به اعتقاد این افراد نماز جمعه طی چند دهه گذشته غالبا بطور عام در اقصی نقاط کشور و به طور خاص در تربت حیدریه نه تنها دارای جایگاه و منزلت دینی بوده است، بلکه با کارکرد رسانه‌ای و اثرگذاری های فرهنگی؛ دستاوردهای سیاسی و اجتماعی قابل توجهی نیز داشته است.
یک پژوهشگر تاریخ تربت‌حیدریه با تبریک سالروز تاسیس نهاد نماز جمعه در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: نماز جمعه به عنوان یک رسانه، ارزش‌ها، کارکرد و قواعد حاکم بر رسانه اسلامی و دینی را با خود دارد.
آرزو علومی بایگی افزود: باید توجه داشت مفاهیم وحدانیت خداوند، جهان آخرت، رسالت، مسوولیت اجتماعی، وحدت امت اسلام، امر به معروف و نهی از منکر و تقوا، اصول راهنمایی کننده‌ای هستند که بنیان قواعد اخلاقی رسانه اسلامی را تشکیل می‌دهند.
این کارشناس ارشد تاریخ فرهنگ و تمدن ملل اسلامی گفت: همچنین به دلیل قابلیت‌ها، ظرفیت‌ها و کارکردهای نماز جمعه، نقش رسانه‌ای آن حوزه گسترده‌تری را در برگرفته و از میزان نقش‌های به عهده گرفته شده توسط سایر رسانه‌ها فراتر می‌رود.
علومی‌بایگی تصریح کرد: نماز جمعه همچنین یک رسانه ارتباطی است و در یک فضای ارتباطی - تعاملی عمل می‌کند زیرا مخاطبان آن منفعل نیستند و به صورت چهره به چهره و رو در رو، درگیر پیام‌های ارسالی از سوی فرستنده پیام یا همان امام جمعه هستند.
این پژوهشگر همچنین گفت: در مورد پیام‌هایی که به مخاطبان و نمازگزاران ارایه می‌شود باید انگیزه‌ها، مقاصد و مشخصات اجتماعی و فرهنگی مورد نظر ائمه جمعه در پیام‌سازی مشخص و معین شود و به نوع انتخاب پیام، تنظیم و نحوه ارسال آن توجه و دقت کافی شود.
همچنین یکی از فعالان اجتماعی و مذهبی تربت‌حیدریه که حوزه فعالیتش در مساجد مهم شهرستان همچون مسجد جامع، مسجد طباطبایی و مسجد فولاد متمرکز بوده است؛ به خبرنگار ایرنا گفت: مسجد و پایگاه نماز جمعه از دیرباز محلی برای انتقال "پیام‌های انقلابی" بوده است.
کاظم جلیلی افزود: به یاد دارم قبل انقلاب اسلامی، از حجت‌الاسلام محمدباقر فرزانه دعوت کردیم در مسجد فولاد سخنرانی کند و او قبل از آغاز سخنرانی به حاضران رسانده بود که در جملاتش افعال معکوس به کار می‌برد یعنی تعریف از شاه به منزله انتقاد بود و به این ترتیب ماموران ساواک که برای دستگیری وی برنامه ریزی کرده بودند، چون کلامی علیه رژیم از وی نشنیدند، خلع سلاح شده و از دستگیری او منصرف شدند.
وی با یادآوری تکثیر و توزیع اعلامیه‌های امام خمینی (ره) در بین نمازگزاران تربت حیدریه گفت: ماهیت این گونه اقدامات رسانه ای بود و چون از طریق نمازهای جماعت و مساجد جنبه اجرایی و عملیاتی می گرفت؛ در واقع یک ظرفیت دیگر رسانه ای که همانا تکایا و مساجد بود را نیز در خدمت اهداف انقلاب و تنویر آن قرار می داد.
وی بیان داشت: پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز ستاد نماز جمعه و تریبون آن ظرفیت بی مانندی برای تبیین اهداف انقلاب، جذب مشارکت های مردمی، تقویت اجتماعات و به مشارکت گرفتن مردم در فعالیت های سیاسی و اجتماعی نظیر حضور در جبهه های دفاع مقدس و نظایر آن بود و این ظرفیت همچنان وجود دارد.
سخنگاه نماز جمعه، رسانه پیشتاز در توسعه تربت حیدریه
مطابق روال معمول که البته عقبه دینی - اجتماعی دارد؛ خطبه نخست نماز جمعه به ذکر مسایل مذهبی و اندرزهای دینی می‌پردازد و خطبه دوم به تشریح مناسبت‌های داخلی و خارجی جهان اسلام و به عبارت بهتر تبیین و تنویر مسایل سیاسی روز جامعه اسلامی اختصاص دارد.
