به گزارش گروه علم و آموزش ایرنا، دیپلماسی به عنوان شیوه‌ای مسالمت آمیز، کم هزینه و در عین حال موثر نقش مهمی در پیشبرد سیاست خارجی و تامین منافع ملی کشورها دارد. دیپلماسی همراه با تحولات بین‌المللی و سیاست داخلی کشورها، در طول تاریخ دچار تحولات عمده ای شده و اشکال گوناگونی یافته است. در عصر وابستگی‌های متقابل جهانی و تغییر جهت قدرت از «قدرت سخت افزارگرایانه» به «قدرت نرم افزارگرایانه» اشکال نوینی از دیپلماسی پدید آمد که یکی از جدیدترین مدل‌های آن «دیپلماسی علم و فناوری» است.
تحولات بین الملل و موضوعیت یافتن روزافزون مقوله هایی مانند علم و فناوری در تعاملات میان دولت ها، بحث "دیپلماسی علمی" را پدید آورده است که موضوع اصلی آن بهره گیری از ظرفیت های علم و فناوری برای تحقق اهداف سیاست خارجی و همین طور استفاده از ظرفیت های دیپلماسی برای پیشبرد علم و فناوری است.
سیمون مارگینسون مدیر مرکز آموزش عالی جهانی دانشگاه آکسفورد می گوید: وجود ظرفیت های علم و فناوری در مولفه هایی مانند قدرت زایی و ثروت آفرینی بر اساس فعالیت های دانش بنیان، بازدارندگی و تأمین امنیت که به ایجاد همگرایی با سایر کشورها، نفوذ سیاسی و بهره گیری از این ابزار به عنوان اهرم های تشویق، تنبیه و تحریم برای تنظیم مناسبات بین کشورها منجر می شود، ضرورت توجه به علم و فناوری را در تصمیم گیری ها و تدوین سیاست های کلان دولت ها آشکار می سازد.
امروزه دیپلماسی علمی جایگاه مهمی بین کشورهای جهان یافته است و کشورهای مدعی رهبری جهان از این ظرفیت برای افزایش قدرت نرم و نفوذ خود در جوامع هدف استفاده می‌کنند. جمهوری اسلامی ایران نیز با توجه به اهمیت این مساله در این زمینه اهتمام ویژه ای داشته است.
دیپلماسی علم و فناوری از جمله مفاهیم نوپا و نوینی است که با پیشرفت علم و فناوری در همه حوزه ها به خصوص در حوزه ها و ساحت های اثرگذار بر مناسبات سیاسی دولت ها و همچنین نقش پررنگ علم و فناوری در حل چالش های جهانی مرتبط با افزایش جمعیت، محیط زیست، غذا، انرژی، منابع و فقر که با توجه به روند رو به رشد جهانی شدن دیگر مشکل یک کشور به تنهایی نیست و نیازمند همکاری های بین المللی است، مورد توجه عموم قرار گرفته است.
به گفته کارشناسان این نوع دیپلماسی در صورتی که برای مواجهه با چالش های جهانی، تقویت همکاری ها بین کشورها و افزایش نفوذ یک کشور بر کشور دیگر استفاده شود، با بهبود و ارتقای تصویر یک کشور در جهان، می تواند عامل مهمی برای تقویت قدرت نرم یک کشور باشد.
آنها می گویند امروزه به دلیل وجود چنین قدرت نرمی در علم و همچنین به دلیل ظرفیت بالای علم در ترکیب با دیپلماسی، این ابزار مورد توجه کشورهای متعددی از جمله ژاپن، فرانسه، کانادا، نیوزیلند، آمریکا، سوئیس و ایران قرار گرفته است تا از این رهگذر اهداف و منافع ملی و بین المللی خود را تأمین کنند.
در دنیای کنونی؛ علم و فناوری، سهم عمده ای در سیاست خارجی کشورهای مختلف برای حضور در عرصه های فراملی دارد. به طور کلی، علم و فناوری و به طور خاص، دیپلماسی علمی و فناوری توانایی و قابلیت تأمین منافع ملی، قدرت ملی و امنیت ملی را در هر شرایطی دارد و عامل مهمی در قدرت نرم کشورها محسوب می شود. دیپلماسی علمی و فناوری می تواند به عنوان ابزاری در رسیدن به اهداف و منافع ملی و نیز افزایش قدرت ملی به کار رود. با توجه به ظرفیت های علمی و فناوری، ایران می تواند برای پیشبرد اهداف سیاست خارجی و تأمین منافع ملی در غرب آسیا، مرکزی و قفقاز برنامه ریزی و هدف گذاری کند و از این طریق نقش و نفوذ منطقه ای خود را در منطقه ارتقا بخشد.
