روایتی از یک خبر/ ازبکستان در تکاپو برای مهار موج ناآرامی‌ها

به گزاش روز سه شنبه ایرنا  به نقل از رسانه های ازبکستان در «ناآرامی های اخیر در شهر نوکوس مرکز منطقه «قره قالپاقستان»  ۱۸ نفر جان باختند و  ۲۴۳ نفر از جمله ۳۸ افسر مجروح شدند. داورون جومانازاروف، سخنگوی گارد ملی و همچنین دفتر دادستانی کل ازبکستان روز گذشته درنشستی مطبوعاتی  اعلام کرد که  ۵۱۶ نفر هم در  تظاهرات ۱-۲ جولای ( ۱۰- ۱۱ تیر) بازداشت شدند. شهر نوکوس( یا نوقوس) ششمین شهر بزرگ ازبکستان با حدود ۳۵۰ هزار نفر جمعیت و مرکز منطقه قره قالپاقستان (یا قارا قالپاقستان) است.

ساکنان منطقه قره قالپاقستان مدعی هستند که برخی بند های مرتبط با اصلاحیه قانون اساسی، حق و حقوق آنها را نادیده گرفته است.

در قانون اساسی حال حاضر ازبکستان،  منطقه قاراقالپاقستان به عنوان قلمرویی درون ازبکستان توصیف می‌شود که می‌تواند با همه‌پرسی از خاک این کشور جدا شود. در قانون اساسی جدید ازبکستان که اخیرا به همه‌پرسی گذاشته شد و تا چند ماه آینده اجرایی می‌شود، به قاراقالپاقستان اجازه و حق جدایی و خودمختاری داده نمی‌شود.  

«داورون جومانازاروف» از زخمی شدن برخی افسران گارد ملی خبر داد. و خاطرنشان کرد: از روز دوشنبه تمامی خواربارفروشی‌ها، بازارها، نانوایی‌ها، بورس، بانک‌ها، سازمان‌ها، بیمارستان‌ها و سایر تسهیلات اجتماعی به طور کامل بازسازی و فعال شده اند.

وی افزود: آب، انرژی و گاز برای ساکنین طبق روال عادی تامین می شود.
 

به گزارش رسانه های آسیای مرکزی ساکنان قره قالپاقستان در اعتراض به تغییرات و الحاقات قانون اساسی ازبکستان در پنج روز گذشته اعتراض کردند. متن اصلاحات قانون اساسی در ۲۶ ژوئن ( ۵ تیر) ارائه شد. در بند مربوط به وضعیت قره قالپاقستان کلمه مستقل حذف شده است و هیچ اشاره ای به حق این قره قالپاقستان برای جدایی از خاک ازبکستان نشده است.

در  نسخه جدید قانون اساسی ازبکستان حذف کلمه "حاکمیت" از توصیف وضعیت منطقه قره قالپاقستان و همچنین حذف اشاره به حق جمهوری برای جدایی از ازبکستان را پیشنهاد می کند.

شوکت میرضیایف رئیس جمهوری ازبکستان در دوم جولای(۱۱ تیر) گفت که اصلاحیه پنج ماده قانون اساسی ازبکستان که مربوط به استقلال قره قالپاقستان است و باعث نارضایتی مردم شده است، "باید بدون تغییر باقی بماند".

پیشینیه 

در ۲۷ ژوئن ( ۶ تیر)  ، ویدئوهایی از تجمع حداقل ۱۰۰ نفر در خیابان های نوکوس با پرچم منطقه قره قالپاقستان در شبکه های اجتماعی مشاهده شد. اعتراضات پس از آن تشدید شد که مقامات مجری قانون دولت مراد تاجیمرادوف، روزنامه نگار و فعال فرهنگی را که مردم را به اعتراض علیه پیش نویس جدید قانون اساسی فرا می خواند، دستگیر کردند.
 

پس از آن هزاران نفر به خیابان ها ریختند. دولت تظاهرات را غیرقانونی اعلام کرد و معترضان را به "تلاش برای غصب ادارات دولتی" متهم کرد. ساکنان گفتند که از اصلاحات مربوط به قره قالپاقستان در قانون اساسی ازبکستان ناراضی هستند.
 

منطقه قره قالپاقستان ۴۰ درصد از خاک ازبکستان را تشکیل می دهد و جمعیت آن حدود ۲ میلیون نفر است. زبان رسمی آن قرق قالپاق و ازبکی است. در سالهای اولیه اتحاد جماهیر شوروی سابق، استان خودمختار قره قالپاقستان وجود داشت که در سال ۱۹۳۶ به خاک ازبکستان ضمیمه شد.