در همین خصوص امام جمعه تربت‌حیدریه به خبرنگار ایرنا گفت: در دوران دفاع مقدس، مساجد به عنوان یک پایگاه مهم برای بسیج مردمی و جمع‌آوری و تامین نیازمندیهای رزمندگان اسلام مطرح بود.
حجت‌الاسلام محمدرضا عصمتی افزود: همچنین در خطبه های نماز جمعه علاوه بر طرح مسایل روز جهان اسلام، موضوعات مهم کشور و به ویژه بحث دفاع مقدس و مسائل مترتب بر آن مطرح می‌شد که انعکاس زیادی بین توده های مردم داشت.
به اعتقاد امام جمعه تربت حیدریه، بعد از دوران دفاع مقدس نیز مباحث مطرح شده اختصاص به عرصه سازندگی و توسعه کشور داشت و در کنار آن مباحثی همچون دغدغه شهروندان و معرفی خدمات دولت مطرح می‌شد، بر این اساس می توان ادعا کرد بسیاری از پیشرفت‌های عمرانی، اقتصادی و علمی در سطح همین شهرستان تربت حیدریه ریشه در طرح اولیه آنها در خطبه‌های نماز جمعه داشته است.
عصمتی به نقش نماز جمعه در سالیان اشاره و اظهار کرد: از نخستین روزهای شیوع ویروس کرونا در ایران و به خصوص در تربت‌حیدریه، پایگاه ملی و دینی نماز جمعه محل معتبر و بزرگی برای بیان توصیه‌های پزشکی و بسیج مردمی با هدف از بین بردن ویروس و امراض بوده است.
وی همچنین گفت: حوزه اشتغال جوانان، رشد و توسعه منطقه، تلاش برای تکمیل پروژه های ملی و استانی و دیگر نیازمندیهای عمومی، دیگر موضوعاتی است که از طریق تریبون نماز جمعه دنبال می‌شود.
نماز جمعه، رسانه مانا
یک پژوهشگر تاریخ شفاهی تربت‌حیدریه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: رمز موفقیت پایگاه نماز جمعه به عنوان یک رسانه پیشتاز و مانا، تداوم برپایی و استمرار آن ظرف قرن‌های متمادی است.
محمد شریفی‌تربتی در بیان تاریخ شفاهی نماز جمعه تربت‌حیدریه اظهار کرد: شایسته است تاریخچه اقامه نماز جمعه و جماعت در تربت‌حیدریه را از عهد صفوی جستجو کرد چراکه بر اساس اسناد موجود یکی از نخستین امامان جمعه در این خطه علامه "حاج حسینعلی" و سپس فرزند وی "حاج ملاعبدالله" بوده اند.
وی افزود: مرحوم حاج ملاحسینعلی و حاج ملااسحق تربتی که در عصر خود از بزرگترین علمای خراسان بوده اند، نسَبشان به مرحوم حاج ملاخداداد تربتی منتهی می‌شود که معاصر با ابتدای عهد صفوی بوده است.
وی گفت: مرحوم حاج شیخ عبدالله امامی، نخستین نماینده مردم تربت‌حیدریه در مجلس شورای اسلامی نیز فرزند مرحوم حاج شیخ ذبیح‌الله، از این سلسه جلیله است که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، بر حسب سنت اجدادی خود مبنی بر اقامه نماز جمعه و جماعات، در تربت‌حیدریه به اقامه نماز جمعه می‌پرداخت.
این پژوهشگر ادامه داد: اگر چه در عهد پهلوی، علما و روحانیون تراز اول و فقیهان محلی تربت حیدریه به سبب ملاحظات فقهی و شرعی، اقامه نماز جمعه نداشتند و تنها در مسجد جامع شهرستان نماز جماعت و عیدین اقامه می‌شد، ولی بر اساس اسناد موجود در راستای آنچه از عهد صفوی گفته شد، از دوره قاجار و سپس در دوره پهلوی این تکلیف دینی جنبه فرمایشی به خود گرفت.
شریفی‌تربتی گفت: سیدمحمد علوی خراسانی طباطبایی، معروف به "امام جمعه" از اواخر دوره قاجار و به ویژه ابتدای دوره پهلوی اقامه نماز جمعه در تربت‌حیدریه را تا اواسط دهه ۵۰ خورشیدی بر عهده داشت و البته این فریضه هر چند فرمایشی، اما بیشتر در جمع افسران و درجه‌داران ارتش دوم و سپاه ششم خاور، که در این شهرستان مستقر بود، اقامه می‌شد.
وی تصریح کرد: دوری جستن فقیهان منطقه و پرهیز از اقامه نماز جمعه در سایه سلطنت، علمای برجسته شهرستان را بر آن داشت صرفا به اقامه نماز جماعت در مسجد جامع و اقامه نماز عیدین بسنده کنند.