دیپلماسی علمی و فناوری از عناصر دیپلماسی عمومی است و دیپلماسی عمومی، ارتباط با جوامع خارجی به منظور دستیابی به اهداف سیاست خارجی است. قدرت ملی، مجموع توانایی هایی است که به یک کشور امکان می دهد، اهداف ملی خود را در مناسبات بین المللی پیش ببرد. تولید ناخالص ملی یک کشور از قدرت اقتصادی سرچشمه می گیرد که آن نیز در جای خود از پیشرفت علمی و فناوری آن کشور ناشی می شود. قدرت در معنای جدید آن دیگر صرفاً نظامی نیست و افزایش وزن قدرت جامعه نسبت به قدرت مجموعه دولت و حاکمیت است.
تلاش های دشمنان برای ترور و حذف نخبگان و چهره های علمی نتوانسته است حرکت قطار توسعه علمی کشور را متوقف کند. رسانه انگلیسی "میدل ایست آی" در این باره می نویسد: دانشگاه های بزرگ ایران مراکز توسعه بزرگ و غنی برای جمع آوری، سازماندهی و بایگانی دانش نخبگان علمی کشور ایجاد کرده اند؛ بنابراین کل این روند را نمی توان با ترور افراد یا خرابکاری در تاسیسات این کشور مختل کرد.
بر اساس اسناد و برنامه های بالادستی کشور، توسعه اقتصادی در کشور بر محور تولید و صادرات محصولات دانش بنیان و علم پایه تعریف شده است.
رهبر معظم انقلاب اسلامی در اجرای بند یک اصل ۱۱۰ قانون اساسی، سیاست‌های کلی «علم و فناوری» کشور را در ۶ بند به روسای قوای سه‌گانه و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام ابلاغ فرمودند. در این سیاست های کلی بر ارتقای جایگاه جهانی کشور در علم و فناوری و تبدیل ایران به قطب علمی و فناوری جهان اسلام تاکید شده و ضمن تاکید بر روزآمدسازی نقشه جامع علمی کشور با توجه به تحولات علمی و فنی در منطقه و جهان، به گسترش همکاری و تعامل فعال، سازنده و الهام‌بخش در حوزه علم و فناوری با سایر کشورها و مراکز علمی و فنی معتبر منطقه‌ای و جهانی به ویژه جهان اسلام، همراه با تحکیم استقلال کشور تصریح شده است.
سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴، جامعه ایرانی را در حوزه علم و فناوری این‌گونه توصیف می‌کند؛ "برخوردار از دانش پیشرفته، توانا در تولید علم و فناوری، دست یافته به جایگاه اول علمی و فناوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی با تاکید بر جنبش نرم‌افزاری و تولید علم".
شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز به عنوان یکی از مهمترین نهادهای تصمیم‌ساز در حوزه علم و فرهنگ هم طی چهار سند مهم نقشه جامع علمی کشور، سند راهبردی کشور در امور نخبگان، سند دانشگاه اسلامی و سند جامع روابط علمی بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران، به تبیین چشم‌انداز و راهبردهای علم و فناوری و دیپلماسی علمی در سطوح کلان پرداخته است.
در نقشه جامع علمی کشور، ضمن تاکید بر ارتقای جایگاه زبان فارسی در بین زبان‌های بین‌المللی، بر گسترش همکاری در حوزه‌های علوم و فناوری با مراکز علمی معتبر بین‌المللی تاکید شده است. سند راهبردی کشور در امور نخبگان زمینه‌سازی شناخت و همکاری متقابل نخبگان مسلمان در سراسر جهان به منظور تحقق بین‌الملل اسلامی و برپایی تمدن نوین اسلامی، بر جذب نخبگان در سطح جهانی به عنوان اهداف کلان سند اشاره کرده است.
دیپلماسی علمی و فناوری اولویت اول برنامه وزیر علوم
دولت سیزدهم نیز با محوریت دیپلماسی علمی و فناوری، توجه ویژه‌ای به جهان اسلام و همسایگان داشته و یکی از دستورکارهای دائم مرکز همکاری‌های علمی بین‌المللی وزارت علوم، ارتقای روابط علمی و فناوری با کشورهای منطقه و جهان اسلام است.
