رویای آب در سرزمین هزاران چشمه

مردمان خراسان شمالی تب داغ تابستان را با خنکای چشمه ها و رودخانه ها از سر می گذراندند اما اکنون که چشمه ها و رودهای این دیار رویای آب می بینند و چشمانشان خشک شده و خشکسالی رمق مردم را بریده است؛ دلخوش به سخاوت آسمان و رحمت پروردگارند و امسال هم خشکسالی بر تن رنجور مردمان سرزمین این خطه تازیانه میزند.

کاهش نزولات آسمانی این استان را با بحران جدی خشکسالی مواجه کرده و این پدیده چنان شدت گرفته است که بعضی از مناطق روستایی با کمبود آب آشامیدنی و خشک شدن زمین های کشاورزی مواجه شده اند و برای آب آشامیدنی خانوار و حتی دام هایشان وابسته به تانکرها شده اند و اکنون تنها منبع تامین آب در برخی روستاها تانکراست.

با نگاهی به آمارها می توان دریافت که متوسط بارش دراز مدت این استان ۲۶۷ میلیمتر است که حجمی معادل هفت میلیارد و ۵۹۱ میلیون متر مکعب می شود و از کل حجم بارش دریافتی، ۸۶ درصد معادل ۶ میلیارد و ۵۲۹ میلیون متر مکعب آن به دلیل تبخیر و تعریق از دسترس خارج شده و تنها یک میلیارد و ۶۲ میلیون متر مکعب  آب تجدید شونده را می توان در اختیار گرفت که برابر استانداردهای مصوب شورای عالی ۷۵ درصد آن باید مورد استفاده قرار گیرد.

به گفته کارشناسان؛ افت منابع آب در دشت‌های خراسان شمالی بیش از  ۵۰ سانتی متر برآورده شده بطوری که هشت دشت استان ممنونه و ممنونه بحرانی است و سه دشت آزاد نیز ظرفیت های لازم را برای برداشت آب ندارند و هم اینک ۵۰ درصد کشتزارهای آبی و باغی استان با تنش آبی مواجه است که این وضعیت به علت کاهش بارندگی ها ایجاد شده و خشک شدن منابع آب و استمرار خشکسالی ها موجب شده تا  ۳۰۰ روستا با تنش آبی مواجه باشند.

کاهش ۲۲درصدی بارندگی ها

رییس گروه تحقیقات و توسعه کاربردهای هواشناسی خراسان شمالی با بیان آمارهایی از میزان بارندگی در این استان می گوید: به استناد اطلاعات ایستگاه های هواشناسی از اول فروردین تا ۱۶ اردیبهشت ماه سالجاری متوسط بارش استان ۴۸.۳ میلیمتر بود که بیشتر از ۳۸.۱ میلیمتر مدت مشابه سال قبل است.

علی رضا گلرخ می گوید: اما متوسط بارش ها در دوره آماری ده ساله ۶۲ میلیمتر است که نشان می دهد با وجود افزایش بارش در این دو ماه باز هم بارش ها از میانگین دوره آماری استان کمتر است و در مجموع نسبت به دوره بلند مدت ۲۲.۲ درصد کاهش داریم و استان هم چنان با کمبود بارش ها مواجه است.

در عین حال  معاون توسعه و پیش‌بینی اداره کل هواشناسی خراسان شمالی نیز می گوید: بر اساس شاخص ﺑﺎرش اﺳﺘﺎﻧﺪارد یک ساله، بیش از ۸۴ درصد از پهنه استان به میزان ۲۸ هزار کیلومتر مربع درگیر خشکسالی و تحت تاثیر این پدیده شده است.

مهدی کمالی می افزاید: بر اساس شاخص اس. پی. آی (ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺎرش اﺳﺘﺎﻧﺪارد شده) در بازه یک ساله تا پایان فروردین ماه امسال، ۲۲.۷ درصد از گستره استان درگیر خشکسالی بسیار شدید، ۲۸.۵ درصد تحت تاثیر خشکسالی شدید، ۲۱.۴ درصد خشکسالی متوسط و ۱۱.۵ درصد خشکسالی خفیف است.

معاون توسعه و پیش بینی اداره کل هواشناسی خراسان شمالی در باره میزان بارندگی در سال آبی جاری نیز می گوید: هم چنین در سال آبی جاری در بازه زمانی اول مهر پارسال تا ۱۸ اردیبهشت ماه جاری ۱۵۴.۷ میلیمتر بارندگی در استان ثبت شده است که این رقم نسبت به بلند مدت ۲۷.۸ درصد کاهش دارد.

