درختان را دریابیم

به گزارش گروه استان‌های ایرنا، در تقویم ایران پانزدهم اسفند ماه روز درختکاری و آغاز هفته منابع طبیعی است که با سیل اخبار مربوط به کاشت درختان مثمر و غیرمثمر در نقاط مختلف کشور همراه است و ارگان‌های مختلف سعی می کنند با بسیج امکانات گامی در این مسیر بردارند.

کارشناسان منابع طبیعی می‌گویند، درختکاری و تقویت پوشش گیاهی مهمترین عامل و پیش نیاز حفاظت خاک به عنوان بستر حیات و پیش نیاز تمام فعالیت های تولیدی جوامع بشری است. خاکی که دارای پوشش گیاهی مناسب است با جذب آب مانع ایجاد سیل و فرسایش خاک می‌شود و از طرفی وجود رطوبت و آب کافی در خاک نیز باعث افزایش پوشش گیاهی و حاصلخیزی خاک می‌شود. این مهم تنها با افزایش مشارکت مردمی به‌ واسطه ایجاد مزیت اقتصادی و مشوق دولتی برای فعالیت تولیدی کشاورزی بر روی خاک رخ خواهد داد.

حفظ خاک و درختان در کشور پهناور ایران که از پوشش‌های گیاهی متنوع برخوردار بوده و به دلیل تغییرات اقلیمی در سال‌های اخیر با بلایایی چون سیلاب و بارش‌های خارج از فصل و نیز پدیده گرد و غبار روبروست، اهمیت دوچندان دارد.

از سوی دیگر کنشگران محیط زیست نیز دهه‌هاست که این رویکرد را ترویج می کنند که کاشت هر نهال تازه در هر گوشه‌ای از این کره خاکی می‌تواند امیدی برای دنیایی زیباتر باشد و آینده نسل‌های بعدی را تضمین کند با این وجود، کاشت درخت همه داستان نیست و برای آموزش شهروندی برای «نگهداشت درختان» و «کاشت درختان سازگار با اقلیم منطقه» راه بلندی در پیش است.

مرور خبرهای چند روز اخیر در زمینه کاشت درختان به بهانه روز درختکاری گویای اهمیت این دو موضوع است و به نظر می رسد افکار عمومی نسبت به کاشت درختان سازگار و نگهداشت ذخایر جنگلی نسبت به گذشته حساستر شده است هرچند آتش سوزی‌های تابستانه که همه ساله رخ می‌دهد، بخش زیادی از مراتع، عرصه های طبیعی و جنگلی را در آتش غفلت و یا طمع می سوزاند.

از این رو باید گفت که هنوز آنگونه که باید نگهداشت درختان اعم از نورسته یا کهنسال به دغدغه عمومی تبدیل نشده است؛ چنانچه دهم اسفند از استان مرکزی خبر رسید به دلیل قطع ۲۳۰ اصله درخت در محوطه کارخانه قند شازند، این موضوع در دستور کار ویژه دستگاه قضا قرار گرفته و این محوطه به منظور حفظ حقوق بیت المال و محیط زیست به دستور قضائی مهر و موم شد و سه نفر در این ارتباط بازداشت شدند، درنهایت امکانات و تجهیزاتی که برای قطع درختان استفاده می‌شد نیز توقیف شد.

اگرچه کاهش مساحت جنگل‌ها و از بین رفتن درختان با دخالت‌های انسانی در طبیعت محدود به ایران نیست اما پایین بودن سرانه اراضی جنگلی کشورمان، پیشروی بیابان و تغییرات اقلیمی و خشکسالی بر اهمیت حفظ آب، خاک و پوشش گیاهی به عنوان سه عنصر نگهداشت سلامت زمین افزوده است.

آمارهای سازمان جنگلها می‌گوید که تنها حدود هفت درصد از مساحت ایران را عرصه‌های جنگلی تشکیل می‌دهند که در حالی که همین میزان اندک نیز با خطر تخریب از سوی مردم روبروست، قاچاق چوب بویژه در جنگل‌های شمالی و نیز تهیه زغال از چوب‌های بلوط و تهدید جنگل‌های بلوط در استان های زاگرس نشین حاکی از آن است که مراقبت از درختان موجود و عرصه‌های جنگلی با کمک جوامع میزبان هنوز به نقطه مطلوب نرسیده و اشخاص با سودای نفع شخصی به جنگل نگاه می کنند.