محمدعلی زلفی گل وزیر علوم، تحقیقات و فناوری مرجعیت و دیپلماسی علمی را از اولویت‌های دولت سیزدهم و این وزارتخانه اعلام کرده و گفته است که در این راستا تلاش می‌شود دانشگاه‌های کشور به مرجع علمی تبدیل شوند و در این زمینه برقراری تبادلات علمی با کشورهای همسایه و سایر کشورها مهم است و از همین رو مجلس شورای اسلامی اعتباری را برای وزارت علوم در نظر گرفته است.
وی درباره برنامه های پنجگانه خود می گوید: به احترام پنج تن آل عبا، پنج اولویت مشخص کردم که عبارتند از: مرجعیت و دیپلماسی علمی فناوری نوآوری، آموزش، پژوهش و برونداد هدفمند، نوآوری فرهنگی و فرهنگ نوآوری، شاگرد فناور و نوآور پروری و تولید خدمت، ثروت و سرمایه از دانش. این پنج اولویت را در این دوره مسئولیت در نظر گرفته ایم که اولین اولویت ما مرجعیت و دیپلماسی علمی کشور است و تلاش می کنیم اساتید و دانشگاه های کشور به مرجع علمی تبدیل شوند و تعاملات علمی با دنیا و کشورهای همسایه داشته باشیم. بر همین اساس پایه های تشویقی استادان دانشگاه را افزایش داده ایم.
به گفته زلفی گل، در موضوع مرجعیت علمی و معرفی افراد شاخص و الگو به دانشجویان تاکنون اقداماتی صورت گرفته است که از آن جمله می‌توان به انتشار مقالات علمی آنها در مجلات برتر علمی کشور اشاره کرد تا بتوانند تحت نمایه بین‌المللی قرار گیرند. دنیای استکبار می داند که برای تسلط بر یک کشور باید آن را از نظر علمی، فنی و نوآوری عقب نگهدارد و برهمین اساس همواره تلاش می کند مانع از توسعه و رشد علمی دیگر کشورها شود.
وزیر علوم با تأکید بر افزایش دیپلماسی علمی با کشورهای همسایه می گوید: حدود ۶۳۰ میلیون نفر در کشورهای همسایه ما حضور دارند، به همین علت باید ارتباط خود را با همسایگان قوی‌تر کنیم و اولویت نخست ما در تعامل با دنیا همسایگان است. وی در خصوص ظرفیت های علمی کشور نیز عنوان کرده است که ۲۰ میلیون تحصیل کرده دانشگاهی در کشور وجود دارد که این تعداد شامل ۲۵ درصد جمعیت کل کشور می‌شود.
وی با بیان اینکه مستکبران در صورت تسلط بر یک کشور اجازه رشد علمی به آنها را نمی دهند، می افزاید: دانشجویان باید سفیران شایسته ای برای کشور باشند و با فراگیری علم و فناوری در بالاترین رده، دانایی و علم را در کشور رواج دهند. کشورهای دارای مردمانی عالم و دانا هیچ گاه تسلط بیگانه را نمی پذیرند، ضمن اینکه اگر با سایر نقاط جهان دیپلماسی علمی برقرار باشد، آن کشورها هیچ گاه دچار تنش و درگیری هم نمی شوند. از مرز کشوری که توریست، دانشمند و دانشجو با دیگر کشورها رد و بدل شود، هیچ گاه سرباز عبور نمی کند.
زلفی گل همچنین با اشاره به اینکه کسب رتبه ۱۵ علمی جهان برای ایران افتخار بزرگی است، می گوید: سال گذشته ۷۶ هزار سند علمی و بین المللی از جمهوری اسلامی منتشر شد که نشان از تبدیل شدن ایران به مرجعیت علمی جهان با فراهم کردن زمینه مشارکت بین المللی دانشمندان این کشور دارد. ۳۵ درصد از ۷۶ هزار سند علمی و بین المللی منتشر شده با مشارکت محققان جهانی و سایر کشورها تهیه شده است و در ایران دانشمندان و اساتیدی داریم که دنیا و اندیشمندان جهان آنها را قبول دارند و حاضرند با آنها کار علمی مشترک انجام دهند.
به گفته وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، جمهوری اسلامی در راستای مرجعیت سازی علمی گام های موثری برداشته است و در ادامه باید برای رسیدن به قله علمی جهاد گونه در راستای کسب علم تلاش کند و به جهاد علمی باید باور و ایمان داشته باشد. دانشگاه باید الگوی سایر افراد و از جمله سیاستمداران باشد. دانشگاهیان ما توانستند جایگاه علمی کشور را به قدری ارتقا دهند که از وارد کننده سیم خاردار به تولیدکننده پهپاد تبدیل شویم. دشمنان اعتراف کرده اند که دانشگاهیان ایران جز دانشگاهیان برتر جهان هستند. جامعه دانشگاهی نباید اجازه دهد داشته هایمان تخریب شود و با تلاش دانشگاهیان اکنون به جایگاه برتر علمی در جهان رسیده ایم.
