مدیریت حوزه محیط زیست ایران نیازمند ثبات و افراد متخصص است 

به گزارش گروه علم و آموزش ایرنا، محمود کرمی بر نقش ثبات مدیریتی و بکارگیری مدیران متخصص به عنوان عوامل بسیار تاثیرگذار در عرصه زیست محیطی کشور تاکید کرد و اظهار داشت: چند دهه است که حوزه محیط زیست کشور از ثبات مدیریتی لازم برخوردار نبوده است و افرادی در بخش های مدیریتی این حوزه وارد شده اند که از تجربه و تخصص لازم برخوردار نبودند که این موارد عاملی بسیار مهم در تخریب محیط زیست و حوزه تنوع زیستی به شمار می رود.

منابع زیستی و ژنتیکی بخشی از تنوع زیستی محسوب می شوند. تنوع زیستی عبارت است از تمام سطوح حیات که در طول سال‌های متمادی تکامل یافته و در نهایت منجر به شکل گیری اکوسیستم شده است و به‌ طور کلی تنوع زیستی شامل ژن، گونه و اکوسیستم می‌شود.

طبق گزارش ها بیش از ۲ میلیون گونه گیاهی و جانوری در دنیا شناسایی شده و سهم ایران در این بین حدود ۴۳ هزار گونه است و البته آمارهای متفاوتی از تعداد کل گونه‌های گیاهی و جانوری در دنیا وجود دارد و حتی برآورد شده است که میلیاردها گونه مختلف روی کره زمین وجود دارند.

دوازدهم اسفندماه ۱۴۰۰ بود که سرپرست دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست در گفت و گو با ایرنا با اعلام اینکه، هزار و ۲۳ گونه مهره‌دار در کشور به ثبت رسیده است، هشدار داد: از این تعداد حدود ۱۵۱ گونه در فهرست سرخ اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت به عنوان گونه های در معرض خطر انقراض ثبت شده اند.

رضا فرجی که به مناسبت روز سوم مارس (۱۲ اسفند)، روز تصویب کنوانسیون منع تجارت گونه های نادر گیاهی و جانوری (CITES) و روز جهانی حیات وحش با ایرنا صحبت می کرد، این را هم گفت که برای ۲۰ گونه جانوری که باید بیشتر به آنها توجه شود، برنامه عمل تهیه شده است و بر همین اساس برای تعدادی از این گونه های جانوری همچون خرس سیاه، گوزن زرد ایرانی، پلنگ و میش از سال ۱۳۹۶ برنامه عمل تدوین شده و در حال اجرا است.

به گفته وی برای حدود ۱۱ گونه مانند گورخر، اردک سرسفید، شوکا و افعی لطیف هم برنامه عمل تدوین و نهایی شده و از سال ۱۴۰۱ اجرایی می شود، همچنین برای هفت گونه دیگر مانند مرال، انواع خفاش ها، کاراکال، کفتار و سمندر کردستانی نیز تدوین برنامه عمل پیش بینی شده که در سال ۱۴۰۱ تهیه و پس از آن اجرایی می شود که البته فعلا در مرحله نهایی تحقیقات و بررسی قرار دارد.

حوزه تنوع زیستی در کشورمان سال هاست که با مشکلات گوناگونی دست و پنجه نرم می کند. دکتر محمود کرمی متخصص محیط زیست با گرایش تنوع زیستی، فارغ التحصیل حیات وحش و زیست شناسی شیلات از دانشگاه ایالتی کلرادو، استاد سابق پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران و دارای نشان درجه یک پژوهش سال ۱۳۹۵ این مشکلات را بیشتر ناشی از سوء‌مدیریت می داند.

کرمی که با خبرنگار علم و آموزش ایرنا گفت و گو می کرد در پاسخ به این سوال که مشکل اصلی حوزه تنوع زیستی در کشورمان چیست، اظهار داشت: تصور می کنم آنچه که در ایران باعث نابودی بخشی از تنوع زیستی شده، سوءمدیریت بوده و تمام مسائل پیش آمده ناشی از این مشکل است.

وی افزود: در دنیا برای حفظ تنوع زیستی عزم جدی وجود ندارد و تحقیقات بیانگر آن است که تعداد گونه هایی که بین سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۶۵ یعنی تنها در ۶۵ سال از دست می دهیم، از ۶۵ میلیون سال گذشته بیشتر خواهد بود.

کرمی با بیان اینکه، تعداد گونه های جانوری روی زمین بین سه تا ۱۰۰ میلیون گونه برآورد شده است، افزود: البته هنوز تعداد زیادی از گونه ها ناشناخته هستند و گونه های گیاهی در خشکی نیز حدود ۴۰۰ هزار گونه تخمین زده شده که پیش بینی می شود ۱۵ درصد دیگر هنوز ناشناخته باشند.

