ناشر بین‌المللی به بهانه تحریم هزینه تالیف کتاب برتر کامستک را پرداخت نکرد/برای مرجعیت علمی باید جهاد کنیم

جایزه کامستک که به صورت دوسالانه به محققان مسلمان و مقیم کشورهای اسلامی اعطا می‌شود، سال ۲۰۲۱ دو دانشمند از ایران؛ یعنی دکتر علی‌اکبر موسوی‌موحدی استاد دانشگاه تهران و رئیس مرکز بیوشیمی و بیوفیزیک دانشگاه تهران را برای «یک عمر تلاش در ارتقای رشته شیمی» و دکتر اسمعیل قوانلو دانشیار گروه مهندسی مکانیک جامدات دانشگاه شیراز را برای «تالیف کتاب مکانیک پیوسته محاسباتی ساختارهای نانوسکوپی» (computational continuum mechanics of nanoscopic structures) برنده در رشته بهترین کتاب علمی شناخت.

جایزه‌ای که در مراسمی در وزارت علوم با حضور معاون پژوهش و قائم مقام وزیر علوم در امور بین‌الملل، نماینده کامستک و نماینده‌ای از سفارت پاکستان در ایران همچنین مدیرعامل بنیاد علم و فناوری مصطفی (ص) به این دو دانشمند ایرانی اهدا شد.

جوایز کامستک به صورت دوسالانه در ۹ رشته تخصصی؛ شامل یک عمر تلاش در ارتقای رشته زیست‌شناسی، یک عمر تلاش در ارتقای رشته شیمی (و به صورت چرخشی یک عمر تلاش در ارتقای رشته ریاضی و فیزیک)، جایزه محقق جوان، جایزه بهترین کتاب علمی، جایزه بهترین پتنت (ثبت اختراع علمی)، جایزه بهترین مقاله علمی در رشته زیست شناسی، جایزه بهترین مقاله در رشته شیمی جایزه بهترین مقاله در ریاضیات و جایزه بهترین مقاله در رشته فیزیک در حوزه علوم پایه و علم و فناوری برای قدردانی از محققان کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی اعطا می شود و هر جایزه شامل یک گواهی، مدال افتخار و جایزه نقدی است. مبالغ نقدی این جایزه برای یک عمر تلاش در ارتقای یکی از رشته‌های علوم پایه ۵ هزار دلار و برای بقیه حوزه‌ها ۳ و ۲ هزار دلار است.

قوانلو (متولد ۱۳۶۴) این کتاب را به همراه دکتر هاشم رفیعی‌تبار عضو هیات علمی گروه مهندسی و فیزیک پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و سیداحمد فاضل‌زاده حقیقی استاد گروه مهندسی مکانیک دانشگاه شیراز نوشته و در آن به شکلی نظام‌مند و جامع برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی و محققان تئوری‌های وابسته به اندازه را که برای ساختارهای نانومقیاس استفاده می‌شود، شرح داده است. این کتاب همچنین کاربرد ساختارهای زیستی، فلورین، نانوذره و صفحات گرافن را با استفاده از تئوری‌های وابسته تحلیل کرده است. وی همه دوران تحصیلات خود را در دانشگاه شیراز گذرانده، بعد از دانش‌آموختگی از مقطع دکتری از سال ۱۳۹۲ عضو هیات علمی این دانشگاه بوده است.

پیمان صالحی، معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری کتاب نوشته شده توسط قوانلو را همراه با یک استاد گروه مهندسی فیزیک پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و یک استاد گروه مهندسی مکانیک دانشگاه شیراز موردی موفق از انجام تحقیقات بین رشته‌ای بین دانشمندان حوزه نانو و سلامت دانست.

مرجعیت و دیپلماسی علمی دو اولویت وزارت علوم در دوره حاضر است. دکتر اسمعیل قوانلو نیز در این زمینه فعالیت دارد. وی در گفت‌وگو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا در مورد مهم‌ترین مشکل توسعه دیپلماسی علمی اظهار داشت: ما با محققان بیش از ۳۰ کشور کار کرده و حتی از ظرفیت آزمایشگاهی آنها استفاده می کنیم. به این شکل که طرح اولیه از ماست، آنها دستگاه را می‌سازند، آزمایش‌ها را انجام می‌دهند و در نهایت همکاری مشترک انجام می‌شود.

وی ادامه داد: البته مشکلاتی با توجه به تحریم‌ها وجود دارد؛ برای نمونه همین کتاب را که انتشار اشپرینگر (Springer) منتشر کرده و قرارداد هم داریم، به دلیل تحریم‌ها هیچ دریافتی از بابت نوشتن کتاب‌ نداشتیم. 

از ابتدا در قرارداد چنین موضوعی (پرداخت نکردن حق تالیف) ذکر نشده بود ولی زمان پرداخت گفتند چون در ایران زندگی می‌کنید امکان پرداخت نداریم. این یکی از مشکلات ماست. حتی پرداخت با شماره حساب‌های متعلق به ایرانیان خارج از ایران امکان نداشت و گفتند اصلا پرداخت نمی‌شود. یکی از مشکلات ما هنگام تعاملات بین المللی همین موضوع پرداخت‌هاست. حتی در پروژه‌های مشترک امکان پرداخت نداریم. نهایت کاری که می توانند بکنند تقبل هزینه سفر و اسکان برای حضور محققان ایرانی در آنجاست.