زلفی گل معتقد است: بسیاری از استادان کشورمان با سایر کشورهای اسلامی و همسایه در ارتباط هستند که می‌توانند به عنوان مرجع و الگویی برای این کشورها نیز معرفی شوند. دیپلماسی علمی بدون مرجعیت علمی مقدور نیست، در دانشگاه ها باید شرایط را برای مرجعیت علمی فراهم کرد. در دیپلماسی علمی باید نگاه سخاوتمندانه مالی داشته باشیم و فقط به فکر گیرندگی نباشیم. وی همچنین با برشمردن «نبایدهای حوزه دیپلماسی علمی» می گوید: بحث دوتابعیتی ها در عرصه علمی یک محدودیت است. دانشجوی خارجی را نباید به مثابه کیف پول دید. در عرصه علمی نباید خصاصت به خرج داد. دانشمندان را نباید محدود به مرزهای جغرافیایی کرد.
وی با تاکید بر حمایت از دانشمندان مطرح علمی کشور در مسیر اثربخشی بیشتر می گوید: باید دانشجویان برتر را نیز مورد حمایت قرار دهیم؛ زیرا در موضوع دیپلماسی علمی حمایت ویژه از اساتید و دانشجویان برای شرکت در مجامع جهانی یا ایجاد فرصت‌های مطالعاتی در دانشگاه‌های جهان بسیار اثرگذار است. باید حضور ایران در مجامع علمی بین المللی، کرسی‌های بین المللی و دسترسی به پایگاه‌های اطلاعات علمی افزایش یابد و حق عضویت ها در مجامع علمی را که چندین سال است پرداخت نکرده‌ایم، پرداخت شود و نباید اجازه دهیم دسترسی به پایگاه های علمی قطع شود تا به استخر دانش بشری مرتبط باشیم.
زلفی گل در مورد مهاجرت دانشجویان نخبه به خارج از کشور نیز گفت: نفس مهاجرت بد نیست به خصوص در عرصه علمی چون دانشجویان و علم متعلق به جغرافیای خاص نیستند، بلکه متعلق به کل جامعه بشری هستند؛ اما اگر مهاجرت یک طرفه باشد آسیب زاست و باید سعی کنیم دانشجویان دکترای ما با دانشگاه های برتر دنیا تعامل و دیپلماسی علمی داشته باشند. چیزی که مهاجرت را در کشور ما تبدیل به تهدید می کند بیکاری است؛ چون در کشور نتوانسته ایم مطابق تخصص دانشجو شغل بیافرینیم، طبیعی است که این فرد برای امرار معاش و یافتن شغل درخور تخصص خود اقدام به مهاجرت می کند. اگر کار باشد نه تنها مهاجرت اتفاق نمی افتد، بلکه مهاجرپذیر هم خواهیم بود. راه حل آن ارتباط دانشگاه با صنعت و ایجاد سامانه نیاز صنایع و ایجاد ایده های جدید برای صنعت در دانشگاه است.
جذب دانشجویان بین الملل جلوتر از برنامه ششم توسعه
به گفته وزیر علوم، تحقیقات و فناوری بیش از ۹۰ هزار دانشجوی بین المللی در ایران مشغول تحصیل هستند. این موضوع به تسهیل و تقویت تعاملات فرهنگی و علمی در آینده کمک می کند.
رسیدن به ۷۵ هزار دانشجوی بین المللی یکی از اهداف در برنامه پنج ساله ششم توسعه کشور تعیین شد که ۱۵ هزار دانشجوی خارجی بیشتر از این تعداد در کشور تحصیل می‌کنند. با توجه به اینکه مهمترین کشورهای دانشجوفرست به ایران، کشورهای همسایه ایران بوده‌اند، مسئولان آموزش عالی جذب دانشجو از این کشورها را در دستور کار خود قرار داده اند.
وحید حدادی اصل رییس مرکز همکاری‌های علمی بین‌المللی وزارت علوم، قائم مقام وزیر علوم در امور بین الملل نیز در این زمینه تاکید می کند: در اولویت قرار دادن موضوع مرجعیت دیپلماسی علمی در میان برنامه‌های پنجگانه وزیر علوم نشان از اهمیت و تاکید ویژه وی به این زمینه است. مرجعیت دیپلماسی علمی نشانگر اهمیت ویژه تقویت همکاری‌های بین‌المللی است. اهمیت همکاری با کشورهای همسایه و لزوم توجه به ورود و تبادل علم و تکنولوژی در همکاری‌های علمی و بین‌المللی از موضوعات مهم دیگر است تا فناوری و تکنولوژی‌های جدید وارد شده و توانمندی‌های ما نیز صادر شوند.
