تامل در محتوای پنج شماره منتشر شده از «رسم محتشم» هم نشان می‌دهد که این فصلنامه صرفا به معرفی آثار ادبی - شیعی می‌پردازد و همزمان نظم و نثر به شرط برخورداری از مضامین شیعی در گزینش محتوای آن مورد توجه قرار می‌گیرد.
نکته جالب توجه اینکه مدیرمسئول این فصلنامه به گفته خودش به جلب توجه جامعه دانشگاهی و افکار عمومی نسبت به ادبیات شیعه چشم امید دارد و غایتی چون ایجاد رشته ادبیات شیعی در دانشکده‌های ادبیات فارسی را در پی این فعالیت رسانه‌ای دنبال می‌کند.
مجال مصاحبه با «حامد نوبخت یگانه»، مدیرمسئول و سردبیر این فصلنامه نیز پاسخ برخی دیگر از سئوال‌هایی را پیش‌رو قرار می‌دهد که از سوی خواص در مورد این فصلنامه مطرح می‌شود.
سئوال: رسم محتشم چه جایگاهی برای ادبیات و ادبیات شیعی قائل است؟
پاسخ: کلامی نورانی از امام صادق علیه‌السلام می‌تواند سرآغازی برای این پاسخ و نشان‌دهنده جایگاه ادبیات شیعی در رسم محتشم باشد که می‌فرمایند «الحمدالله الذی جعل فی الناس مَن یفد الینا و یمدحنا و یرثی لنا» با این مفهوم که «حمد و سپاس مخصوص خداوندی است که گروهی از مردمان را به ما اختصاص قرار داد که به سوی ما می‌آیند و ما را مدح می‌کنند و برای ما مرثیه می‌سرایند».
مرحوم علامه «همایی» به عنوان یکی از فحول ادبیات نیز در این زمینه به طرز ظریفی اینگونه می‌سراید: «تا به کی افسانه از دارا و اسکندر کنی/ قصه باید از امیرالمؤمنین حیدر کنی/ گر حدیث راست می‌خواهی و گفتار درست/ مدح باید از شه دین صفدر کنی/ تا به دست و خامه‌ات یارائی مدح علی ست/ حیف باشد حرف دیگر ثبت در دفتر کنی/ راست خواهی؟ حق نباشد کین گهر لفظ دری/ جز که اندر حرف حق در صحبت دیگر کنی.
صحبت در مورد ادبیات و اهمیت آن بحثی دامنه‌دار به شمار می‌رود ولی کوتاه و مفید باید گفت که اهمیت ادبیات در سطح جهانی نیز تا حدی است که به آثار فاخر آن در کنار فیزیک، شیمی، پزشکی، اقتصاد و غیره جایزه جهانی صلح نوبل تعلق می‌گیرد و در حقیقت اهمیت آن بر اهل تحقیق و از جمله سیاست‌گذاران «رسم محتشم» پوشیده نیست.
ادبیات از بدو تأسیس دانشگاه تهران جزو نخستین رشته‌های ایجاد شده بوده و ناگفته نماند که ادبیات محض دریای بی‌کرانی است که علوم مختلفی را در درون خود جای می‌دهد و در این میان از زیرشاخه‌های این رشته می‌توان به ادبیات حماسی، ادبیات داستانی و غیره اشاره کرد؛ این در حالی است که امروزه جای خالی ادبیات شیعی بسیار احساس شده و در نتیجه سوء‌ظنی نسبت به این جریان ایجاد می‌شود که دستان پنهانی از اشاعه این نوع از ادبیات که نزدیک به نیمی از ادبیات پارسی را شامل می‌شود، ممانعت می‌کند که شروع آن به کتاب تاریخ ادبیات «ادوارد براون» برمی‌گردد.
