به گزارش ایرنا، شهرستان گناباد با توجه به موقعیت و قدمت تاریخی از مناطق و مقاصد مهم تاریخی خراسان و ایران است که از گذشته های دور و از بالغ بر ۲ هزار و ۵۰۰ سال قبل و از زمان هخامنشیان مسکونی بوده و به دلیل قرار گرفتن در مسیر راه زابل - مکران و فارس - ترکستان و واقع شدن بر سر راه غرب ایران به هرات مورد توجه سلاطین آن دوران بوده و از جایگاه خاصی برخوردار بوده است.
گناباد با توجه به سابقه کهن خود مجموعه‌ای از آثار تاریخی دوره های مختلف قبل و بعد از اسلام اعم از اشکانی، هخامنشی، ساسانی، سلجوقی، خوارزمشاهی، صفوی و قاجاری را در خود جای داده است که از قدیم ترین آثار تاریخی آن می توان به قنات جهانی قصبه به عنوان تنها اثر ثبت شده استان خراسان رضوی در فهرست آثار سازمان یونسکو اشاره کرد.
پیش از اسلام هم این خطه گذرگاه درونی فلات ایران و بخش‌های خاوری آن و محل برخورد لشگریان ایران و توران بوده است و در شاهنامه فردوسی از آن به دفعات نام برده شده و از آن به عنوان عرصه جنگ و حماسه دوران اساطیری یاد شده است. گناباد در سال ۳۱ هجری قمری به دست مسلمانان افتاد و در دوران سلجوقی و خوارزمشاهی، آباد و از اعتبار و اهمیت ویژه ای برخوردار شد.
گناباد در دوره تیموریان نیز اهمیت داشت و حاکمان ایالت قهستان در آن ساکن بودند و در اوایل حکومت صفوی مدتها محل نبرد بین ایران و ازبکان بود، با این حال در این دوران مورد توجه بود و گسترش یافت و بناهایی چون امامزاده سلطان محمد عابد(ع)، کاخک، مسجد جامع، آب انبار و کاروانسراهای شاه عباسی آثاری از همین دوره است.
در خصوص دلیل نامگذاری گناباد برخی آن را در اصل "گون آباد" مرکب از گون (در ترکی به معنای خورشید) و آباد دانسته و آن را وسیله ای برای انتساب محل به خورشید قلمداد کرده اند و بعضی نیز آن را گیوآباد می دانند و بر این باورند که گیو، گناباد را بنا کرده است و گناباد را در گذشته "جویمند" نیز می گفته اند.
جاذبه های تاریخی
از مجموع ۲۵۰ اثر تاریخی شناسایی شده در گناباد ۱۴۸ اثر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است که در این میان قنات جهانی قصبه از جایگاه خاصی برخوردار است و از مجموع آثار تاریخی و گردشگری گناباد ۶۰ اثر سابقه چند هزار ساله دارد.
۱۲ آیین سنتی گناباد هم در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.
بافت تاریخی روستای ریاب، مقبره جعتین روستای گیسور، یخدان کوثر بیدخت، قلعه عمرانی و شوراب و مسجد مزار به ترتیب به دوران خوارزمشاهیان، سلجوقیان، صفویان، ساسانیان و قبل از اسلام برمی‌گردد که تداعی کننده تمدن دیرپای این منطقه است.
منطقه گردشگری و ییلاقی کاخک، مجموعه آبشار و آسیابهای آبی و خانه فنجان (محل تقسیم آب قنات) از جاذبه تاریخی فراوانی برخوردار است و روستاهای سنو و زیبد که از محلهای تاریخی و به روایتی محل جنگهای دوران اساطیری بوده و از طرفی کاروانسراهای تاریخی که زمانی گرد و غبار خستگی را از چهره زایران امام رضا(ع) می‌زدودند، از دیگر مکانهای دیدنی گناباد هستند.
مرقد علامه محمدتقی بهلول، در ورودی شهر گناباد به عنوان مظهر مبارزه با کشف حجاب رضاخانی و یکی از نوابغ روزگار در بعد عرفان، از دیگر مکانهایی است که می تواند از منظر دینی و تاریخی برای مسافران و گردشگران جذاب باشد.