با این وجود در روز درختکاری خبر رسید که یک هزار بذر بلوط و ۳۰۰ نهال به مناسبت هفته درختکاری در شهرستان اندیکا در شمال خوزستان کاشته شد؛ این منطقه با داشتن بیش از ۲۳۰ هزار هکتار جنگل و مرتع یکی از ذخیره‌گاههای جنگلی درختان بلوط شناخته می شود.

طرح پویش مردمی بذرکاری برای احیای جنگل های زاگرس، برنامه ای ۱۰ ساله‌ای است که از امسال آغاز شده و تا سال ۱۴۱۰ با همکاری ۶۶ نهاد، از جمله گروه های مردمی، بسیج، جمعیت هلال احمر و آموزش و پرورش اجرا خواهد شد.

در قالب این پویش، کاشت بذر در نواحی جنگلی که در سال‌های اخیر دچار آتش سوزی شده، با استفاده از روش های نهالکاری و بذرکاری، احیای جنگل انجام می شود و برای این طرح مناطقی در نظر گرفته شده که بیش از ۵۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع داشته و سالانه ۳۰۰ میلی‌متر بارندگی دارند.

طبق اعلام سازمان جنگل‌ها در قالب این طرح سالانه حدود ۳۰ هزار هکتار جنگل کاری در کشور اجرا می شود که بر این اساس در طول ۱۰ سال آینده، ۳۰۰ هزار هکتار جنگل ایجاد خواهد شد.

در قالب طرح زاگرسانه، از گونه های بومی هر منطقه از جمله بادام وحشی، بلوط و ارغوان کاشت می شود و پویش های مردمی و سایر نهادها دیگر در اجرای این طرح با منابع طبیعی و آبخیزداری همکاری خواهند کرد.

بر اساس آمارها طی ۱۵ سال گذشته ۶۰۰ هکتار از سطح مراتع و جنگل‌های کشور کم شده است که اگر این رویه ادامه یابد، کاشت درخت در روز درختکاری نیز برای آینده طبیعت ایران سودمند نخواهد بود.

هم اکنون ایران رتبه ۴۵ دنیا از نظر داشتن جنگل دارد اما اگر به آمار آتش سوزی در ۶ هزار و ۷۰۰ هکتار از مناطق جنگلی که امسال روی داد توجه کنیم، این نکته عیان می‌شود که داشته‌های جنگلی سرزمین ایران روز به روز در حال آب شدن است و این مشکل نه تنها در جنگل‌های هیرکانی بروز کرده و به اجرای طرح تنفس 10 ساله جنگل‌های شمال انجامیده است، بلکه در استان‌های زاگرس نشین نیز ضرورت آن احساس می شود.

جنگل‌ های ۶ میلیون هکتاری زاگرس با گستردگی در ۱۲ استان کشور، ۴۰ درصد جنگل‌های ایران را تشکیل می‌دهد و بلوط حدود ۷۰ درصد گونه ‌های این رویشگاه را شامل می‌ شود هرچند اغلب این استان‌ها در سال‌های اخیر با مشکل کاهش بارش و خشکسالی روبرو شده اند و اجرای طرح‌های احیا در مناطق جنگلی آن همت مضاعف مردم و مسئولان را می طلبد.

در مناطق جنگلی سه استان شمالی نیز شرایط آنطور که تصور می شود، مطلوب نیست؛ نمایندگی ایرنا در استان مازندران در گزارش «درختکاری در حاشیه جاده‌های مازندران؛ بذر امید در دل ناکامی تاریخی» به این نکته پرداخته است که چرا کاشت درخت در حاشیه جاده‌های استان باوجود صرف هزینه های فراوان با گذشت بیش از یک دهه به فرجام نرسیده است. 

در این گزارش تاکید شده است: طبق آمار رسمی، طول حاشیه جاده های اصلی و فرعی مازندران حدود یکهزار کیلومتر است که می توان به فاصله هر دو تا چهار متر یک نهال کاشت. به عبارتی اگر به طور متوسط در هر سه متر مسافت حاشیه جاده مازندران تنها یک نهال غرس شود، نیاز به بیش از ۳۳۳ هزار اصله نهال است.

از آن جایی که طبق اظهارات کارشناسان جنگل کاری و جنگلداری اگر چه ۸۰ درصد موفقیت اجرای این طرح منوط به اجرای درست پس از کاشت یعنی مراقبت و آبیاری حداقل به مدت سه سال است اما چالش های دیگری هم این برنامه را تهدید می کند مانند مخالفت صاحبان مغازه ها و مشاغل که درختان را مانع کسب و کارشان می دانند. یک آمار غیررسمی می گوید که طی دو دهه اخیر هر بار که نهال در حاشیه جاده های مازندران کاشته شد، دستکم نیمی از آنها را توسط همین افراد شکسته شده و از بین رفت.

