گود زورخانه خاستگاه آئین‌های پهلوانی

به گزارش ایرنا، هفدهم شوال سالروز نبرد تاریخی مولای متقیان حضرت علی(ع) و عمروبن عبدود در جنگ خندق، آن روزی که پیامبر از آن به رویارویی تمام کفر در برابر تمام اسلام تعبیر فرمودند را بهانه‌ای می‌کنیم تا با عنوان روز فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای هر ساله این فرهنگ و تمدن گران‌سنگ و با ارزش را گرامی بداریم، و تلاش کنیم که این فرهنگ را در متن و روح جامعه، مردم و حتی حکومت و دولتیان گسترش دهیم تا شاید روزی بیاید که جامعه‌ای مطابق با اصول پهلوانی و جوانمردی داشته باشیم.

امروز ما در جهان و روزگاری زندگی می‌کنیم که آن را عصر مدرنیته و تکنولوژی می‌نامند، عصری که همه چیز را متفاوت با نسل پیشین خود تغییر داد و ورزش از این مقوله مستثنی نیست. ورزشی که روزگاران گذشته در هر جای جهان هم عنان با ارزش‌های جامعه گام بر می‌داشت، امروزه در قالبی دیگر و در راهی دور از ارزش‌های جامعه در ساحت این جهان مدرن جولان می‌دهد و می‌تازد.

در ورزش زورخانه‌ای اما باستانی کاران با اقتدا به مولایشان امام علی(ع) پای در گود زورخانه می گذارند و در کنار موفقیت در میدان ورزش حلقه سلامت اجتماعی و محمل تفکر و مودت نیز با راهبری زورخانه ها در هر محله برپا بود.

بزرگانی چون  «محمود ابن ولی‌الدین خوارزمی » (‌پوریا ولی) پهلوان قرن هشتم قمری و جهان پهلوانان «غلامرضاتختی »، «مصطفی طوسی»، «ضیاءالدین قوامی» و «عباس زندی» پهلوانان دوران معاصر در دامان ورزش زورخانه ای پرورش یافته و نام نامیشان همواره بر فراز آسمان ایران زمین می درخشد.

به بهانه هفته ورزش پهلوانی راهی زورخانه متقین اراک بر آن شدیم تا در این زورخانه قدیمی با باستانی کاران همراه و زوایای این ورزش را بیشتر کاوش کنیم.

در ورودی سالن زورخانه و در کنار رختکن پهلوانان، وضوخانه قرار داشت و باستانی کاران پیش از درس عشق با گرفتن وضو و نیت خالص خود را برای خودسازی آماده می کردند.
در مقابل تابلویی بود که بر آن عبارت لافتی الا علی لاسیف الا ذوالفقار نقش بسته بود و در کنارش جمله ای که هر روز ورزشکاران آن را بر قلبشان حک می کنند و آن این است که دست افتاده بگیر و خانه غرورت را بروب.

سردم زورخانه در ضلع راست در جایگاهی مرتفع واقع است که رو به قبله تعبیه شده و مرشد با وضو در آن حضور می یابد، این مکان با آیات الهی زینت گرفته و در دو سوی آن نام های الهی یا رحمان و یا رحیم تعبیه شده است.

مرشد حاج «عباس جولایی»، ضربش را با چراغی قدیمی گرم می کند و با ذکر صلوات و خواندن اشعار و قطعات عرفانی و اخلاقی توجه حاضران را جلب می کند و در بالای سر مرشد سه زنگ به چشم می خورد.

کنار در ورودی و در مرکز محلی که آنرا سردم می نامند، جامی تعبیه شده که هر تماشاچی و ورزشکار به رسم جوانمردی در آن پولی می ریزد و هر ماه این پول ها برای کمک به نیازمندان و بخشی از آن برای مخارج و برنامه های زورخانه هزینه می شود.

در میان زورخانه چاله ای بزرگ است که به آن گود می گویند، این مکان هشت ضلعی مرکز اصلی زورخانه است ورزشکاران سید و سادات در بالای گود و پس از آن پیشکسوتان و حرفه ای ها می ایستند و تازه کاران در بخش پایینی گود مشق عشق می کنند.