علاوه بر آن گناباد در کنار آثار تاریخی و گردشگری با پنج امامزاده شامل سلطان محمد عابد، امامزاده احمد، محمود، احمد جوانمرد و یحیی (ع) از قابلیت بالایی برای گردشگری مذهبی برخوردار است.
زعفران، ظرفیت رونق اقتصادی و گردشگری گناباد
زعفران که به دلیل ارزآوری خاص خود "طلای سرخ" نامیده شده است، از محصولات اصلی کشاورزی شهرستان گناباد است که علاوه بر تاثیر در اشتغال و کارآفرینی، در رونق اقتصادی این منطقه نیز جایگاهی ویژه دارد.
۸۶ هزار هکتار از مجموع ۱۰۵ هزار هکتار زمین های کشت زعفران ایران مربوط به استان خراسان رضوی است و در این میان گناباد با سه هزار و ۵۰۰ هکتار مزرعه زعفران از جایگاه خاصی در تولید زعفران برخوردار است.
گناباد از مناطق بسیار غنی و با کیفیت و با قدمت در تولید زعفران است به طوری که پیشینه کشت زعفران در این شهرستان به ۷۰۰ سال قبل باز می گردد و هم اکنون نیمی از مجموع سطح زیر کشت اراضی کشاورزی این شهرستان زیر کشت زعفران قرار دارد.
از مجموع تولید سالیانه حدود ۱۹ هزار و ۳۰۰ تن محصولات باغبانی در گناباد ۱۲ تن را زعفران تشکیل می دهد.
قنات جهانی قصبه جاذبه مهم گردشگری گناباد
وجود هزار و ۱۱۷ رشته قنات به عنوان شاهکار بشری و نمادی از سختکوشی مردم کویر برای دست یافتن به مایه حیات از سده های گذشته و از جمله دوران هخامنشی در خطه گناباد به یادگار مانده است که در این میان قنات جهانی "قصبه" به عنوان تنها اثر ثبت شده استان خراسان رضوی در فهرست آثار جهانی یونسکو، از جایگاه خاصی برخوردار است.
در خصوص زمان حفر این قنات داستان معروف 'دوازده رخ' در شاهنامه فردوسی آن را به کیخسرو نسبت می دهد اما مورخان، بنیاد قنات قصبه را دوره هخامنشی، یعنی ۲ هزار و ۵۰۰ سال قبل تخمین زده اند و بر اساس بررسی های میدانی طول رشته‌های هشتگانه قنات قصبه ۳۳هزار و ۱۳۳ متر و عمق مادرچاه آن ۳۰۰متر است.
این قنات تاریخی با ۵۰۰حلقه چاه، مادرچاهی به عمق ۳۰۰متر، ۳۲کیلومتر طول و افزون بر ۷۳میلیون مترمعکب حجم خاکبرداری هنوز بعد از تحمل چندین زلزله و تداوم خشکسالی ۱۵۰لیتر در ثانیه آب برای کشت مزارع کشاورزان سنتی و خرده‌مالک تولید می‌کند.
قنات قصبه گناباد از میان اراضی کوی شرقی گناباد (قصبه شهر سابق) در بخش جنوب غربی و از محلی معروف به برج علی ضامن، از داخل رسوب های ریزدانه آغاز شده و به طول ۳۳۱ هزار و ۳۳ متر در یک رشته اصلی به نام قصبه و چهار رشته منشعب به نام دولاب کهنه، دولاب نو، رشته فرعی اول و رشته فرعی دوم قصبه جریان دارد.
رشته اصلی قنات قصبه که ۱۳۱ هزار و ۳۵ متر طول دارد در امتداد دره پرآب خانیک حفر شده و عمق مادرچاه آن نیز بیش از ۲۰۰ متر است.
قطعه سفال‌های پراکنده در اطراف دهانه چاه های این رشته قنات حاکی از آن است که رشته قصبه واقع در کانال اولیه اصلی قنات در زمان هخامنشیان حفر شده و به دنبال آن رشته های دیگر قنات در مواقع خشکسالی در طول سالیان بعد از آن حفر شده اند.