کسری مخزن آبخوان ها 

معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی در مورد کسری آبخوان های استان و زنگ خطر بی آبی و بحران آب هشدار می دهد و می گوید: میزان کل کسری مخزن آبخوان های استان طی ۲۵ ساله اخیر معادل یک میلیارد و ۹۶۹ میلیون متر مکعب بوده است که به طور متوسط رقم ۷۰ میلیون متر مکعب کسری مخزن در هر سال را نشان می دهد.

مهندس وحید واسطه می افزاید: ۸۸.۴  درصد آب استان در بخش کشاورزی، ۹.۵ درصد در بخش شرب و حدود ۲.۱ درصد در بخش صنعت مصرف می شود و از دیگر سو ۴۵ درصد مصارف استان از منابع آب سطحی و ۵۵ درصد آن از منابع آب زیر زمینی تامین می شود.

واسطه با بیان اینکه در حال حاضر سرانه آب هر فرد در استان به زیر یکهزار و ۵۰۰ متر مکعب در سال رسیده است می گوید: که این در حالی است که حد تنش آبی یکهزار و ۷۵۰ متر مکعب به ازای هر فرد در سال می باشد که نشان دهنده تنش آبی در خراسان شمالی است.

وی می گوید: اینک یکی از مهم ترین تنگناهای ساختاری توسعه استان، کاهش فزاینده کمیت و کیفیت منابع آب و تداوم خشکسالی ها است.

 معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی می افزاید: علی رغم بارندگی های بوقوع پیوسته در روزهای اخیر تنها ۱.۵ درصد حجم ذخیره سدها آبگیری شده و همچنان موضوع مدیریت مصرف آب و رعایت الگوهای مصرف باید مد نظر قرار گیرد و  با توجه به اینکه مصارف  بیش از منابع آب تجدید شونده  است با بحران آب مواجهیم.

آب ارزشمند را هدر ندهیم

به گفته کارشناسان آب و فاضلاب منابع تامین آب استان شامل، سدها، چاه ها،  چشمه ها و قنات ها و آب های جاری است و بر این اساس  سال قبل بیش از ۶۴ میلیون و ۳۵۰ متر مکعب آب شرب استحصال و در بین مشترکان توزیع شدکه نسبت به مدت مشابه  قبل از آن ۱۰ درصد رشد یافت.   

در عین حال گفته می شود تابستان پارسال  بدترین سال آب در ۵۲ سال گذشته بود و امسال نیز  وضعیت بدتر از سال قبل خواهد شد زیرا چشمه ها و چاه های آب در حال خشک شدن است و باید برای تامین آب به فکر چاه های آهکی بود و این در حالی است که  آب بسیاری از روستاهای خراسان شمالی از چاه دستی و چشمه تامین می شد و با خشک شدن آن ها لازم است برای تامین آب پایدار به فکر حفر چاه بود.

همه این موارد در کنار هم که جمع می شود نشان می دهد  هم اینک به تنش دچار هستیم و اگر این تنش استمرار داشته باشد به علت نبود بارش ها به بحران می رسیم  در حالی که دستمان از منابع آبی زیرزمینی و چاه های آب با کیفیت نیز کوتاه است.

آبرسانی سیار به ۹۳ روستا

سرپرست شرکت آب و فاضلاب خراسان شمالی در مورد وضعیت بحرانی آب خراسان شمالی می گوید: ۱۱ شهر این استان دارای تنش و منابع  آب  آن ها در معرض خطر و ممکن است بخشی از آب خود را از دست دهند.

به گفته رضا نعیمی کاهش بارش ها در سال آبی قبل که کاهش ۴۵ درصدی میزان آبگیری سدها و افت ۵۵ سانتی متری سطح آب در منابع زیر زمینی استان خراسان شمالی را نیز به همراه داشت، ۲۳۸ روستای این استان را با تنش آبی مواجه کرد.

نعیمی می افزاید:  پیش بینی می شود که با فرارسیدن فصل گرما تنش آبی نیز در روستاهای استان افزایش یابد

به گفته وی ۸۳۷ روستای دارای سکنه در خراسان شمالی وجود دارد که  تقریبا ۹۶ درصد آن ها با جمعیت ۳۵۰ هزار نفر تحت پوشش خدمات شرکت آب و فاضلاب  استان هستندو هم اکنون ۹۳ روستاآبرسانی سیار می شوند

نعیمی با تشریح تاثیر کاهش بارندگی بر میزان  ذخایر آبی  می افزاید: کاهش بارندگی ها علاوه بر این که کاهش ذخیره مخازن شهرها را درپی دارد آن ها را با خطر مواجه می کند.

وی خاطرنشان می کند:آب شرب ۳ شهرستان بجنورد اسفراین و شیروان از سد تامین می شود و  پیش بینی شده تابستان امسال مشکلی برای تامین آب نداشته باشیم با این حال اگر هم چنان کاهش بارندگی ها تدوام داشته باشد ممکن است این شهرها هم با مشکل مواجه شوند.