محفل گرم آنان پذیرای میانداری است که به قول معروف استخوان ترکانده و خاک میدان خورده ورزش باستانی است و از نظر درجه خودشناسی و آداب پهلوانی با تجربه تر از دیگران است.

مرشد به نام حق و با توکل و پاکی، حماسه خوانی می کند و مدح علی (ع) می گوید و میاندار در حالیکه زمین را می بوسد حرکات ورزشی را با رخصت مرشد آغاز می کند.

شاگردان کلاس جوانمردی تخته های شنای خود را که بر آنان جملات اخلاقی حک شده، دایره وار در گود می چینند و با نوای زورخانه ای و صدای مرشد، همخوان با حرکات میاندار، شنای کرسی و شنای پا جفت و پیچ می روند.

حرکات نرمشی از بخش بالای سر، بسته به تشخیص میاندار همگام با ضرب و نوای مرشد انجام می شود و پهلوانان گاه با رخصت مرشد، حرکات پیچ و شیرین کاری انجام می دهند و این مرحله با خمگیری که نوعی مخصوص از نشست و برخاست است خاتمه می یابد.

حالا ورزشکاران با ذکر یاعلی و با آدابی خاص میل برمی گیرند، برای این کار نیز سادات و پیشکسوتان پیشتازند، دایره وار می ایستند و با زمزمه سروده های حماسی و دینی، میل ها را بر سردست می برند، با رهبری میاندار حرکات میل بر روی زمین و پس از آن میل شلاقی انجام می شود.

تماشاچیان که بر سکوی کنار گود نشسته اند یا انجام حرکات بدنی و تلاش پهلوانان در خودسازی جسم و روح و اخلاق، آنها را تصدیق می کنند و در همین حین با سلام و صلوات حرکات پازدن آغاز می شود، پیشکسوتان با حضور در میان گود با حرکت مخصوصی در پای چپ و پس از آن راست شروع به چرخش می کنند گاه پای جنگلی و گاه پای تبریزی می زنند این تمرینی است در سایه رخصت بزرگان مجلس انجام می شود.

پس از چرخش نوبت به کباده می رسد، اکنون با رخصت مرشد، کباده می زنند، دست و پاها را به طرزی موزون حرکت می دهند و با این کار جسم و روحشان پالایش می شود.
می گویند در گذشته های دور ایران زمین به جای گود خندق، به جای کباده چله کمان، به جای میل گرزگران و به جای سنگ سپر بوده و این همه نشان از ریشه و هویت پهلوانی و جوانمردی ورزش زورخانه ای دارد.

ورزشکاران این بار با رخصت مرشد و در میان تشویق تماشاچیان سنگ برمی گیرند، مرشد نواهای موزون سرمی دهد و ورزشکار ˈکنده ˈ می زند و زمین را می بوسد، بر زمین دراز می کشد، سنگ ها را بر دست گرفته و به شیوه ای ماهرانه حرکت می دهد، این حرکات با بسم الله آغاز و برای طلب بخشش گناهان است و بعد با هر حرکت سنگ، ذکری پنجاه گانه از اسامی حسنی خداوند، پیامبران و ختم انبیا به زبان پهلوان جاری می شود.

در پایان میاندار با پهن کردن لنگی در میان گود برای درماندگانی که هرگز نام یا نشانشان فاش نمی شود آیین گلریزان می گیرد و این بار تماشاچیان هرآنچه توان دارند بر لنگ می ریزند، این پول به صورت قرض الحسنه در اختیار نیازمند قرار می گیرد و اگر روزی تمکن مالی یافتند، قرضشان را برای دستگیری از مستمند دیگر با گلریزان زورخانه باز می گرداند.

اشاعه منش پهلوانی و جوانمردی رکن اصلی ورزش است 

نماینده ولی‌فقیه در استان مرکزی، گفت: اشاعه منش پهلوانی، جوانمردی، فتوت و اخلاق‌مداری رکن اصلی ورزش است که باید مورد توجه قرار گیرد.  