ریزش پی در پی قنات، پیشینیان را به یافتن راه چاره ای ترغیب کرده که طی آن در فاصله ۶۸۳ متری، قنات را به دو شاخه تقسیم کرده اند تا در صورت ریزش و بسته شدن یکی از کانال ها، آب از دیگری خارج شده و در داخل آن انباشته نشود.
قلعه های تاریخی، نگین گردشگری گناباد
گناباد با توجه به قدمت و جاذبه های تاریخی و موقعیت جغرافیایی خاص خود دارای قلعه های تاریخی متعددی است که در سده های گذشته احداث شده اند و جاذبه های دیدنی و جذابی برای مسافران نوروزی به شمار می روند و از جمله آنها می توان به قلعه گیسور، قلعه عمرانی، قلعه دختر شوراب، قلعه کاخک، قلعه های زیبند و فرود و غیره اشاره کرد که از دوران ساسانیان، اسماعیلیه و سلجوقیان و حتی پیش از اسلام یعنی دوره های پارتیان، ساسانیان و هخامنشیان در این منطقه خودنمایی می کنند.
از این میان وجود دو محوطه وسیع باستانی اروک و حصار به عنوان زیستگاه جوامع باستانی متمدن مربوط به هزاره سوم پیش از میلاد نمودی عینی از قدمت و ریشه‌های تاریخی گناباد است.
مساجد تاریخی گناباد
از جمله مساجد تاریخی گناباد می توان به مسجد جامع قصبه شهر، جویمند، کاخک، بیدخت و قوژد اشاره کرد.
مسجد جامع قصبه گناباد، طبق کتیبه کوفی آن در سال ۶۰۹ هجری بنا شده و از نظر کتیبه و آجرکاری‌های ظریف دارای اهمیت بالایی است.
مسجد جامع جویمند گناباد در سال ۱۰۴۰ هجری توسط شاه حسین منجم، با تلاش خواجه محمدقاسم محولاتی بنا شده، مسجد جامع کاخک در سال ۹۶۱ به دستور خواهر شاه طهماسب اول صفوی ساخته شده و مسجد جامع بیدخت در اواخر قرن دوازدهم هجری بنا شده است.
مسجد جامع قوژد هم که روستایی به همین نام در ۱۰ کیلومتری گناباد است، ساختار معماری آن متعلق به قرن سیزدهم هجری است.
آسیاب های آبی ظرفیت مهم توسعه گردشگری روستایی گناباد
آسیابهای آبی در ایران از قدمتی کهن برخوردار هستند و در این میان شهرستان گناباد با توجه به جغرافیای طبیعی خود از نقاط مستعد برای فعالیت این آسیابها به شمار می رفته است که تعدادی انگشت شمار از آنها در مناطق شهری و روستایی این شهرستان به یادگار مانده اند.
با پیشرفت علم و صنعتی شدن فرآیند آرد کردن گندم، آسیابهای آبی به تدریج کارآیی خود را دست داده اند و هم اکنون تنها یادی از آنها در خاطره ها برجای مانده است.
آسیابها از جذابیت های مهم گردشگری گناباد به شمار می روند که با بازسازی و فعالیت دوباره بخشهایی از آنها ابتکارات پیشینیان دوباره در معرض دید مردم و گردشگران قرار می گیرد و می توان با برنامه ریزی صحیح از آنها به عنوان قابلیتی برای رونق اقتصادی مناطق روستایی استفاده کرد.
آسیابهای آبی گناباد از دوره صفویه و قاجاریه بر جای مانده است و بیشتر در مناطق روستایی این شهرستان واقع است و هم اکنون ۳۰ آسیاب آبی با قدمتی حدود ۳۰۰ ساله در این شهرستان وجود دارد.
جاذبه های گردشگری گناباد
مهمترین جاذبه گردشگری گناباد مناطق ییلاقی کاخک، درب صوفه، مجموعه آبشار و آسیابهای آبی و خانه فنجان (محل تقسیم آب قنات) و روستاهای سنو و زیبد است که بنا بر روایتی محل وقوع جنگهای دوران اساطیری بوده است.
درب صوفه یا به قول مردم گناباد درصوفه روستای کوچکی است که از نظر موقعیت و زیبایی دارای اهمیت است. سه طرف آن کوه مرتفع قرار گرفته است و از زیبایی های آن درختهای بسیار تنومند، هوای خنک و آبشار زیبایی با ارتفاع ۶ متر است.