همانطور که در ابتدا نیز گفته شد، تغییرات اقلیمی و بویژه ریزگردها یکی از تهدیدات طبیعی برای توسعه جنگلکاری به شمار می روند؛ در این ارتباط معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خوزستان نسبت به خشک شدن ۲۲ هزار هکتار از نهالکاری‌ها در کانون‌های ریزگرد هشدار داده و گفته است: تاکنون کمتر از ۳۰ درصد برنامه‌های پیشنهادی طرح مقابله با گرد و غبار انجام شده و کمتر از یک دهم اعتبارات پیش بینی شده برای این طرح اختصاص یافته است.

به گفته سیدحمید میرعلایی، بسیاری از فعالیت‌های بیولوژیک طرح مقابله با گرد و غبار، به دلیل کمبود اعتبار و کمبود آب، شدیدا آسیب دیده و نیاز به واکاری مجدد دارند به طوری که ۲۲ هزار هکتار نهالکاری نیاز شدید به آب دارند که ۱۷ هزار هکتار از آنها در کانون‌های ریزگرد شماره ۳ و ۴ است و اگر بصورت فوری آب به آنها نرسد خشک شده و تلاش چند ساله هدر می‌رود.

معاون منابع طبیعی خوزستان همچنین با بیان اینکه امسال هیچ اعتباری برای این طرح اختصاص نیافت افزود: برای مهار کانون‌های گرد و غبار در مدت پنج سال، سه هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان اعتبار مصوب شده بود، این در حالی است که در این سال‌ها تنها ۳۹۰ میلیارد تومان از این اعتبار تخصیص یافته است که معادل یک دهم اعتبارات پیش بینی شده است.

وی وسعت کانون‌های گرد و غبار خوزستان با منشاء رسی را ۳۵۰ هزار هکتار عنوان کرد و افزود: تاکنون کمتر از ۳۰ درصد برنامه‌های پیشنهادی طرح مقابله با گرد و غبار انجام شده است که ۳۰ درصد کانون‌ها نهالکاری و یک درصد بوته‌کاری انجام شده که به دلیل شرایط سخت منطقه نمی‌توانیم بگوییم کار بطور کامل درست انجام شده است.

یک نکته که در خبرهای اخیر روز درختکاری از مراکز استانی ایرنا مستتر بود، ورود برخی شرکت ها و دستگاه های اقتصادی به عرصه درختکاری به عنوان بخشی از مسئولیت اجتماعی آن ها بود برای نمونه در جنوب خراسان رضوی شرکت پخش فرآورده‌های نفتی منطقه تربت‌حیدریه به جمع فعالان نهضت درختکاری پیوست و بانی توسعه فضای سبز در این شهرستان شد. امسال در این شهرستان ۳۰ هزار اصله درخت در چارچوب "طرح پویش سبز" تاکنون در مناطق شهری و روستایی کاشته شده است.

همچنین در استان فارس، پتروشیمی شیراز به یاد شهدای والا مقام اقدام به درختکاری کرده و اعلام کردند که این واحد صنعتی در یک نگاه بلندمدت در کنار فضای صنعتی، ۱۰ برابر حد تکلیفی خود به میزان حدود ۱۵۰ هکتار فضای سبز ایجاد کرده است.

ایجاد کمربندهای سبز در اطراف شهرها یکی از سیاست هایی است که در دهه‌های اخیر با هدف بیابان زدایی و کاهش اثرات گرد و غبار بر زیست اجتماعی ساکنان شهرها دنبال می شود؛ در این پیوند پانزدهم اسفند ماه عملیات اجرایی درختکاری و توسعه کمربند سبز به طول ۳۰ کیلومتر در حاشیه جاده اهواز به خرمشهر کلید خورد.

در این برنامه، درختکاری حاشیه اهواز - خرمشهر با نهال آکالیپتوس که سازگار با آب و هوای خوزستان و مقاوم به کم آبی است انجام می‌شود و به گفته مسئولان درختکاری در این منطقه بسیار گرم به عنوان یک بادگیر که برای مزارع نیشکر نیز مفید خواهد بود، عمل خواهد کرد.

همچنین در شهرستان کرج طرح جنگلکاری ۱۵۰ هکتاری اراضی حاشیه گذرگاه شمالی کلانشهر کرج واقع در محدوده لشکر عملیاتی ۱۰ سیدالشهدا (ع) با کاشت ۴۱ هزار اصله نهال مثمر به پایان رسید.