آیت‌الله «قربانعلی دری نجف‌آبادی» افزود: ورزش رویه ای در تقویت روحیه جوانمردی، پیوندهای اجتماعی و فرهنگی، بهبود نشاط و سلامت است و باید این الگو استقامت و اخلاقمداری را برای جوانان و نوجوانان به شکل وسیع اشاعه داد.

وی ادامه داد: ورزش زورخانه ای تنها یک تحرک جسمانی نیست بلکه مدرسه مردمداری و ایمان است، یک باستانی کار چشم و قلب و جسم و روحش را صیقل می دهد و با همه وجودش منش انسانی دارد که این سرمایه بزرگی است.

امام جمعه اراک اظهار داشت: ورزشکاران به خصوص باستانی کاران باید با اشاعه منش پهلوانی، مروج اخلاق و فرهنگ جوانمردی و در نهایت اسلامی باشند.

آیت‌الله دری نجف‌آبادی افزود: ورزش رویه ای در تقویت روحیه جوانمردی، پیوندهای اجتماعی و فرهنگی، بهبود نشاط و سلامت است و باید این الگو استقامت و اخلاقمداری را برای جوانان و نوجوانان به شکل وسیع اشاعه داد.

وی ادامه داد: جوانان سرمایه های عظیم نظام جمهوری اسلامی ایران هستند و فراهم کردن بستز مناسب بهره مندی از توان فکری و استعدادهای این قشر زمینه ساز بالندگی و توسعه همه جانبه کشور است.

محور ورزش زورخانه‌ای معنویت و اخلاق است

رئیس هیات ورزش های پهلوانی و زورخانه ای استان مرکزی می گوید: در فرهنگ پهلوانی و زورخانه معنویت و اخلاق محوریت دارد و احترام به کسوت و موی سپید، عزت، غیرت و مردانگی فلسفه رفتاری باستانی کاران است.

«تیمور همتی» ادامه داد: در مسلک زورخانه ضعیف کشی و ظلم به مظلوم محکوم است و حمایت و طرفداری از ضعیفان وظیفه اصلی ورزشکاران به شمار می رود.

وی اظهار کرد: در فرهنگ پهلوانی حضرت محمد(ص) و اسلام نابش و امام علی(ع) و آیین فتوتش الگو و پیشوا هستند و یکی از نقاط تمایز و قابل افتخار این ورزش مکتبی این است که مرام آن از تلاقی دو فرهنگ غنی و دو گوهر ایران باستان و اسلام ناب محمدی (ص) جریان یافته و به این دلیل شاید به جرات بتوان گفت این ورزش نمونه کوچکی از آن مدینه فاضله ی تمدن ایرانی اسلامی است که یکی از آرمان های انقلاب اسلامی ایران بوده و هست.

رئیس هیات ورزش های پهلوانی و زورخانه ای استان مرکزی افزود: باستانی کاری تنها یک ورزش نیست بلکه مدرسه مردمداری و ایمان است، یک باستانی کار چشم و قلب و جسم و روحش را صیقل می دهد و با همه وجودش منش انسانی دارد.

وی اضافه کرد: باستانی کار معتقد است که جسم و روحش از آن خداست، دو دست و یک قلب از پروردگار نزد او امانت است که باید با آن ها ببخشد و نیکی کند.

همتی اظهار کرد: در ورزش زورخانه ای که ترکیبی از اصالت مذهب، سنت، فرهنگ و داشته های ملی است، احترام به بزرگترها اصلی انکارناپذیر است، سنتی اخلاقی که این روزها در هر قشر و لایه اجتماعی به شدت نیازمند آن هستیم.
وی گفت: این ورزش از دیرباز در استان طرفدار داشته و به عنوان مسجد دوم برای کار خیر، رسیدگی به حاجتمندان و رتق و فتق امور اجتماعی و محله ها کاربرد داشته است.

رئیس هیات ورزش های پهلوانی و زورخانه ای استان مرکزی گفت: زورخانه متقین اراک یکی از ورزشگاه های قدیمی است که در سال۱۳۴۷ بنا شده و به عنوان کانون همگرایی پهلوانان شهر فعالیت داشته و هرکسی از قشری به طور رایگان در این مکان ورزش می کرده و درس افتادگی می آموخت.