مطالعه کتاب «راشد محصل» که نزدیک به ۴۰۰ منظومه شیعی را نام می‌برد و در کنار آن نگاهی به فهرست نسخه‌های خطی ایران نیز به سادگی ما را متوجه این ادعا می‌کند که نزدیک به نیمی از ادبیات مربوط به ادبیات شیعی است؛ ادبیات شیعی که از قرن چهارم تا عصر ما امتداد داشته و به آن نوعی از ادبیات گفته می‌شود، شامل مناقب و مراثی ائمه طاهرین علیهم‌السلام و مفاهیم مربوط به آن در نظم و نثر است.
در چهارچوب سیاستگذاری رسانه‌ای «رسم محتشم» شاعران این عرصه بایسته است که ولایت را در کنار برائت به هم آمیخته باشند والا از دایره شاعر شیعی خارج می‌شوند چنانکه شاعران زیادی می‌توان سراغ گرفت که مدح اهل بیت معصومین علیه‌السلام زیور دفتر خود داشته‌اند اما خواننده را به اشتباه می‌اندازد که آیا شاعر این دیوان شیعه است؟
ادبیات در نسبت با اجتماع رابطه‌ای دو سویه دارد؛ یعنی از یک طرف از جامعه الهام می‌گیرد و از طرفی دیگر بر آن تأثیر می‌نهد؛ ادبیات شیعی از جامعه معصومین علیهم‌السلام الهام می‌گیرد و بر جامعه شیعه تأثیر می‌بخشد و از این‌رو است که می‌توان این نوع از ادبیات را ادبیات پاک پاک نامید؛ مطالعه کوتاه دو کتاب «مدح داغ ننگین بر سیمای ادب فارسی» و «شاهد و شاهد بازی در ادبیات» کافی است که به همان نتیجه‌ای برسید که این گفتار ادعای آن دارد و بر همین اساس می‌توان گفت که «رسم محتشم» به دنبال ادبیات پاک است.
ادبیات عاشورایی نیز از زیرمجموعه‌های مهم ادبیات شیعی است که تحقیق در آن کاری مستقل می‌طلبد؛ اگر «کسایی» را آغازگر ثنا و رثا در قرن چهارم بدانیم و صفویه را نقطه عطفی در آن، بی‌شک باید دوره قاجار را به لحاظ وفور آثار با معانی عالیه عصر زرین منقبت بنامیم.
ادبیات شیعی بعد از انقلاب علاوه بر شکل سنتی و حفظ شعر نیمایی، در شیوه غزل نو غوغایی به پاداشته است که تعریف از آن در یک جلسه مشکل و بعید می‌نماید و می‌توان با رسم محتشم و به تدریج با آن آشنا شد.
سئوال: دوستداران ادبیات چرا باید رسم محتشم بخوانند؟
پاسخ: این فصلنامه تخصصی که به ادبیات شیعی اختصاص دارد، به معرفی و بررسی آثار ادبی - شیعی در دو زبان فارسی و ترکی می‌پردازد و نظم و نثر را با هم مورد توجه قرار می‌دهد؛ ضمن اینکه در این راه از نشر مضامین شیعی که به نوعی با ادبیات مرتبط است، غافل نیست.
این نشریه که در موضوع خود از اولین‌هاست امید جلب توجه جامعه دانشگاهی و افکار عمومی را به این موضوع دارد تا در نهایت رشته‌ای تحت عنوان همین موضوع در دانشکده‌های ادبیات فارسی ایجاد شود.
سئوال: محتوای فصلنامه چگونه گزینش می‌شود؟
پاسخ: «رسم محتشم» در هر شماره از خود در تلاش است در میان آثار منتشره تولید علمی را نیز مدنظر داشته باشد و قسمتی از مقاله‌ها و یادداشت‌ها را به موضوعی بکر که مورد توجه واقع نشده یا کمتر دیده شده است، اختصاص بدهد.
سئوال: چرا نام این فصلنامه «رسم محتشم» انتخاب شد؟
پاسخ: در انتخاب عنوان به دو مسئله توجه شد؛ یکی شیوه محتشم کاشانی یعنی راه و رسمی که محتشم بنا نهاد؛ شاعری که بیشترین استقبال از ترکیب بند وی واقع شده است.
