رکود معاملات در بازار برنج مازندران / قفل داد و ستد کی شکسته می‌شود؟

به گزارش خبرنگار ایرنا ، بسیاری از تحلیلگران اقتصادی وضعیت کنونی بازار برنج مازندران را نوعی طناب کشی میان کشاورزان و بنکداران می دانند که تا اینجای کار به اثبات توازن قدرت میان دو طرف انجامیده است ؛ توازنی که در صورت پادرمیانی برای پایان یافتن با توافق بر سر قیمت منصفانه قابل قبول دو طرف ، نه تنها می تواند اعتماد از دست رفته دو سمت بازار را برگرداند بلکه می تواند مبنایی برای دستیابی به تفاهم در سال های بعد شده ، دست دلالان و واسطه های غیرحرفه ای را از این بازار کوتاه کند.

واقعیت این است که بازار برنج مازندران همواره از حضور انبوه دلالان و واسطه های غیرحرفه ای رنج برده است و به همین دلیل هم کشاورزان دچار بدبینی عمیق نسبت به خریداران عمده هستند ، در حالی که بنکداران یا خریداران عمده یک ضلع اصلی بازار برنج را تشکیل می دهند، حتی اگر در دوره ای نقششان تحت الشعاع فعالیت دلالان قرار گرفته باشد. 

رکود انتظاری‌ای را این روزها بازار برنج مازندران تجربه می کند طی چند دهه اخیر کم سابقه بوده است. چرخ این بازار در شرایط عادی حداکثر یک هفته پس از آغاز برداشت شالی به حرکت در می آمد، ولی امسال قفل بازار در حالی همچنان بسته مانده است که طبق آمار رسمی جهاد کشاورزی محصول حدود ۸۵ درصد از شالیزارهای استان برداشت شده و بر اساس اعلام اتحادیه شالیکوبی داران در هر یک از واحدهای شالیکوبی استان به صورت میانگین  ۴۰۰ تا ۸۰۰ تن برنج سفید انبار شده که در صورت دستیابی به قیمت منصفانه آماده عرضه است.

پایان تاب‌آوری برنج 

اگر چه دو طرف اصلی بازار برنج یعنی کشاورزان و بنکداران با پیشه کردن صبر و انتظار ، تاب آوری خودشان را به رخ کشیده اند ، اما هیچ یک از دو طرف تاکنون فکری به حال میزان تاب آوری برنج های انباشته شده در شالیکوبی ها نکرده است.

بررسی های تاریخی از بازار برنج مازندران نشان می دهد که وجود صدها تن برنج سفید در انبارهای شالیکوبی های استان تاکنون سابقه نداشته است و کارشناسان برنج هم هشدار می دهند که با توجه به اهمیت نگهداری اصولی برنج برای آذوقه و مصرف یک ساله ، وجود این میزان برنج آماده عرضه به عنوان قوت اصلی مردم کشور، به لحاظ حوادث طبیعی و آفت پذیری بسیار خطرناک است.  

این هشدار کارشناسان برنج را باید با توجه به نوسازی شالیکوبی ها و تغییر روش تبدیل شالی به برنج سفید در سال های اخیر جدی گرفت. ظهور و فعالیت شالیکوبی های مدرن در سال های اخیر سبب شده است تا شلتوک  به صورت مستقیم از شالیزار به شالیکوبی انتقال یابد و در آنجا پس از خشک کردن در دستگاه های خشک کن به برنج سفید تبدیل شود. اگر چه این روش هزینه و سختی کار کشاورزان را کاهش داده و حتی میزان خرده برنج را هم کم کرده است ، ولی سبب انباشته شدن برنج سفید در انبار شالیکوبی ها به میزان زیاد شده است که می تواند برای همه طرف ها خطرآفرین باشد.