در آغاز دهه ۹۰، پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، شورای عالی قره قالپاقستان اعلامیه استقلال را به تصویب رساند و در سال ۱۹۹۳ یک توافقنامه بین ایالتی مبنی بر ورود قره قالپاقستان به خاک ازبکستان امضا شد.

در این قرارداد است که حق خروج قره قالپاقستان از ازبکستان ذکر شده است و همین موضوع در قانون اساسی ازبکستان نیز آمده است.

 علی‌رغم  اظهارات اطمینان‌بخش از ثبیت اوضاع، شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهور ازبکستان، در ۲ ژوئیه وضعیت اضطراری را برای یک ماه کامل در قره‌قالپاقستان اعلام کرد. آنها تا ۲ آگوست در منطقه تحت مقررات منع رفت و آمد از ساعت ۲۱:۰۰ تا ۷:۰۰ زندگی خواهند کرد. در عین حال، ورود و خروج از قره قالپاقستان محدود است. همچنین، در طول مدت محدودیت ها، ساکنان محلی قادر به سازماندهی رویدادهای دسته جمعی از جمله اعتصاب نخواهند بود.  
 

قانونگذاران این منطقه نیز از تصمیمات تاشکند حمایت کردند. (پارلمان محلی) دلیل اعتراضات را در اقدام یک "گروه جنایتکار" می دیدند که سعی در تصرف ارگان های اداره دولتی داشتند. بر اساس گزاش ها سازمان دهندگان ادعایی این شورش ها بازداشت شدند. در همان زمان، سیاستمداران خاطرنشان کردند که "تلاش های برخی از نیروهای خارجی ناسالم از خارج برای تأثیرگذاری بر توسعه وضعیت" نگران کننده است.

اهمیت موضوع
 
نآارامی های اخیر در قره قالپاقستان به گفته کارشناسان در صورتی که کننترل و مهار نشود و بین دولت و معترضان توافق صورت نگیرد ممکن است  گریبانگیر روسیه  حتی دیگر کشوهای آسیای مرکزی شود.

به گفته کارشناسان ، اگر توافق بین دولت و معترضان شکست بخورد، بی‌ثباتی ازبکستان ممکن است به سایر کشورهای آسیای مرکزی نیز سرایت کند که برای مسکو مشکل ساز خواهد شد.
 

علاوه بر این ناارامی های  ازبکستان در حالی رخ داده است  که پایتخت ازبکستان قرار است کمتر از سه هفته دیگر میزبان  کنفرانس بین المللی در مورد افغانستان باشد.

به گفته وزارت امور خارجه ازبکستان، هیئت های بیش از ۲۰ کشور و سازمان بین المللی در کنفرانس بین المللی افغانستان که از ۲۵ تا ۲۶ جولای (سوم و چهارم مرداد) در تاشکند پایتخت ازبکستان برگزار می شود، شرکت خواهند کرد.

هدف اصلی این رویداد توسعه طیفی از اقدامات و پیشنهادات به رویکردهای جامعه بین المللی برای تسهیل ثبات، امنیت، بازسازی افغانستان پس از جنگ و ادغام آن در روند همکاری های منطقه ای است.

ولادیمیر نوروف سرپرست وزارت امور خارجه ازبکستان،   خاطرنشان کرد که دراین کنفرانس تمرکز اصلی بر امنیت، ثبات سیاسی و توسعه اجتماعی و اقتصادی منطقه خواهد بود.

واکنشهای جهانی به ناآرامی های ازبکستان

ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران درباره تحولات تازه در ازبکستان گفت: ایران روند تحولات و ناآرامی‌های اخیر در بخشی از جمهوری ازبکستان را به دقت تحت نظر دارد. این تحولات مسئله داخلی جمهوری ازبکستان است و اطمینان داریم دولت کشور دوست و برادر ازبکستان، بزودی این مسئله را به نفع مردم شریف آن کشور حل و فصل خواهد کرد.  

ژائو لیجیان سخنگوی وزارت خارجه چین هم درباره حوادث اخیر در شهر نوکوس مرکز منطقه قاراقالپاقستان در کشور ازبکستان اظهار داشت: چین به عنوان همسایه، دوست و شریک استراتژیک ازبکستان، از دولت ازبکستان برای حفظ ثبات ملی حمایت می کند و معتقد است که تحت رهبری رئیس جمهور «شوکت میرضیایف»، ازبکستان آرامش و وحدت را حفظ خواهد کرد.

اتحادیه اروپا هم پس از انتشار اصلاحات پیشنهادی در قانون اساسی ازبکستان، در بیانیه ای  خواستار تحقیقات آزاد و مستقل در مورد حوادث خشونت‌آمیز در «قره قالپاقستان» شد. در این بیانیه آمده است  ما عمیقاً از تلفات انسانی متأسفیم و تحولات را از نزدیک دنبال می کنیم.