به گفته وی، موضوع مهم دیگر لزوم میزبانی از دانشجویان بین‌المللی در کشور، توجه جدی به این موضوع، لزوم عضویت در سازمان‌های بین‌المللی و استفاده از فرصت‌های فراهم شده است که استفاده از این فرصت‌ها برای تقویت همکاری‌های علمی، بین‌المللی و دیپلماسی علمی مؤثر خواهد بود.
رییس مرکز همکاری‌های علمی بین‌المللی وزارت علوم، از حضور شرکت‌های دانش‌بنیان در کشورهای دیگر حمایت و بر ضرورت هماهنگی دانشگاه‌ها در انعقاد قراردادهای بین المللی با این مرکز تاکید کرد.
دستیار علم و فناوری در وزارت امور خارجه
حسین امیرعبداللهیان وزیر امورخارجه نیز با تأکید بر وجود ارتباط میان جامعه دانشگاهی و دستگاه دیپلماسی کشور می گوید: حتما در وزارت امور خارجه یک دستیار علم و فناوری از بین دانشگاهیان منصوب خواهیم کرد تا بتواند حلقه وصلی بین وزارت امور خارجه و دانشگاه باشد. یکی از چالش‌های این مسیر، جذب نخبگان ما در خارج از کشور است. بحث جدی دنبال می‌شود که چگونه بتوانیم مسیر را هم برای ایرانیان دوتابعیتی و هم برای بقیه ایرانیان تسهیل کنیم.
رییس دستگاه دیپلماسی کشورمان می افزاید: در وزارت امور خارجه آمادگی داریم به دولت در خصوص اعزام رایزنان علمی به مناطق مهم و با اهمیت کمک کنیم. متعهد می‌شویم ساز و کاری را در وزارت امور خارجه ایجاد کنیم که سفارتخانه‌های ما از اساتیدی که به دلایل مختلف علمی به خارج از کشور می‌روند، حمایت و پشتیبانی لازم را به عمل آورند. حتما در وزارت امور خارجه یک دستیار علم و فناوری از بین دانشگاهیان قرار خواهیم داد تا بتواند حلقه وصلی بین وزارت امور خارجه و دانشگاه باشد.
امیرعبداللهیان در مورد پرداخت نشدن برخی از حق عضویت‌های ایران به سازمان منطقه‌ای و بین‌المللی نیز گفته است: متاسفانه حق عضویت‌ها در دولت گذشته به سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای پرداخت نشده است. موضوع اصلی مشکل ارز نیست؛ مشکل اصلی به دلیل تحریم است که این پول در مسیر تبادل بانکی انجام نشده است. رییس جمهور دستور داد با تشکیل کمیته‌هایی سازمان‌های بین‌المللی که حدود ۱۲۰ سازمان است بررسی شود و حق عضویت آنهایی که ضروری است به هرشکلی شده پرداخت شود.
وی با تأکید بر اینکه نوع نگاه افرادی که به عنوان وابسته‌های علمی به سفارتخانه‌های ما در کشورهای خارجی اعزام می‌شوند نیز بسیار مهم است، می افزاید: باید این رایزن‌های علمی را با همکاری اعضای دولت افزایش دهیم و دانشگاهیان هم به انتخاب این افراد از درون دانشگاه به ما کمک کنند. دانشگاه‌های برتر ما در کشورهای خارجی، حداقل در کشورهای حوزه مقاومت بسیار مشتری دارند. کشورهای منطقه بسیار خواهان وجود شعبه از دانشگاه‌های برتر ایران در کشورهای خود هستند. لذا با این دقت نظر و رویکردها می‌توان این موضوع را دنبال کرد.
جعفر رازقی مدیرکل امور دانشجویان بین‌الملل در سازمان امور دانشجویان نیز درباره ظرفیت دانشگاه ها برای جذب دانشجویان بین الملل گفته است: دانشگاه های کشور با دریافت مجوز جذب دانشجوی بین الملل و با لحاظ شرایط و قوانین مربوطه می توانند نسبت به جذب دانشجو از کشورهای مختلف اقدام کنند. سیاست های وزارت علوم در راستای افزایش تعداد دانشجویان بین المللی با لحاظ استانداردها و کیفیت مطلوب آموزش عالی کشور است.