مسئله دوم اینکه رسم محتشم از منظری دیگر به معنای راه و رسمی با احتشام، توانا و بزرگمنش است که به این اصل آیرونی یا ایهام گفته می‌شود.
رسم محتشم در تلاش خود نسبت به اعتلای ادبیات شیعی، انتشاراتی نوبختیان را نیز تأسیس کرده است تا در حمایت از ادبیات شیعی فعالیتی دو چندان داشته باشد.
سئوال: زبان ترکی در ادبیات شیعی چه جایگاهی دارد؟
پاسخ: ادبیات شیعی در زبان ترکی بیشتر ناظر به نظم است تا نثر و بیشتر به نوحه و مرثیه توجه دارد تا مدح و منقبت؛ منقبت در زبان ترکی آذری آمیخته با مرثیه است بدین نوع که آغاز شعر منقبت و در ادمه داخل به مرثیه؛ البته در بعضی از شاعران مدح و منقبت مستقل از مرثیه دیده می‌شود.
ادبیات نوحه در زبان ترکی آذری به سه سبک مراغه، اردبیل و تبریز و با اغماض به دربندی تقسیم می‌شود؛ تفاوت در این سبک‌ها فرصتی مستقل می‌طلبد تا به تشریح آن بپردازیم اما به صورت مختصر اشاره می‌شود که ترازوی این تقسیم‌بندی به حماسی، عرفانی، سبک بینابین و روایی - حدیثی بر می‌گردد و ممکن است شاعری از تبریز باشد ولی به سبک مراغه نوحه بسراید یا برعکس.
سئوال: علاقه‌مندان مطالعه ادبیات شیعی را از کجا شروع کنند؟
پاسخ: علاقه‌مندان می‌توانند از همین نشریه و در ادامه تحقیق اینترنتی شروع کنند؛ بدین نوع که سرنخ را از فصلنامه بگیرند و برای مطالعه از نزدیک، منابع را تهیه و مطالعه کنند یا منابع مورد اشاره در مجله را در اینترنت جست‌وجو و از منابع معتبر مورد دقت قرار دهند و سرنخ‌های تحقیق اینترنتی را نیز باز جست‌وجو کنند و بر همین منوال پیش بروند.
همچنین علاقه‌مندان به ادبیات شیعی می‌توانند همزمان با فصلنامه «رسم محتشم»، کار را با مطالعه کتاب‌هایی چون دیوان حسن کاشی، منظومه کتیب معجزات و در ترکی با مجموعه دو جلدی هدیه بنی هاشمی آغاز کنند.
سئوال: سبک یا مکتب مراغه در ادبیات نوحه چه ویژگی‌هایی دارد؟
پاسخ: بنده با سبک موافق هستم و هر کدام از اینها برای خود بار معنایی متفاوتی دارد؛ ما در زبان ترکی در مواجهه با مدح و مرثیه، با شبکه‌های مختلفی روبه رو هستیم که نمی‌توان نام مکتب بر آن نهاد و مراغه نیز از این جریان مستثنی نیست.
سبک مراغه در واقع روایی – حدیثی و وفادار به اخبار و احادیث منقول از ائمه طاهرین علیهم‌السلام است که با دخیل مراغه‌ای در قرن ۱۳ آغاز می‌شود وقبل از آن نیز بودند عده‌ای به مانند میرفتاح مراغه‌ای ( قرن ۱۲ ) یا دیگر عده‌ای که بعضی آن را تا اوحدی مراغه‌ای ( قرن ۷ و ۸ ) می‌رسانند؛ غافل از اینکه اوحدی شیعه نیست هرچند چند بیتی که از امیرالمؤمنین علیهم السلام سروده بر سر درب آن با چلیپا خطی بسیار می‌زیبد.
