از ترویج تا توهم/ شبکه‌های اجتماعی شمشیری دو لبه برای فرهنگ کتابخوانی هستند

به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، پای شبکه‌های اجتماعی از اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی کم کم به گوشی‌های هوشمند کاربران تشنه تکنولوژی باز شد. براساس آخرین آمار، این کانال‌های ارتباطی ۱۴۷ دقیقه از شبانه روز افراد را در جهان به خود اختصاص می‌دهند.

در ایران نیز هر کاربر به طور میانگین  یک ساعت و سی و دو دقیقه در روز را به کار کردن با شبکه‌های اجتماعی می‌گذراند. این روزها کمتر کسی پیدا می شود که در شبکه های اجتماعی رایج، چون اینستاگرام، حساب یا فعالیتی نداشته باشد. کاربران از اخبار روز گرفته تا پست‌های مربوط به حوزه فعالیت و علایق شخصیشان را در این شبکه‌ها دنبال کرده و به آنها به چشم مرجعی کامل و به روز نگاه می‌کنند.

دنیای کتاب و کتابخوانی یکی از بخش‌هایی است که ناخودآگاه تحت تاثیر همه‌گیر شدن شبکه‌های اجتماعی قرار می‌گیرد. افرادی که حتی پشت فرمان هم از چک کردن فید اینستاگرام خود دست برنمی‌دارند، ناخودآگاه عطش کمتری برای ورق زدن کتاب‌های کاغذی یا مطالعه کتاب‌های الکترونیک دارند.

البته همه گیر شدن استفاده از شبکه های اجتماعی نیز چون هر پدیده دیگری مزایا و معایب مخصوص به خود را دارد تا جایی که می‌توان آن را به یک شمشیر دو لبه تشبیه کرد. این شبکه‌ها علاوه بر این که می‌توانند انرژی و زمان افراد را ببلعند همزمان قادرند برای اهداف سازنده و آموزنده مورد استفاده قرار گیرند.

شبکه‌های اجتماعی جهت مطالعه عموم مخاطبان را تعیین می‌کنند 

مرتضی کاردر، مدیر نشر هرمس، با بیان این که شبکه‌های اجتماعی بی‌تردید باعث افزایش سرانه مطالعه می‌شوند، در این باره گفت: شبکه‌های اجتماعی مثل هر رسانه دیگر تاثیر خود را روی سرانه کتابخوانی داشته‌اند و در سالهای اخیر شاهد آن بودیم که این شبکه‌ها خیلی اوقات جهت کتاب و مطالعه عموم مخاطبان را تعیین کرده‌اند. این مساله را آنجا می‌توان دید و رصد کرد که برای کتابی که مدت‌هاست در قفسه و انبار مانده، در یک بازه زمانی محدود سفارش‌های زیادی می‌رسد. بخشی از این جریان از سوی شبکه‌های اجتماعی هدایت می‌شود. وقتی پیگیری می‌کنیم، می‌بینیم چند نفر از فعالان و مروجان حوزه کتاب در شبکه های اجتماعی این کتاب را معرفی کرده و درباره‌اش حرف زده‌اند و همین باعث افزایش مخاطبانش شده است.

به گفته کاردر، شبکه‌های اجتماعی بستر خوبی هستند برای ترویج، معرفی و نقد کتاب و فکر می‌کنم بخشی از روند طبیعی و درست شبکه‌های اجتماعی در خدمت حوزه کتاب است.

حرف زدن درباره کتاب جای خواندن را نمی‌گیرد

وی با اشاره به این که شبکه‌های اجتماعی در مورد فرهنگ مطالعه همچون یک شمشیر دو لبه عمل می‌کنند، اظهار داشت: شبکه‌های اجتماعی نیز مثل هر رسانه دیگری آفت و آسیبهای خاص خودشان را دارند. به عنوان نمونه اغلب اوقات پیش می‌آید که افراد درباره یک کتاب مجموعه ای از بحث ها را در شبکه های اجتماعی دنبال کرده و فکر می کنند، آن کتاب خاص را خوانده‌اند و درباره آن می‌دانند. در حالی که اگر کمی در بحث با آنها جلوتر بروید متوجه می‌شوید که روحشان هم از آنچه بر صفحات کتاب نوشته شده، خبر ندارد. بنابراین اتکا به اطلاعات به دست آمده از این شبکه‌ها در بسیاری از موارد ممکن است سبب نوعی توهم دانایی شود.

در حال حاضر عمده نویسندگان و دوستداران کتاب آنقدری که بلدند، از ظرفیت این شبکه‌ها استفاده می‌کنند

مدیر نشر هرمس در ادامه خاطرنشان کرد: خیلی اوقات نیز مطالب در فضای مجازی دست به دست می‌شوند و حتی منبع اصلی هم شناخته نمی‌شود. کلمه ها و عبارت ها و جمله های جعلی از آدم ها فراگیر می شود و اینها بخشی است که برای آدم‌هایی که مطالعات و دانسته هاشان صرفا محدود به شبکه‌های اجتماعی است، آفت محسوب می‌شود.

وی با بیان این که در ایران هم اینفلوئنسرهای کتاب داریم که طرفداران خوبی هم دارند، گفت: در حال حاضر عمده نویسندگان و دوستداران کتاب آنقدری که بلدند، از ظرفیت این شبکه‌ها استفاده می‌کنند. اینفلوئنسری در حوزه کتاب یک مولفه‌هایی دارد که همه آنها به خود حوزه برنمیگردد. نمی‌توان گفت هر کسی که در این حوزه داناتر است تاثیرگذاری بیشتری دارد. در موفقیت اینفلوئنسرهای حوزه کتاب مولفه‌های فرمی و صوری، میزان فعالیت، میزان حضور و نوع رابطه شبکه ای آدم ها همگی تاثیر دارند.