استاد سابق دانشگاه تهران با بیان اینکه، پستانداران از بیشترین گستردگی و تنوع در بین تمام گروه‌های جانوری برخوردارند، افزود: آنها در اغلب زیستگاه‌ها و تمام قاره‌های جهان زندگی می‌کنند که تا اندازه‌ای مربوط به خونگرم بودن آنها است و خونگرم بودن به پستانداران اجازه زیست در محیط‌های بسیار سرد مانند دریاهای مناطق قطبی را می‌دهد.

کرمی با بیان اینکه، پستانداران در دنیا متشکل از ۲۸ راسته و پنج هزار و ۴۱۶ گونه هستند، تصریح کرد: در ایران نزدیک به ۷/۳ درصد از پستانداران دنیا، یعنی حدود ۲۰۰ گونه شناسایی شده است که در ۳۷ خانواده و ۱۰ راسته جای دارند. بیشترین تعداد گونه‌های پستانداران، متعلق به راسته جوندگان و کمترین تعداد گونه متعلق به راسته فردسمان و گاوهای دریایی است.

این پژوهشگر اضافه کرد: پس از جوندگان، راسته خفاش ها بیشترین تعداد و بعد از تک‌سم‌سانان و گاوهای دریایی، راسته خرگوش‌ها کمترین تعداد گونه را در خود جای داده است.

وی با بیان اینکه، از بین رفتن تنوع زیستی در ایران پیامدهای بسیاری به همراه خواهد داشت که یکی از این اثرات تغییر اقلیم است، خاطرنشان کرد: در طول تاریخ حداقل پنج انقراض بزرگ تنوع زیستی در دنیا اتفاق افتاده است که هر یک به نوعی با تغییر اقلیم سروکار داشتند و اکنون نیز در آستانه انقراض ششم قرار داریم.

پژوهشگر حوزه تنوع زیستی در ادامه اظهار داشت: در صورت افزایش یک درجه ای دمای آب نیز حدود سه میلیون تن صید شیلاتی کاهش خواهد یافت و گربه سانان مانند ببر و شیر و یوزپلنگ از بین خواهند رفت، ضمن اینکه خرس ها و گرگ ها نیز از وضعیت مناسب برخوردار نیستند.

استاد بازنشسته دانشگاه تهران در خصوص فواید تنوع زیستی با بیان اینکه، این فواید به سه فاکتور کارکردی، مصرفی و غیرمصرفی تقسیم بندی می شود، توضیح داد: فایده کارکردی تنوع زیستی مانند مهار سیل، گرده افشانی، تنظیم اقلیم، چرخش آب و عناصر، تجزیه پسماندها، مهار بیماری و آفات می شود، جنبه مصرفی نیز یک منبع غذا، علوفه، گیاهان دارویی و فرآورده‌های آن است و فواید غیرمصرفی تنوع زیستی نیز مربوط به سلامت فیزیک و روان و گردشگری و تفرج است.

مشکلات معیشتی از دلایل آسیب زا به تنوع زیستی ایران 

متخصص محیط زیست مشکلات اقتصادی و معیشتی یکی از دلایل موثر و آسیب زا به تنوع زیستی در ایران بوده است، تصریح کرد: آمارهای موجود نشان می دهد که هرچه اوضاع اقتصادی بدتر شود، شکار غیرقانونی و بی رویه نیز افزایش خواهد یافت.

کرمی افزود: بر اساس پژوهش های انجام شده اخیر توسط دانشگاه ها، در برخی مناطق کشور علاوه بر شکار کل، بز، میش، آهو و گوزن در زیستگاه ها، حتی نوعی جوجه تیغی (تشی) را هم شکار و مصرف می کنند.

تشی‌ها جوندگان بزرگ از گونه جوجه تیغی ها هستند که بخش‌های زیادی از سطح بدن آن‌ها برای حفاظت از گزند حیوانات شکارچی، پوشیده از خارهایی تیز و بلند است.

وی در ادامه عامل خشکسالی را نیز یکی از عوامل تشدیدکننده و آسیب زا به تنوع زیستی ایران عنوان کرد و اظهار داشت: البته این مساله کار مدیریتی را سخت تر می کند.

کرمی در ادامه همچنین نقش افزایش جمعیت انسانی را در آسیب به تنوع زیستی مهم خواند و گفت: جمعیتی که رو به افزایش است به طور حتم نیازمند غذا، مسکن و جاده است و این روند رشد جمعیتی مشکلات زیادی در حوزه تنوع زیستی ایجاد می کند.

پژوهشگر حوزه تنوع زیستی، تخریب زیستگاه ها، افزایش سرانه مصرف، قطع ارتباط زیستگاه ها، افزایش آلاینده ها، خشک شدن رودخانه ها و تالاب ها، وجود گونه های بیگانه و انواع بیماری ها را از دیگر عوامل آسیب زا به تنوع زیستی برشمرد.

وی با اشاره به سهم هر کدام از این عوامل در انقراض گونه های زیستی اظهارکرد:سهم خشکسالی و افزایش دما در انقراض به میزانی  است که تا سال ۲۰۵۰ تخمین زده شده که  ۵۰ درصد جمعیت هشت هزار و ۷۵۰ گونه ای پرندگان از بین خواهند رفت.