رازقی با بیان اینکه دانشگاه های کشور بیشتر از آن چیزی که در برنامه ششم توسعه قید شده بود، نسبت به جذب دانشجوی بین الملل اقدام کردند، می افزاید: وزارت علوم بر اساس برنامه ششم توسعه مکلف بود ۱.۸ دهم درصد دانشجوی خارجی جذب کند، اما از این تعداد عبور کردیم و اکنون ۲.۲۵ صدم درصد دانشجویان دانشگاه های کشور را دانشجویان غیرایرانی تشکیل می دهند. وی همچنین با بیان اینکه سازمان امور دانشجویان به دنبال ایجاد فرصتی برای نخبگان غیرایرانی در داخل کشور است، می گوید: به دنبال ایجاد زمینه ای برای اشتغال نخبگان غیرایرانی هستیم؛ چرا که حضور آنها از نظر اقتصادی، فرهنگی و سیاسی کمک کننده است. به عنوان مثال، در مراودات بین المللی شرکت ها و سازمان ها، نخبگان غیرایرانی در مقایسه با کارشناسان ایرانی می توانند با کشور مقصد ارتباط بهتر برای همکاری برقرار کنند.
به گفته هاشم داداش پور رییس سازمان امور دانشجویان وزارت علوم نیز جذب دانشجویان خارجی روند بین‌المللی‌شدن دانشگاه‌ها را سرعت می‌بخشد و مراکز آموزش عالی برای رشد جایگاه خود باید این موضوع را جزو اولویت‌های اصلی قرار دهند. دانشگاه‌های ایران با توجه به ظرفیت‌هایی که به برکت انقلاب اسلامی کسب کرده‌اند، قابلیت بین‌المللی شدن را دارند. یکی از مسیرها برای تحقق مرجعیت علمی، بیانیه گام دوم انقلاب، نیل به سند چشم انداز ۲۰ ساله و کسب مقام اول علمی در سطح منطقه، جذب دانشجویان بین‌الملل از کشورهای مختلف جهان است.
داداش پور درباره سیاست کشورهای مختلف در جذب دانشجویان بین‌الملل نیز می گوید: برخی دولت‌ها با نگاه اقتصادی، برخی با اهداف علمی، آموزشی و برخی سیاسی یا فرهنگی به جذب دانشجویان بین‌المللی می‌پردازند. نگاه جمهوری اسلامی ایران با توجه به رسالت و گفتمانی که دارد، نگاه ترکیبی بوده و علاوه بر موضوع فرهنگی، حوزه اقتصاد و سیاست و علم را نیز در این رابطه از اولویت برخوردار کرده و با این رویکرد به جذب دانشجویان بین‌الملل اهتمام ورزیده است.
دانشجویان خارجی سفیر ایران در کشورهایشان هستند و به تعاملات بین المللی علمی کمک می کنند. بر اساس آمارهای اعلام شده حدود ۵۷ هزار دانشجوی عراقی در ایران تحصیل می‌کنند. در زمینه جذب دانشجویان خارجی رقابت تنگاتنگی در منطقه وجود دارد. محمدجواد سلمان پور معاون بورس و امور دانشجویان خارج سازمان امور دانشجویان در این باره گفت: در رقابت جهانی برای جذب دانشجو ترکیه و امارات رقبای اصلی ما در منطقه هستند و در این رقابت باید عوامل کششی را افزایش و عوامل رانشی را کاهش دهیم. در همین راستا دانشگاه پیام نور یکی از مهمترین برنامه های خود را گسترش فعالیت های بین المللی و جذب دانشجویان خارجی تعیین کرده است.
ابراهیم تقی زاده سرپرست دانشگاه پیام نور در این باره می گوید: با کسب مجوز هیات امنای دانشگاه، مراکز دانشگاه پیام نور در کشورهای لبنان، عراق و سوریه راه‌اندازی می‌شود. هفت مرکز استان دانشگاه پیام نور در داخل کشور فرایند کسب مجوز جذب دانشجویان خارجی را طی می کنند و مرکز تهران دانشگاه دارای مجوز جذب دانشجوی خارجی است که امید است با افزایش تعداد دانشجویان خارجی گامی مثبت در جهت انتقال دانش و فرهنگ این مرز و بوم و توسعه دیپلماسی علمی برداریم.