وی ادامه داد: درحال حاضر ۱۷ زورخانه در استان مرکزی وجود دارد که هفت باب آن در اراک و مابقی در شهرهای، ساوه، آشتیان، تفرش، دلیجان، محلات و شازند فعالیت دارند.

رئیس هیات ورزش های پهلوانی و زورخانه ای استان مرکزی گفت: این استان با وجود جمعیتی بالغ بر یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر تنها ۱۷ زورخانه دارد و این در حالی است که در استان اصفهان ۶۷ زورخانه دایر است که این مهم نشان از کم لطفی مسوولان به این ورزش مقدس است.

وی بیان کرد: هم اکنون یک زورخانه به همت شورای اسلامی شهر و شهرداری اراک در منطقه شهید مصطفی خمینی و محدود مجموعه ورزشی شهدای پنجم مرداد اراک در حال ساخت است که بر اساس برنامه‌ریزی های از پیش تعیین شده قرار است از این مجموعه ورزشی به عنوان آکادمی ورزش زورخانه‌ای استان مرکزی ویژه کودکان و نوجوانان استفاده شود.

رئیس هیات ورزش‌های پهلوانی و زورخانه‌ای استان مرکزی با بیان اینکه علاقه‌مندی سنین پایه در استان مرکزی نسبت به این ورزش چشمگیر است، بیان کرد: در آخرین مسابقات کشوری پیش از شیوع کرونا تیم نوجوانان و جوانان استان عنوان دوم را کسب کرد.  

همتی برگزاری جشن 17 شوال و روز ورزش پهلوانی در شهرهای خمین، ساوه، اراک و آشتیان، برگزاری جشن گلریزان برای بیماران نیازمند، اجرای برنامه در پیاده راه امیرکبیر اراک و تجلیل از پیشکسوتان ورزش زورخانه‌ای استان مرکزی را از مهمترین برنامه‌های هفته ترویج فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای استان مرکزی عنوان کرد. 

مرشد پیشکسوت و بین المللی استان مرکزی نیز گفت: ورزش زورخانه ای مانند بسیاری از ورزش های دیگر ریتمیک و با موسیقی عجین است اما تفاوت آن با سایر رشته ها، زینت یافتن نوای ضرب با اشعار و جملات نغز اخلاقی و معنوی است که پهلوانان را پرورش می دهد.

مرشد «عباس جولایی» بیان کرد: تفاوت نواختن ضرب زورخانه ای با ضرب در مجالس دیگر این است که دستان نوازنده آن با آب وضو تطهیر شده و مرشد با آن حالتی از برانگیختگی روح و ارشاد درون را انجام می دهد.

وی افزود: اشعار و عبارات منتخب توسط مرشد یا حماسی خوانی و شاهنامه خوانی است و یا ابیاتی در مدح بزرگان دین و اخلاق و در مناسبت جشن و یا سوگ اشعار همخوان آن قرائت می شود.

این مرشد پیشکسوت اظهار کرد: اغلب زورخانه ها مزین به یک زنگ است اما برخی زورخانه ها سه زنگ دارد و کاربرد زنگ توسط مرشد نیز یکی برای ادای احترام به پیشکسوتان ورزشی و یکی برای تغییر حرکات و ایجاد نظم در جمع پهلوانان گود زورخانه است.

وی گفت: مرشدان در تقسیم های فدراسیون ورزش های زورخانه ای مدارج متفاوتی دارند که از نوپنجه، نوخواسته، خوش پنجه، خوش نوا و خوش صدا آغاز می شود تا مرشد تمام می‌رسد و کلید موفقیت در این وادی حسن شهرت، افتادگی و فروتنی، روابط عمومی بالا، بن مایه های معنوی و اخلاقی غنی است.

هم اکنون ۸۰۰ ورزشکار، ۳۰ مرشد و ۱۰ مربی بین المللی در ۱۷ زورخانه استان مرکزی فعالیت می کنند.