طرح جنگلکاری ارتفاعات شمالی کرج از حدود ۱۵ ماه پیش به صورت یک کار جهادی و با همت تمام مسوولان ذیربط، جهادگران و جوانان بسیجی آغاز شد و ۴۱ هزار اصله نهال مثمر همچون گردو، بادام، توت سفید، عناب، سنجد، گلابی، سیب، خرمالو، زردآلو و هلو کاشته شده که این مکان در آینده ای نزدیک به تنفسگاه و تصفیه کننده هوای کلانشهر کرج تبدیل می شود؛ ضمن اینکه چهره ای زیبا به این منطقه می بخشد.

پویش ایران سبز، یک گام برای حفظ طبیعت 
رییس سازمان بسیج سازندگی کشور از افزایش مشارکت نیروهای بسیج با دستگاه های دولتی و مردمی در نهضت به نام هر شهید هزار نهال جهت درختکاری و حفاظت از جنگل ها خبرداد که با هم افزایی دستگاههای دولتی، خصوصی و مردم عملیاتی خواهد شد.

سردار « محمد زهرایی » روز آیین روز درختکاری در منطقه پارک جنگلی کوهسار تهران، افزود: اکنون۷۰ نهاد، دستگاه و تشکل در حال همکاری برای پویش ایران سرسبز برای سال ۱۴۱۴ هستند به طوری که طبق  پویش ایران سرسبز، کاشت ۵۰۰ میلیون اصله نهال با مشارکت مردم و نهادهای اجرایی ظرف ۱۴ سال به منظور افزایش سطح جنگل‌های کشور هدفگذاری شده است.

همچنین بنا بر گفته مهدی جمالی نژاد معاون عمران و توسعه امور شهری و روستایی وزیر کشور امسال پویش ملی ایران سرسبز - ایران قوی در سراسر کشور اجرا شده است و شهرداری ها براساس قانون هوای پاک ملزم به برنامه ریزی و اجرای طرح های توسعه فضای سبز شهری درهمکاری با دستگاه های متولی این امر در محدوده شهرها هستند.

این پویش با هدف به منظور بهره‌گیری از ظرفیت مشارکت شهروندان، سازمان‌های مردم‌نهاد، بسیج محلات و گروه‌های جهادی برای کاشت درخت، ایجاد بوستان‌های جدید و پایش و بهسازی وضعیت باغچه‌های خانگی و درختان موجود در حاشیه معابر عمومی اجرا می‌شود تا بخشی از اهداف مندرج در قانون هوای پاک را که در آن تاکسید شده شهرداری های شهرهای بالای ۵۰ هزار نفر جمعیت با همکاری وزارت نیرو و ادارات منابع طبیعی شهرستان، سرانه فضای سبز خود را حداقل به ۱۵ مترمربع برسانند، عملیاتی شود.

در کنار پویش‌های سراسری که دستگاههای اجرایی با هدف استفاده از ظرفیت‌ مردمی بسیج و سازمان‌های مردم نهاد طراحی و اجرا می کنند، در گوشه و کنار کشور پویش‌های دیگری نیز مرتبط با طبیعت اجرا شده است که می توان به اجرای پویش «نهال به جای سبزه» در شهرستان همدان با مشارکت شهرداری این شهر اشاره کرد.

در این پویش ر راستای مشارکت عمومی و حضور سبز شهروندان برای ترویج فرهنگ درختکاری، جلوگیری از اسراف و هدر رفت آب و همچنین هزاران تن بذر خوراکی و غلات برای درست کردن سبزه هفت سین نوروزی اجرا می‌شود.

شهرداری همدان همچنین هشت هزار اصله نهال مثمر را در هفته منابع طبیعی با شعار «ایران سر سبز، هر ایرانی یک درخت» و به پاسداشت یاد و خاطره شهدای استان به صورت رایگان توزیع کرد.

با همه تکاپوهایی که دستگاه های اجرایی و نهادهای مردمی برای درختکاری در هفته منابع طبیعی دارند، باید گفت روز درختکاری در واپسین روزهای اسفند فرصتی برای توجه بیشتر هموطنان به توسعه فضای سبز و جلب مشارکت مردم برای کاشت و نگهداری درختان و اختصاص فضای کوچکی از محیط کار و زندگی برای کاشت نهال است هرچند باید گفت حفظ داشته‌های طبیعی و درختان موجود و صیانت از آن اهمیت بالا دارد تا هزینه‌ها و زمان صرف شده برای سرسبزی ایران زمین به بار بنشیند.