«مرحوم فتاح مراغه‌ای ( قرن ۱۱)، شکوهی مراغه‌ای ( قرن ۱۳ و ۱۴) و فضولی بغدادی از قرن دهم با شدت و ضعفی که دارند در ذیل سبک مراغه می‌گنجند؛ مرحوم سعدی زمان را که از شعرای معاصر و اهل تبریز است را نیز می‌توان نماینده تمام و کمال سبک مراغه دانست.
از ادبای سبک عرفانی که اختصاص به تبریز دارد نیز می‌توان به صراف تبریزی ( قرن ۱۳ و ۱۴) یا بیضای اردبیلی (قرن ۱۳ و ۱۴) اشاره کرد.
از نمایندگان سبک بینابین اردبیل (مراغه و تبریز) هم می‌توان مرحوم یحیوی را برشمرد ( قرن ۱۳ و ۱۴) با این توضیح که تمایل آن بیشتر به مراغه است تا تبریز.
نکته‌ای که توضیح آن در اینجا ضروری به نظر می‌رسد، عرفان است که از انحراف به دور است و ارتباطی به «ابن عربی» و یا «ملای رومی» ندارد الا شذّ و ندر؛ بلکه معرفتی است که از ائمه معصومین علیهم السلام نشأت می‌گیرد و عمق آن شناخت مقام امامت و معرفت به آن است و از این طریق است که خداوند عزاسمه عبادت می‌شود مطابق با اوامر معصومین علیهم‌السلام و برائت از اعدای ایشان من الاولین الی الاخرین .
و آخرین سبکی که نمی‌توان آن را نادیده گرفت، سبک حماسی دربندی است که باعث آن، دو شاعر از قرن ۱۳ و ۱۴ «شعاعی دربندی» و «قمری دربندی» هستند؛ صاحب لحنی متفاوت از دیگر سبک‌ها که به عنوان سبکی مستقل از آن یاد می‌شود.
به گزارش ایرنا نخستین شماره از فصلنامه تخصصی ادبیات شیعی «رسم محتشم» در زمستان سال ۱۳۹۹ و با قیمت روی جلد ۸۱ هزار تومان در ۳۱۵ صفحه منتشر شد که مدیرمسئول این فصلنامه در آن شماره نیز به زبانی ساده، چکیده تمامی متون شیعی را شهادت به ولایت امیرالمومنین (ع) و فرزندان معصومش دانسته است.
دومین شماره این فصلنامه با ۲۰۰ صفحه به قیمت ۶۵ هزار تومان در بهار ۱۴۰۰ منتشر و توزیع شد که سرآغاز آن معرفی «کسائی مروزی» به عنوان نخستین شاعر نامدار منقبت‌سرا و مرثیه‌سرای مذهبی است.
شماره سوم از فصلنامه رسم محتشم که در تابستان ۱۴۰۰ انتشار یافت، دارای ۲۷۱ صفحه بود که به قیمت ۶۵ هزار تومان توزیع شد که مدخل آن شعری از عصر قاجاری در مناسبت با امیرالمومنین (ع) است.
شماره چهارم فصلنامه رسم محتشم با مدیحه‌ای از فاطمه زهرا و فاطمه معصومه به عنوان شاهکاری از امام خمینی (ره) آغاز شده است که با ۱۱۳ صفحه به قیمت ۶۰ هزار تومان عرضه شد.
شماره پنجم این فصلنامه نیز با وجود گرانی کاغذ و هزینه‌های نشر، گویا به میمنت جشن یک سالگی این نشریه تخصصی با قیمتی پایین‌تر از چهار شماره قبلی یعنی ۵۸ هزار تومان در زمستان ۱۴۰۰ عرضه شد؛ در حالی که تعداد صفحات آن کمتر هم نبود و به ۲۷۰ برگ می‌رسد.
جایگاه ادبیات شیعی در دانشگاه‌ها به نقل از دکتر «عباسعلی وفایی»، مدخل ورود به شماره پنجم این فصلنامه تخصصی بوده و دکتر وفایی در ابتدای آن به این سئوال «سلیس» پاسخ داده است که آیا می‌توان ادبیات شیعه را یک نوع ادبی به حساب آورد؟
نظر شما