علی(ع) برای از بین بردن فقر و ظلم، به جای موعظه دنبال اصلاح سیستم بود

به گزارش ایرنا از انجمن اندیشه و قلم، مهراب صادق نیا در چهارمین جلسه از سلسله نشسته‌ای دین، عدالت و معیشت مردم در سخنانی با موضوع مددکاری جامعه ای در سیره امام علی گفت: یکی از ظلم‌های بزرگی که در سخنرانی ها به اهل بیت و ائمه وارد می‌شود، این است که نقش آنها در تلاش برای اصلاح جامعه و خدمات اجتماعی به توزیع نان و خرما بین فقرا تقلیل داده می‌شود در حالی که این فقط بخش کوچکی از مددکاری اجتماعی ائمه است. 

 به گفته او، مددکاری اجتماعی به مجموعه اقدامات و رفتارهایی گفته می‌شود که برای ترمیم آسیبهای جامعه انجام می‌شود. یکی از صورتهای مددکاری، کمک به افتادگان و محرومان به صورت کمکهای خیریه به افراد است، اما با این انتقاد روبروست که این نوع کمک، مقابله با معلول و ریشه آسیب و فقر است و این کمک به جای حل ریشه ای مشکل، درد را موقتا تسکین می‌دهد.

وی با اشاره به مثال روستایی که خان روستا آب را به روی برخی کشاورزان بسته، توضیح داد: شاید بقیه اهالی با بخشیدن بخشی از آب خود به کشاورز محروم شده، مشکل او را موقتا حل کنند، اما ریشه مشکل که ظلم این خان است پنهان می‌ماند. یا اگر نتیجه سیاستگذاری و حکمرانی غلط در یک کشور فقیر شدن بخش زیادی از مردم باشد و آن وقت بخشی از خیرین سعی می‌کنند با کمک به بخشی از فقرا، مشکل معیشت آنها را حل کنند، در حالیکه این مسکّن ها موجب پنهان شدن علت اصلی فقر در جامعه است. 

 این استاد جامعه شناسی ادامه داد: رویکرد مددکاری جامعه ای در برابر رویکرد مددکاری اجتماعی که به معلول می‌پردازد در پی حل کردن ریشه و برطرف کردن علت است. مددکاری جامعه ای بجای پوشاندن ظلم در پی کشف ظالم و مبارزه با ریشه های فقر و ساختارهای نادرست و فقرزاست. جالب این که مددکاری اجتماعی حتی ممکن است از سوی حکومت های ظالم و فاسد حمایت شود چون با نمایش کار خیر و صدقه دادن وجه خود را ترمیم می‌کنند.
صادق نیا گفت: البته مددکاری جامعه ای، مددکاری اجتماعی را نفی نمی‌کند اما می‌گوید محدود شدن به معلول و مشکل و غافل شدن از ریشه و علت، به پوشاندن ظلم کمک می‌کند. کمک‌های شخصی برای موارد استثنایی نظیر سیل و زلزله یا اقشار خاص مناسب است اما وقتی اکثر یک جامعه دچار مشکل و فقر شدند دیگر این کمکهای مومنانه کارامد نیست و باید ریشه را درمان کرد.

وی با اشاره به تاریخ تشیع و پرهیز علمای شیعه از ورود به حوزه مددکاری جامعه ای برای پرهیز از تنش و درگیری با حکومتهای وقت، افزود: به همین دلیل آنها قرائتی از تشیع را ارائه می‌کردند که کمک به فقرا باشد نه مبارزه با فقر. زمانی هم که حکومتهای شیعه سرکار می‌آمدند، قرائتی را ارائه می‌کردند که توجیه کننده وضع موجود باشد و به همین دلیل باز مددکاری جامعه ای که به دنبال تغییر ساختارها بود از آن فاصله می‌گرفت و بسوی ارائه تفسیری محدود به مددکاری اجتماعی و کمکهای خیریه از رفتار ائمه می‌پرداخت.   

این استاد دانشگاه با تاکید بر این که رویکرد امام علی به جامعه فقط نصیحت مردم نیست، به چهار اصل مورد تاکید ایشان اشاره کرد و گفت: نخست، تاکید بر اصل کرامت انسانی است که در حال نابودی توسط فقر است و فقر هویت انسانی افراد را مسخ می‌کند و فقرا را به حاشیه برده و آنها را سرکوب می‌کند. هیچ نظام ارزشی و ایدئولوژی به اندازه انسان اهمیت ندارد.

وی افزود: در جوامعی که حقوق انسانها به اندازه حقوق حکومت اهمیت نداشته باشد، جامعه بسوی فقر و استبداد می‌رود. اصل سوم عدالت، زیربنا و مهمترین اصل حکومت است و اینکه گفته می‌شود ولایت از عدالت مهمتر است منشا انحراف است، و  بالاخره برای تحقق عدالت، تبعیض ها باید از بین برود. 

