونی کاشمر در فاصله ۲۲۸ کیلومتری جنوب غرب مشهد واقع است. این شهرستان مرکب از دو بخش و ۳۵ روستا است. ۳۸ هزار نفر از جمعیت کاشمر ساکن روستاهای این شهرستان هستند.
نظر شما