لایک‌ها فراوان اما دریغ از خرید!

معصومه اکبری، مدیر انتشارات سیب سرخ و از اعضای سیاست‌گذاری انجمن فرهنگی هنری زنان ناشر، درباره تاثیر شبکه‌های اجتماعی روی سرانه مطالعه در جامعه گفت: برخلاف باور عموم مبنی بر این که فضای مجازی در افزایش سرانه مطالعه موثر است، من چندان به این مساله باور ندارم. ادمین های انتشارات ما همیشه از این گلایه دارند که چطور کتابها انقدر لایک می‌خورند ولی از خرید خبری نیست. ما کتاب را در پیج اینستاگرام انتشارات و کانال تلگرامی آن به اشتراک می‌گذاریم اما متاسفانه زمانی که باید بازخورد کار را ببینیم، هیچ فروشی از طریق سایت انجام نمی‌شود. یا با مراکز پخشی که در ارتباط هستیم، ۴۰ تا ۴۳ درصد تخفیف پشت جلد امید داریم انقدر که در فضای مجازی داریم تلاش می‌کنیم، حداقل کتابمان از طریق مراکز پخش مورد توجه قرار گیرد و مخاطبان کتابها را بخرند. متاسفانه لایک های بسیار، به به و چه چه های بسیار ولی از خرید کتاب خبری نیست.

اکبری درباره تکه‌هایی که از کتابهای مختلف در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته می‌شوند، اظهار داشت: این یک پز اجتماعی و یک فیگور کاذب است چون اتفاقا به اشتباه هم یک سری جملات را به نام کسانی می‌زنند که اصلا به آنها تعلق ندارد.

ما کتاب را در پیج اینستاگرام انتشارات و کانال تلگرامی آن به اشتراک می‌گذاریم اما متاسفانه زمانی که باید بازخورد کار را ببینیم، هیچ فروشی از طریق سایت انجام نمی‌شود

مدیر انتشارات سیب سرخ درباره این که چطور می‌توان از ظرفیت‌های شبکه‌های اجتماعی برای ارتقای سرانه مطالعه استفاده کرد، عنوان کرد: اگر بتوانیم صفحاتی راه اندازی کنیم که کارشناسی شده‌تر و تخصصی شده‌تر باشند، آسیب شناسی شده و نیازسنجی شده باشند و اگر معرفی کتاب دانسته و کاربردی‌تر باشد، می‌توان از این فضا برای ارتقای سطح کتابخوانی استفاده کرد.

وی در ادامه با اشاره به تجربه شرکت در جشنواره کتاب فرانکفورت گفت: متولیان این نمایشگاه به قدری کارها را آسیب شناسی می‌کنند و فضا را محک می‌زنند و نیازسنجی می‌کنند که آدم حیرت می‌کند. زمانی که نمایشگاه کتاب فرانکفورت در حال برگزاری است، همه چیز با هم هماهنگ است. اینفلوئنسرها خیلی فعال هستند و فعالیتشان تاثیرگذار است. ما متاسفانه در ایران اینفلوئنسر کتاب به این معنا نداریم.

اکبری با بیان این که خانه از پای بست ویران است، در این باره توضیح داد: در ایران به خاطر شرایط نامساعد اقتصادی، هرکسی به دنبال این است که بُعد مالی قضیه را از طریق جذب فالوور بالا ببرد.

حواسمان به صنعت نشر باشد

امیرعباس بلادی، مدیر غرفه انتشارات امیرکبیر، درباره نقش فضای مجازی در حوزه کتابخوانی گفت: غرق شدن مخاطبان در فضای مجازی در کنار محاسن، معایبی نیز دارد. از معایب این مساله می‌توان به رعایت نکردن کپی رایت و استفاده غیرقانونی از کتاب های ناشرین و مجموعه ها اشاره کرد که ناشر را اذیت می‌کند. ولی حسن آن این است که کاربران می‌توانند کتابی که در دسترس نیست و ناشر به هر دلیلی آن را چاپ نمی‌کند، از طریق فضای مجازی دانلود کرده و از آن استفاده کنند.

بلادی با بیان این که همه‌گیر شدن فعالیت در فضای مجازی قطع به یقین باعث افزایش سرانه مطالعه شده است، گفت: از زمانی که نسخه صوتی و دیجیتال کتاب باب شد، به افزایش سرانه مطالعه کمک بزرگی کرد منتهی معایب این مساله را نیز باید مدیریت کنیم تا به صنعت نشر آسیبی نزند. 

مدیر غرفه انتشارات امیرکبیر درباره به اشتراک ‌گذاری گزیده‌هایی از کتابهای مختلف در شبکه‌های اجتماعی توضیح داد: اگر ابزارهای نظارتی مناسب فراهم شوند و بتوانیم متن و محتوا را راستی ازمایی کنیم، این نوع از فعالیت بسیار عالی است و هم در بعد تبلیغات به ما کمک خواهد کرد هم سرانه مطالعه را افزایش می‌دهد. اما اگر نظارت نباشد ممکن است مطالب منتشر شده منبع درستی نداشته باشند و هم سیخ بسوزد، هم کباب!