رییس سازمان امور دانشجویان نیز در این رابطه در دیدار با سفیر یمن در تهران، آمادگی ایران را برای پذیرش دانشجو از این کشور در رشته‌ها و مقاطع مختلف تحصیلی اعلام کرد و با تاکید بر آمادگی ایران برای انتقال دانش و فناوری و تجربیات علمی به دانشگاه‌های جمهوری یمن گفت: ما آمادگی پذیرش دانشجو از این کشور در رشته‌ها و مقاطع مختلف تحصیلی را داریم و امیدواریم تعامل علمی و دانشجویی بین این دو کشور مسلمان و دوست بیش از گذشته تقویت شود.
آغاز همکاری های منطقه‌ای در حوزه علم و فناوری در دولت سیزدهم
دولت سیزدهم از زمان شروع به کار خود همکاری های منطقه ای را به ویژه در حوزه علم و فناوری در دستور کار خود قرار داد. بر اساس اعلام مسئولان وزارت علوم، بیش از ۴۶۰ پروژه توسط محققان ایرانی با همکاری محققانی از کشورهای آلمان، اتریش، سوئیس، ترکیه، هند و پاکستان در حال انجام است. در این نوع پروژه ها ۵۰ درصد هزینه توسط کشور ایران و ۵۰ درصد توسط کشور در حال همکاری تامین شده است.
توسعه همکاری ها و انعقاد تفاهم‌نامه با کشورهای منطقه ظرفیت دیپلماسی علمی کشور را افزایش می دهد.
در دوره یک ساله ریاست جمهوری آیت‌الله رئیسی توجه به تقویت روابط ایران با همسایگان و کشورهای دوست فرامنطقه‌ای شتاب گرفته است و رفت‌وآمدهایی بین مقامات عالی‌رتبه ایران و کشورهایی چون روسیه، قطر، عمان، تاجیکستان، ترکمنستان و ونزوئلا انجام شد.
دولت سیزدهم با محوریت دیپلماسی علمی و فناوری، توجه ویژه‌ای به جهان اسلام و همسایگان داشته و یکی از دستور کارهای دائم مرکز همکاری‌های علمی بین‌المللی، ارتقای روابط علمی و فناوری با کشورهای منطقه و جهان اسلام است.
رییس جمهور در پانزدهمین اجلاس سران سازمان همکاری‌های اقتصادی (اکو) که به میزبانی شهر عشق آباد ترکمنستان برگزار شد، گفت: جمهوری اسلامی از گسترش تعاملات فرهنگی بخصوص همکاری‌های بین دانشگاهی، در راستای بهره‌مندی از ظرفیت نخبگان و توسعه دیپلماسی علمی حمایت می کند.
با توجه به جایگاه سازمان اکو، سید ابراهیم رئیسی رییس جمهور کشورمان از آمادگی جمهوری اسلامی ایران برای ایفای نقطه کانونی این همکاری ها در سازمان اکو خبر داد.
وی همچنین از آمادگی جمهوری اسلامی ایران برای همکاری در زمینه‌هایی همچون اتصال فیبر نوریِ کشورهای عضو سازمان اکو، ایجاد پِلَتفُرم‌های دیجیتالی مشترک، تبادلات فناورانه، علمی و دانشگاهی، ایجاد بازارهای مشترک منطقه‌ای فناوری اطلاعات و ارتباطات و همچنین در حوزه تجربه آموزش شاد، هوش مصنوعی و آموزش مجازی با اعضا خبر داد. این آمادگی وجود دارد تا جمهوری اسلامی ایران نقطه کانونی این همکاری‌ها در سازمان اکو باشد و به این سازمان کمک کند تا اجلاس سالانه‌ای را درخصوص امنیت سایبری و آموزش مجازی در سطح حرفه‌ای میان کشورهای عضو برگزار کند.
رئیسی همچنین در جمع دانشگاهیان دانشگاه ملی مسکو نیز با بیان اینکه اکنون در نطقه عطفی از تاریخ روابط دو کشور قرار داریم، گفت: پایدارسازی و سودمندکردن روابط دو دولت ایران و روسیه، نیازمند اراده جمعی است و دولت‌ها با کمک تبادلات مردمی و به‌خصوص جامعه دانشگاهی، می‌توانند در ایجاد شبکه‌ای مستحکم از همکاری‌ها و تأمین منافع دو یا چند جانبه، موفق عمل کنند. جامعه دانشگاهی روسیه با وجود مراکز معتبر علمی با گستره وسیعی از رشته‌ها و بهره‌مندی از زیرساخت‌های فناوری، می‌تواند نقش بسیار مهمی در گسترش دیپلماسی علمی و توسعه تعاملات در موضوعات نوآوری و تجاری‌سازی علوم ایفا کند.