ما اقدامات رئیس جمهور میرضیایف برای پاسخ سریع به نگرانی های عمومی در مورد اصلاحات پیشنهادی قانون اساسی را تصدیق می کنیم. ما از همه طرف‌ها می‌خواهیم که در اقدامات خود خویشتن داری نشان دهند تا از تشدید  خشونت بیشتر جلوگیری کنند. اتحادیه اروپا از مقامات می‌خواهد تا حقوق بشر، از جمله حقوق اساسی آزادی بیان و آزادی تجمع را در راستای تعهدات بین‌المللی ازبکستان تضمین کنند.

اتحادیه اروپا شراکت قوی و رو به رشدی با ازبکستان دارد. ما به حمایت از تلاش‌های اصلاحی ازبکستان متعهد هستیم و از آن می‌خواهیم که این روند را با مشورت شهروندان و ذینفعان بر اساس هنجارهای بین‌المللی و بهترین شیوه‌ها ادامه دهد.

رئیس شورای اروپا نیز در گفت و گویی تلفنی با رئیس جمهور ازبکستان بی ثبات کردن اوضاع در قره قالپاقستان توسط برخی نیروها را غیرقابل قبول دانست وی اقدامات رئیس جمهور میرضیایف برای پاسخ سریع به نگرانی های عمومی در مورد اصلاحات پیشنهادی قانون اساسی را  حمایت کرد. ما از همه طرف‌ها می‌خواهیم که در اقدامات خود خویشتن داری نشان دهند تا از تشدید یا خشونت بیشتر جلوگیری کنند. اتحادیه اروپا از مقامات می‌خواهد تا حقوق بشر، از جمله حقوق اساسی آزادی بیان و آزادی تجمع را در راستای تعهدات بین‌المللی ازبکستان تضمین کنند.

دیمیتری پسکوف، سخنگوی رئیس جمهور روسیه نیز درباره رویدادهای اخیر در «قره قالپاقستان»   اظهار داشت که وقایع این جمهوی موضوع داخلی ازبکستان است. ازبکستان متحد، دوست وشریک بسیار مهم ما است. سخنگوی کرملین گفت: هر اتفاقی که در ازبکستان می‌افتد، یک امر داخلی این کشور است و ما شک نداریم که با فعالیت فعال رهبری جمهوری، مشکلات موجود حل خواهد شد.

کمیته اجرایی سازمان همکاری شانگهای( RATS)، با محکوم کردن مظاهر ضد قانون اساسی و تلاش برای بی ثبات کردن وضعیت سیاسی-اجتماعی در ازبکستان، از حفظ ثبات، امنیت و توسعه پایدار، در رابطه با حوادثی که در اول ژوئیه سال جاری در «قره قالپاقستان» رخ داد، حمایت کرد. این کمیته در بیانیه ای نوشت از اقدامات دولت جمهوری ازبکستان برای تضمین حاکمیت قانون و نظم، حمایت از حقوق و آزادی های شهروندان، هماهنگی قومیتی و همزیستی مسالمت آمیز همه مردمان چند ملیتی ازبکستان حمایت می کند.

حمایت رئیسان جمهوری تاجیکستان، قزاقستان و قرقیزستان از میرضیایف 

دفتر مطبوعاتی ریاست جمهوری تاجیکستان اعلام کرد که امامعلی رحمان از تلاش های رهبری ازبکستان برای ایجاد ثبات در وضعیت در «قره قالپاقستان» حمایت کرده است. بر اساس این گزارش امامعلی رحمان و شوکت میرضیایف به صورت تلفنی درباره مسائل امنیت منطقه و تعامل دو کشور در چارچوب سازمان های منطقه ای و بین المللی گفتگو کردند.

پیش از این، شوکت میرضیایف با قاسم جومارت توکایف، رئیس جمهور قزاقستان  نیز گفت و گوی تلفنی داشت که در آن، به گفته سرویس مطبوعاتی ریاست جمهوری ازبکستان، توکایف حمایت کامل خود را از اقدامات قاطع برای مهار اقدامات غیرقانونی اعلام کرد.  

، توکایف همچنین به به موقع بودن تصمیمات رهبری ازبکستان برای تضمین ثبات در «قره قالپاقستان» اشاره کرد.  رئیس جمهور قزاقستان برای شوکت میرضیایف در برگزاری همه پرسی اصلاح قانون اساسی آرزوی موفقیت کرد و تاکید کرد که این رویداد لحظه مهمی در اجرای برنامه تحولات سیاسی و اجتماعی-اقتصادی گسترده در ازبکستان برادر خواهد بود. .