پژوهشگر تاریخ شفاهی تربت‌حیدریه گفت: این علما و امامان جماعت بعد از حاج شیخ علی‌اکبر مجتهدی و عالم ربانی آیت‌الله سیدمحمدباقر موسوی مجتهد، مشهور به "سیدمحمد باقر بزرگ"، مرحوم حاج سیدمحمد باقر طباطبایی معروف به "سیدمحمد باقر کوچک"، که منتصب سیدمحمدباقر موسوی مجتهد بودند؛ نماز جماعت مسجد جامع تربت‌حیدریه را اقامه می‌کردند.
شریفی‌تربتی افزود: بعد از ایشان مرحوم حاج شیخ عبدالله امامی، مرحوم حاج شیخ اسماعیل مجتهدی، مرحوم حاج غلامرضا زهدی، مرحوم آیت‌الله علی‌اصغر معصومی، حجت‌الاسلام مهدی شریعتی‌تبار و حجت‌الاسلام حسین وحیدی رشتخواری، به عنوان امامان جماعت مسجد جامع تربت‌حیدریه و یا امام جمعه، اقامه نماز را بر عهده داشتند.
وی گفت: همچنین در مواقعی نماز جماعت مسجد جامع تربت حیدریه و نماز عیدین توسط افراد دیگری چون مرحوم صدرالدین و محمدرضا ربانی و شیخ عبدالله شریعتمداری اقامه می‌شد.
امامان جمعه تربت‌حیدریه بعد از انقلاب اسلامی
به گفته پژوهشگر تاریخ شفاهی تربت‌حیدریه با وقوع انقلاب اسلامی و بعد از صدور فرمان بنیانگذار جمهوری اسلامی، نخستین نماز جمعه کشور در روز پنجم مرداد سال ۱۳۵۸ خورشیدی به امامت مرحوم آیت‌الله سیدمحمود طالقانی در دانشگاه تهران اقامه و مدتی بعد از تهران، نماز جمعه در تربت‌حیدریه نیز با انتصاب مرحوم حاج سیدمحمدباقر طباطبایی، به عنوان نخستین امام جمعه این خطه (پس از پیروزی انقلاب اسلامی) اقامه شد.
شریفی‌تربتی افزود: در دهه ۶۰ خورشیدی و بعد از فوت وی، فرزندش حاج سیدمحمد طباطبایی به مدت ۶ ماه به عنوان امام جمعه موقت اقامه نماز کرد و بعد از تعیین آیت‌الله محسنی گرگانی به عنوان دومین امام جمعه تربت‌حیدریه، نماز جمعه به امامت ایشان برپا می شد.
وی اظهار کرد: یک سال بعد، یعنی از سال ۱۳۶۰ مرحوم آیت‌الله علی اصغر معصومی شاهرودی، از روحانیان نام‌آشنا و انقلابیون وفادار به نظام اسلامی به مدت ۲۰ سال نماز جمعه تربت حیدریه را اقامه کرد که به دلیل نفوذ شخصیتی، خدمات علمی، فرهنگی و عمرانی گوناگونی در زمینه توسعه شهرستان از جمله ایجاد دانشگاه آزاد اسلامی و نیز بازسازی و توسعه مسجد جامع شهر در دوره امامت جمعگی وی انجام گرفت.
شریفی‌تربتی افزود: پس از انتخاب وی به عنوان یکی از نمایندگان خراسان در مجلس خبرگان رهبری و در پی استعفای مکرر وی و در نهایت پذیرش استعفا در سال ۸۱، حجت‌الاسلام مهدی شریعتی‌تبار به عنوان چهره‌ای فرهنگی و دانشگاهی در منبر و سخنگاه امامت جمعه تربت‌حیدریه به اقامه نماز و خطابه پرداخت.
وی تصریح کرد: در سال ۹۴ نیز حجت‌الاسلام محمدرضا عصمتی به عنوان چهره فقهی در جایگاه نماز جمعه تربت‌حیدریه منصوب شد که اکنون نیز همچنان در حال اقامه نماز جمعه در این جایگاه سیاسی - عبادی منطقه مشغول است.
به گفته پژوهشگر تاریخ شفاهی تربت‌حیدریه؛ نماز جمعه به خصوص بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، به عنوان یک پایگاه دینی و سیاسی و مهمتر از آن یک مرکز رسانه‌ای قدرتمند برای بسیج توده های مردمی به منظور تحقق اهداف عالیه نهضت اسلامی به فعالیت خود ادامه می‌دهد.
مرکز شهرستان ۲۲۵ هزار نفری تربت‌حیدریه در ۱۵۰ کیلومتری جنوب مشهد مقدس واقع است.
نظر شما