امضای تفاهم‌نامه همکاری‌های علمی و فناوری ایران و عمان در سفر اخیر رییس جمهور به آن کشور در راستای تقویت ظرفیت دیپلماسی علمی ایران و کشورهای همسایه صورت گرفت. در این سفر ۱۲ سند همکاری میان مقامات ارشد دو کشور در حوزه‌های انرژی، سیاسی، حمل‌ونقل، همکاری‌های دیپلماتیک، روابط تجاری و اقتصادی، علمی، محیط زیست و ورزشی به امضا رسید.
تبادل بورس تحصیلی، همکاری برای امور مربوط به اعضای هیات علمی، همکاری مشترک پژوهشی و برگزاری نمایشگاه های پژوهشی و فناورانه، ایجاد تسهیلات برای حضور در همایش‌های علمی و حمایت از تدریس زبان فارسی و عربی در ۲ کشور از جمله مفاد این تفاهم‌نامه است.
همکاری مشترک در پژوهش‌های کاربردی، تبادل کارشناس و متخصص در امور علمی، دانشی و فناوری‌های نوین، گسترش همکاری در زمینه انتقال و بین‌المللی‌سازی طرح های فناوری، شتاب‌دهنده‌های کسب و کار و کارآفرینی از دیگر مفاد تفاهم‌نامه همکاری ایران و عمان است.
نیکلاس مادورو رییس جمهور ونزوئلا در سفر اخیر خود به ایران اذعان کرد که از میزان توسعه ایران در بخش‌های علمی و فناوری شگفت زده شده است. مادورو که از پارک فناوری پردیس نیز بازدید کرد پس از بازگشت به کشورش به کابینه اقتصادی خود دستور داد یک پارک صنعتی فناوری با همکاری ایران در زمینه توسعه بهداشتی، غذایی و آموزش، طراحی و راه‌اندازی کنند. در جریان سفر مادورو به تهران، سند همکاری‌های جامع راهبردی ۲۰ ساله دو کشور به امضای روسای جمهور ایران و ونزوئلا رسید.
در ادامه دیپلماسی فعال ایران در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز، سند همکاری‌ها در زمینه‌های توسعه حمل و نقل ترانزیتی، مبادلات علمی و فرهنگی، انرژی، کشاورزی فرهنگی، مبادلات تجاری اقتصادی و دیگر زمینه‌ها در جریان سفر قاسم ژومارت توکایف رییس جمهور قزاقستان و هیات همراه وی به ایران امضا شد.
علاوه برآن، برگزاری جشنواره مشترک علمی و تحقیقاتی، انجام پروژه‌های مشترک علمی تحقیقاتی میان محققان ایران و ازبکستان با سرمایه‌گذاری مشترک و انتقال فناوری‌های نو از طرف ایرانی به طرف ازبکستانی از طریق حضور استارتاپ‌ها در ازبکستان، از موارد مهمی است که در دیدار وزیر توسعه نوآوری جمهوری ازبکستان و وزیر علوم کشورمان مورد توافق قرار گرفت..
زلفی‌گل نیز در دیدار با ابراهیم عبدالرحمان اوف وزیر توسعه نوآوری جمهوری ازبکستان گفت: ایران و ازبکستان دو کشور با سابقه فرهنگی و همسایگی دیرین هستند و مشترکات زیادی با هم دارند. وی با اشاره به اینکه جمهوری اسلامی ایران همکاری با کشورهای همسایه به ویژه در زمینه‌های علمی تحقیقاتی و فناوری را برای خود یک اولویت می‌داند گفت: آماده‌ایم در زمینه‌های مختلف دیپلماسی به ویژه دیپلماسی علمی و فناوری با کشور ازبکستان همکاری‌های خود را افزایش دهیم.
وزیر توسعه نوآوری ازبکستان اعلام کرد: آمادگی داریم با پارک‌های فناوری ایران و شرکت‌های دانش‌بنیان همکاری‌های خود را گسترش دهیم. همچنین علاقمندیم تا از تجربیات جمهوری اسلامی ایران در دریاچه ارومیه برای انجام مطالعات و تحقیقات برای احیای دریاچه اورآل استفاده کنیم. همکاری مشترک به صورتی که نیمی از هزینه توسط کشور ازبکستان و نیمی دیگر توسط کشور مورد همکاری تقبل می شود، از همکاری های رایج کشور ازبکستان در حوزه علم و فناوری است. حوزه‌های مورد اولویت برای ما بیوتکنولوژی، هوش مصنوعی، انرژی‌های پاک، خاک شناسی، توسعه صنعت مس، حوزه درمان‌های سرطان و درمان های از راه دور در حوزه پزشکی هستند.
نظر شما