صدیر جپاروف رئیس جمهور قرقیزستان نیز حمایت خود را از رئیس جمهور ازبکستان اعلام کرد. وی در گفتگوی تلفنی با شوکت میرضیایف تاکید کرد که "به لطف اقدامات به موقع، قاطع و هماهنگ، می توان از عادی شدن اوضاع در «قره قالپاقستان» اطمینان حاصل کرد و از تشدید بیشتر آن جلوگیری کرد. "

 ارزیابی 
به گفته کارشناسان تشدید ناآرامی ها در قره قالپاقستان ازبکستان بعید است. به گفته تحلیلگران سیاسی روس، برای مهار وضعیت موجود، تاشکند از نیروهای سازمان های مجری قانون استفاده خواهد کرد و همچنین، احتمالاً گفت و گو با نخبگان اپوزیسیون محلی را سازماندهی خواهد کرد. کارشناسان متقاعد شده اند که مقامات مرکزی علاقه مند به جلوگیری از درگیری گسترده با خونریزی هستند.

در بحبوحه ناآرامی ها، رئیس جمهور ازبکستان بازدیدهای مکرری از نوکوس داشت - او در ۲ و ۳ ژوئیه از این منطقه بازدید کرد. به گفته شیرزد اسدوف، دبیر مطبوعاتی رهبر ازبکستان، وضعیت در منطقه  مهار شده است.

آژدار کورتوف، دانشمند علوم سیاسی به روزنامه روسی  ایزوستیا گفت، برای مدت طولانی قره قالپاقستان بسیار مشکل ساز بود. به طور خاص، نارضایتی ساکنان «قره قالپاقستان» با مشکلات مداوم کشاورزی به دلیل خشکسالی و به طور کلی، عقب ماندگی اقتصادی منطقه همراه است. وضعیت نامناسب اقتصادی-اجتماعی بارها به گسترش احساسات ضد دولتی منجر شده است.

این کارشناس یادآور شد که دولت قبلی در ازبکستان (اسلام کریموف) برای مدت طولانی به روش های پلیسی سخت ادامه داد. اما وضعیت پس از مرگ اسلام کریموف، رئیس جمهور سابق، در سال ۲۰۱۶ تغییر کرد: میرضیایف رئیس جمهوری جدید مقررات سخت کریموف را در حوزه های مختلف سیاسی اقتصادی حذف کردند. این کارشناس علوم سیاسی معتقد است که این اغماض های دولت جدید به نوبه خود منجر به این شد که نیروهای ضد دولتی شروع به تلاش برای کسب قدرت کنند.
 

دنیس دنیسوف، مدیر مؤسسه ابتکارات حفظ صلح و درگیری شناسی، با این موضوع موافق است. به گفته وی، مقامات مرکزی اگر با هوشیاری خلق و خوی ساکنان محلی را با کمک نظرسنجی ها ارزیابی می کردند و با نخبگان سیاسی محلی مشورت می کردند، می توانستند از شیوع تنش در منطقه جلوگیری کنند. این کارشناس معتقد است با وجود محاسبات اشتباه در سیاست داخلی، تاشکند در عرصه بین المللی کاملاً شایسته عمل می کند.

«در شرایط فعلی هیچ چیز شگفت‌انگیزی وجود ندارد ... از زمان تشکیل ازبکستان،  منطقه قره قالپاقستان دارای حقوق نسبتاً گسترده ای از خودگردانی محلی است. بنابراین، اخبار مربوط به تغییر حقوق منجر به نارضایتی شد.» 

وضعیت فعلی به گفته آژدار کورتوف به احتمال زیاد با استفاده از روش هویج و چماق حل خواهد شد.  تاشکند نه تنها می تواند فعالانه از سازمان های اجرای قانون برای عادی سازی وضعیت استفاده کند، بلکه بودجه برنامه های اجتماعی در این منطقه را نیز افزایش می دهد. ایجاد مشاغل جدید همچنین می تواند به شهروندان محلی اطمینان دهد - مشکل اشتغال برای کل کشور بسیار مهم است.

«اکنون تاشکند در حال اتخاذ تدابیر امنیتی برای حفظ کنترل در منطقه است. مقامات مرکزی منابع کافی برای این کار دارند، آنها قادر خواهند بود وضعیت را کنترل کنند. آژدار کورتوف یادآور شد که در دهه ۹۰، ازبکستان با چالش های بسیار جدی تری در ارتباط با تهدید اسلام گرایان مواجه شد، به عنوان مثال، هجوم شبه نظامیان از قلمرو کشورهای دیگر.