در انتهای روستا و در دیواره یکی از کوهها متصل به روستا یک فرورفتگی به عمق ۱۰ متر شبیه به ایوان و صفه قرار دارد که وجه تسمیه آن است.
"سنو" یکی از مناطق ییلاقی و خوش آب و هوا در ۲۵ کیلومتری غرب گناباد است که چشمه سنو را در دل خود جای داده است.
شهرت این چشمه به حدی بوده که پادشاهانی چون نادرشاه و طغرل و بسیاری از کارشناسان داخلی و خارجی را مجذوب خود کرده و در مسیر آب این چشمه هفت آسیاب و یک قلعه وجود دارد که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
آب چشمه سنو از یک دریاچه و غار درون کوههای زرد سرچشمه می گیرد. غار سنو چیزی شبیه به غار علی صدر همدان و شاید عظیم تر از آن باشد که تاکنون مورد کاوش جدی قرار نگرفته است.
صنایع دستی گناباد
از جمله صنایع دستی شاخص شهرستان گناباد می توان به نمدمالی، پارچه بافی، سفال مند، قالی بافی، گلیم بافی، معرق و منبت کاری، سبدبافی، چاقوسازی و آهنگری اشاره کرد که در ۲۷ کارگاه و فروشگاه عرضه می شود.
در میان صنایع دستی گناباد، سفال مند از ویژگی های برجسته ای برخوردار است.
سفالگری در گناباد قدمتی پنج هزار ساله دارد و از آن زمان در روستای "مند" تولید می شود و نمادی از هویت تاریخی مردم این منطقه به شمار می رود.
رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گناباد به خبرنگار ایرنا گفت: با توجه به احتمال افزایش سفر مسافران و گردشگران در تعطیلات نوروزی سال ۱۴۰۱ برنامه های متعدد فرهنگی و گردشگری در این شهرستان برگزار می شود که از جمله آنها می توان به برگزاری نوروزگاه قنات جهانی قصبه به عنوان یکی از چهار نوروزگاه استان خراسان رضوی اشاره کرد.
رسول صنوبری گفت: نوروزگاه قنات جهانی قصبه دوم فروردین ماه با حضور مسافران و گردشگران و ۱۰۰ نفر از فعالان حوزه قنات گناباد و این استان برگزار و علاوه بر برنامه های متعدد فرهنگی از فعالان این بخش قدردانی می شود.
وی ادامه داد: نورپردازی مظهر و ورودی های شماره یک و دو قنات قصبه در دست انجام است و برنامه های متعدد فرهنگی ورزشی در تعطیلات نوروزی مانند اسب سواری، شترسواری و غیره در این محل انجام می شود.
وی گفت: در منطقه کال شور هم به عنوان یکی دیگر از جاذبه های مهم طبیعی و تاریخی گناباد و به طول ۱۷ کیلومتر علاوه بر ایجاد زیرساختهای جذب گردشگری ایجاد و تعدادی قایق موتوری برای جابه جایی مسافران فعالیت خواهند داشت.
وی اظهار داشت: همچنین با همکاری شهرداری کاخک بازارچه صنایع دستی در بناهای تاریخی این شهر مانند آسیاب پایین و بالا و آبشار و موزه صنایع دستی ایجاد و با همکاری شهرداری بیدخت هم فعالیتهای مشابهی در این شهر برای بازدید مسافران و گردشگران نوروزی راه اندازی می شود.
صنوبری گفت: در روستاهای بیلند، باغ آسیا و مند هم بازارچه های صنایع دستی فعال و در پارک جنگلی روستای قوژد هم آیین شادباش نوروزی برگزار می شود.
وی اضافه کرد: ۱۴ اقامتگاه بومگردی و سه هتل شهرستان گناباد با مجموع ظرفیت ۶۵۰ نفر در تعطیلات نوروزی پذیرای مسافران و گردشگران نوروزی است.
مرکز شهرستان ۹۳ هزار نفری گناباد در ۲۸۷ کیلومتری جنوب مشهد واقع است.
نظر شما