استاد دانشگاه شیراز اظهار داشت: ما برای کار علمی از حقوق خودمان گذشته‌ایم و فقط ما نیستیم که با چنین مشکلاتی مواجهیم. بسیاری همکاران ما هم کتاب نوشته‌اند؛ در حالی که این کار برای آنها آورده مالی ندارد. این یکی از مشکلات است. کاری که ما به عنوان گسترش دیپلماسی علمی انجام می‌دهیم، این است که بعد از سال‌ها کار و اعتمادی که محققان کشورهای مختلف به ما پیدا کرده‌اند، تحقیقات مشترک، ایده‌های مشترک و کار گروهی بین‌المللی را انجام دهیم و اکنون با محققان کشورهای مختلف از جمله ایتالیا، آلمان، فرانسه، ترکیه، یونان و کشورهای همسایه و اسلامی مثل پاکستان، قطر و امارات متحده عربی همکاری داریم.

باید به چاپ کتاب و مقالات مروری بیشتر توجه کنیم

وی در مورد وضعیت کشور در مرجعیت علمی اظهار داشت: برای دستیابی به مرجعیت علمی، راه های مختلفی وجود دارد که یکی از آنها چاپ مقالات باکیفیت است. مقالات باکیفیت باید در مرز علم و در مجلات معتبری باشد که اقبال زیادی نسبت به آنها وجود دارد. 

قوانلو گفت: این کار در کشور انجام می شود و یکی از اولویت های وزارت علوم در دوره جدید است؛ یعنی حمایت از تحقیقات کاربردی و بنیادین در مرز علم که منجر به چاپ مقالات با کیفیت می شود. راه دیگر کسب و حفظ مرجعیت علمی، چاپ کتاب است، ویژگی مهم کتاب این است که سال ها در کتابخانه های کشور و دنیا باقی می‌ماند و عنوان و محتوای کتاب مثل مقاله نیست که بعد از مدتی فراموش شود. 

یکی از کارهای دیگر برای کسب و حفظ مرجعیت علمی، چاپ مقالات مروری خیلی خوب در مجلات تحصصی است. مجلاتی هستند که تخصصی مقالات مروری خیلی خوب با ضرایب تاثیر بالا ۳۰، ۴۰ یا حتی بالاتر چاپ می‌کنند و این فرصت را ایجاد می کند. چاپ مقالات مروری تحقیقات در حال انجام در کشور را بازنمایی می‌کند. برای چاپ کتاب و مقالات مروری ارزش کمتری قائل هستیم و به همین دلیل معمولا این حوزه خیلی اقبال نمی‌شود.

وی در مورد وضعیت تحقیقات کاربردی در رشته مهندسی مکانیک نیز گفت: تحقیقات مختلفی در حال انجام است، در زمینه‌های مختلف به کاربردی تبدیل می‌شود و فقط روی کاغذ نمی‌ماند. در رشته ما تحقیقات می‌تواند تحلیل رفتار سازه‌های مختلف و ساختارهای مختلف باشد که حتی اگر به محصول تبدیل نشود، در طراحی های آینده موثر است.

در شرایط تحریم و کمبود باید جهاد کنیم تا به مرجعیت علمی برسیم

این محقق کشورمان در پایان گفت: یکی از مشکلات در میان استادان و دانشجویان، ناامیدی است که غالب شده و همه فکر می کنیم چون پول نیست، امکانات نیست یا تحریم هستیم، کاری نمی توان انجام داد اما با هیچ کاری نکردن به نتیجه نمی رسیم، حتی کوچک ترین کار هم برای پیشرفت کشور موثر است.

قوانلو با اشاره به تاکیدات مقام معظم رهبری بر توسعه فعالیت های علمی خاطرنشان کرد: چند کلیدواژه در سخنان مقام معظم رهبری ازجمله مرجعیت علمی و جهاد علمی مشهود است. ما برای رسیدن به مرجعیت علمی باید جهاد علمی انجام دهیم؛ زیرا بسیاری از پول هایی که دانشگاه های دیگر دنیا دارند و منابعی که برای پژوهش هزینه می کنند ما نداریم. پس در شرایط تحریم و کمبود باید جهاد کنیم تا به مرجعیت علمی برسیم.

به گزارش ایرنا، انتشارات اشپرینگر شرکت چندملیتی انتشاراتی است که کتاب های مختلفی در زمینه های علمی به شکل چاپی و الکترونیک منتشر می کند. ابتدا در سال ۱۸۴۲ در برلین تاسیس شد و اواخر دهه ۶۰ میلادی توسعه یافت و بعدها به بخشی از شرکت اشپرینگر نیچر در سال ۲۰۱۵ تبدیل شد. این شرکت اکنون شعبی در برلین، نیویورک، هیدربرگ و دودرخت هلند دارد.