صادق نیا افزود: در مورد اصل نخست علی علیه السلام بخاطر سرقت خلخال از پای یک زن یهودی، می‌گوید اگر مومن از غصه بمیرد جا دارد، چرا که انسان بودن و کرامت انسانها ملاک است نه دین و موقعیت و نژاد و عقیده افراد. به مالک می‌گوید: دورترین افراد و دشمن ترین نزد تو، باید عیب جویان مردم و کسانی باشند که برای مردم پرونده می‌سازند، در مردم عیبهایی هست اما حاکم باید عیب ها را بپوشاند.

وی درباره تلاش امیر مومنان برای توسعه حقوق انسانی گفت: ایشان به مالک می‌گوید، در مجلس عمومی بنشین و فروتن باش، نظامیانت را دور کن تا مردم  آزادنه با تو سخن بگویند و نهراسند. حضرت برای نخستین بار صندوق شکایت و انتقادات ایجاد کرد تا مردم آزادنه حرفشان را مستقیما با او بزنند.

صادق نیا افزود: علی علیه السلام فقط عادلان را منصوب نکرد بلکه عدالت را اقامه کرد، اینکه افراد عادل را در ساختاری فاسد و معیوب منصوب کنیم، مشکلی حل نمی‌شود. قرآن هم می‌گوید اقامه قسط و عدل کنید نه اینکه فقط عادل باشید، یعنی عدالت معطوف به ساختار شود نه اشخاص. علی، میراث دار حکومتی بود که جامعه بی طبقه پیامبر را در زمان خلیفه دوم و سوم به چهار طبقه تقسیم کرده بودند و بخش بزرگی را به حاشیه رانده و بیت المال را بصورت طبقاتی تقسیم می‌کردند و حضرت در ابتدای حکومت، ساختار تقسیم بیت المال را عادلانه و به زمان پیامبر بازگرداند. 

این پژوهشگر دینی با انتقاد از برخی معیارهای گزینش افراد برای مسوولیت‌ها گفت: امام علی(ع) سوابق انقلابی و جهادی و صحابی بودن را مربوط به قیامت دانست و تاکید کرد کسی نباید بخاطر آنها سهم بیشتری از قدرت و ثروت داشته باشد. چون عدالت توزیع سهم انسانیت انسان است بدون هیچ معیار دیگری و سابقه جبهه داشتن و نماز شب خواندن معیاری برای برتری در بیت المال و قدرت نیست. از همین رو در مورد امانت گرفتن گردنبندی از بیت المال با ناراحتی فرمود: سوگند می‌خورم اگر  دخترم تضمین نگذاشته بود دستش را قطع می‌کردم. 

وی با اشاره به کرامت انسان و مبارزه با ساختارهای فاسد و تولیدکننده فقر به عنوان اصول بنیانی مددکاری جامعه ای گفت:علی چه پیش از حکومت و  چه در قدرت، یک انقلابی و بدنبال اصلاح ساختارها بود، نه فقط موعظه افراد، یعنی به دنبال اصلاح سیستم بود نه تغییر افراد. در جامعه مدرن ساختارها هستند که افراد را بسوی کمال هدایت می‌کنند و فقط با نصیحت مردم کاری از پیش نمی‌رود. نهج البلاغه هم مملو از توجه به فقر است نه فقرا، یعنی ریشه فقر را از بین ببرید نه اینکه فقط به دنبال معلول باشید. 

صادق نیا با طرح این سوال که چرا با این همه تبلیغ و نصیحت مردم، نتیجه نمی‌گیریم؟ گفت: فقر و ظلم و تبعیض محصول آدمهای ظالم نیست بلکه محصول سیستم فاسد و ناسالم است، نگوییم فقر نتیجه ثروت است که تولید نفرت و دوقطبی سازی در جامعه شود، باید سیستم فقرزا را اصلاح کرد، ظالمها ظلم و مظلوم را تولید نمی‌کنند، سیستم، ظالم و مظلوم را تولید می‌کند و علی معتقد است باید برای از بین بردن ظلم، سیستم را اصلاح کرد نه بدنبال اصلاح ظالم بود. 

وی ادامه داد: امام علی(ع) به دنبال فرافکنی و انداختن تقصیر به گردن دیگران یا مردم نیست، دنبال اصلاح سیستم و نظارت بر کارگزارنش است. برای او، عدالت آرمان نیست، عدالت را زندگی و عمل می‌کند، هیچ جامعه ای با آرمانگرایی به سعادت نرسیده، بلکه با عمل به اصلاح و صلاح رسیده است. علی برای عدالت کلاس درس نمی‌گذارد بلکه به آن عمل می‌کند، علی آرمان زیست است نه آرمانگرا.

سلسله مباحث دین، عدالت و معیشت مرد به همت انجمن اندیشه و قلم و با همکاری کانون توحید و بنیاد اندیشه و احسان توحید تا ۲۲ ماه مبارک رمضان، هر شب ساعت ۲۲ برپاست و علاقمندان می‌توانند این نشست ها را به صورت حضوری در محل کانون توحید و نیز به صورت مجازی از صفحه اینستاگرام انجمن دنبال کنند.