وی منابع تامین آب استان را۳۷۶ حلقه چاه، ۱۷۸ دهنه چشمه، ۱۱ قنات و ۳ سد بیان می کند و می گوید:  کاهش بارش ها و نزولات جوی منجر به کاهش ذخایر آب های زیرزمینی کاهش آبدهی قنوات و چشمه ها نیز می شود و هر چه منابع آب، قنات ها، چشمه ها و چاه ها به سدهای استان نزدیک باشند  با کاهش آبدهی بیشتری مواجهند مگر این که باران ببارد.

فشار بر شبکه آب با مصرف غیر شرب 

سرپرست شرکت آب و فاضلاب خراسان شمالی  با بیان این که در سال های خشکسالی برداشت آب شرب به ویژه در روستاها نیز بیشتر است می افزاید: با کاهش و خشک شدن آب رودها و چشمه ها روستاییان از شبکه آبرسانی برای آبیاری دام و زمین استفاده می کنند و همین امر فشار برروی شبکه آب را بیشتر می کند.

وی میزان تولید آب شرب استان را  ۸۳ میلیون متر مکعب در سال بیان کرده و خاطرنشان می کند: استاندار سرانه مصرف آب در شهرها  ۱۷۰ لیتر و در روستاها ۱۴۰ لیتر به ازای هر نفر در روز برآورد شده اما این سرانه در شهرهای استان  ما ۲۲۵ و در روستاها حتی بیشتر از شهرها و ۲۳۰ لیتر است و اضافه برداشت از شبکه آبرسانی به خصوص روستاها را می تواند با قطعی آب مواجه کند و مشترکان روستایی باید دقت بیشتری در مصرف آب داشته باشند تا با قطعی مواجه نشوند.

وی تاکید می کند: با توجه به خشکسالی های اخیر و افت آبدهی منابع آب شرب استان انتظار می رود هم استانی ها در مصرف آب صرفه جویی جدی داشته باشند و  با بکار گیری راهکارهای مختلف مانند استفاده از تجهیزات  و شیرآلات کاهنده و کاهش زمان مصارفی مانند استحمام، ابیاری نکردن باغچه ها  در ساعات گرم روز و شستشو نکردن وسایلی مانند خوردو و فرش درمنزل در مصرف آب صرفه جویی داشته باشند و مصرف آب را مدیریت کنند تا تابستان با قطع آب مواجه نشویم.

شرکت آب و فاضلاب خراسان شمالی بیش از ۲۰۰ هزار مشترک آب در شهرها، ۱۲۱ هزار مشترک آب در روستاها و ۶۰ هزار مشترک فاضلاب دارد.  

این استان شمالشرق ایران دارای ۸۶۳ هزار نفر  جمعیت است که ۴۴درصد آن ها در روستاها زندگی می کنند.

براساس گزارش ها هم اینک ساکنان مناطق مختلف خراسان شمالی با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می کنند که آبرسانی با تانکر به روستاها از جمله اقدامات دولت برای رفع تنش آبی در برخی روستاها است.

خراسان شمالی در منطقه خشک  و نیمه خشک ایران قرار گرفته  که علاوه بر این موضوع در دهه های اخیر وقوع پدیده تغییر اقلیم یکی از عوامل تاثیر گذار بر منابع آب استان بوده است.

بر اساس آخرین آماربرداری  ها از منابع آب در حدود ۹۸۸ میلیون متر مکعب از منابع آب مورد مصرف قرار می گیرد.

این استان دارای ۲ شبکه رودخانه ای است، رودخانه اترک و سرشاخه های متعدد آن در ناحیه شمالی استان که بخش اعظم استان را در بر می گیرد و بخش جنوبی استان که جزو حوضه آبریزی کویر مرکزی محسوب می شود از شبکه رودخانه ای و جریان آبی محدود برخوردار است.

در این بخش رود کال شور و سر شاخه های محدود که مهم ترین مربوط به شهرستان اسفراین می باشد جریان دارد.

رژیم رودخانه های استان برفی - بارانی است به این معنی که بخشی از جریان پایه آنها به خصوص در طول فصل بهار از ذوب برف تامین می شود و بخش عمده ای از جریان رودخانه ها مربوط به چشمه ها می باشد که در سطح حوضه به ویژه در ارتفاعات و دامنه ها وجود داشته و موجب بالا رفتن ضریب جریان می شود مقایسه حجم آب عبوری در طی بازه های تعیین شده بیانگر کاهش آورد رودخانه ها به صورت متوسط ۱۵ درصد در هر دوره می باشد که این تغییرت الگوی بارشی از برف به باران، گرم شدن استان، افزایش مصرف، کاهش تدریجی آبدهی چشمه ها ناشی از افت سطح آب های زیر زمینی در سرشاخه رودخانه ها است.