شالیکاران مازندران در گذشته شلتوک را به مدت چند روز به روش سنتی با پهن کردن در حیاط خانه هایشان خشک می کردند و سپس بتدریج به میزان نیاز به مصرف یا فروش به شالیکوبی می بردند و تبدیل به برنج می کردند و به همین دلیل نگهداری شلتوک تا اواخر فصل زمستان در انبارهای خانگی امری متداول بود ولی شالیکوبی های مدرن به دستگاه خشک کن مجهز هستند و به همین دلیل چرخه کار تبدیل شالی به برنج سفید کوتاه تر و راحت تر و انبارهایشان انباشته تر شده است.

یک مشکل دیگر هم برداشت شلتوک به وسیله کمباین های مخصوص است که  در سال های اخیر متداول شده و طبق اعلام جهاد کشاورزی مازندران تا ۹۵ درصد محصول شالیزارهای استان با این روش برداشت می شود. برداشت محصول با کمباین ضریب ماندگاری شلتوک در انبار را بشدت کاهش می دهد و راهی به جز تبدیل کردن فوری شالی به برنج سفید برای کشاورز باقی نمی گذارد. نگهداری انبوه برنج سفید برای کشاورز در انبارهای خانگی هم تقریبا غیرممکن است چون هم هزینه بر است و هم آفت پذیری بالایی دارد.

طولانی شدن طناب کشی میان کشاورزان و بنکداران در سال جاری این نگرانی تقویت کرده است که برنج سفید انبار شده در شالیکوبی ها با کاهش کیفیت به خاطر آفت پذیری همراه شود ؛ نگرانی‌ای که در صورت تحقق می تواند آینده شالیکاری مازندران را تحت تاثیر قرار داده و بدنامی را برای مهم ترین محصول کشاورزی استان به ارمغان بیاورد.

استدلال چرتکه‌ای 

به اعتقاد کارشناسان تنها دلیلی که سبب شده تا بازار برنج مازندران پس از گذشت ۵۰ روز از برداشت شالی همچنان راکد و کم رونق باقی بماند ، پیش بینی ناپذیر بودن آینده بازار برای هر دو طرف عرضه کننده و خریدار است. به عبارتی شالیکاران از ضرر ناشی از افزایشی شدن قیمت برنج پس از فروش محصولشان هراس دارند و بنکداران هم نگران کاهشی شدن قیمت به خاطر اثرگذاری فاکتورهای غیراقتصادی هستند.

نگرانی شالیکاران که یکی از دلایل اصلی باز نشدن قفل انتظار فروش محصول به شمار می رود ، ریشه در وضعیت بغرنج بازار برنج در سال گذشته دارد ؛ موضوعی که در اظهارات تمامی شالیکاران مسترر است.

شالیکاران در پاسخ به این پرسش که چرا مقابل قیمت پیشنهادی خریداران مقاومت می کنند ، پاسخ چرتکه ای می دهند و معتقدند طبق حساب و کتاب خودشان هم هزینه تولید نسبت به سال گذشته چند برابر شده و باید قیمت منصفانه پیشنهاد شود و هم برای رسیدن به چنین قیمتی باید چند برابر شدن هزینه زندگیشان به خاطر های افزایش سطح عمومی قیمت سایر کالاها مد نظر قرار گیرد.

یک کشاور شالیکار بابلی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا می گوید : من برای مراسم عقد پسرم یک سکه بهار آزادی را حدود ۱۴میلیون تومان خریدم و به عروسم هدیه دادم که اگر بخواهم آن را با قیمت پیشنهادی ۸۵ هزار تومان بنکداران محاسبه کنم برابر با حدود ۲۰۰ کیلو برنج طارم درجه یک تولیدی خودم است. 

علیرضا صمدی با بیان این که قیمت منصفانه برای هرکیلوگرم برنج مازندران باید ۱۰۰ هزار تومان باشد ، اضافه کرد : تازه تن دادن به این قیمت به معنای سر به سر شدن هزینه و فایده است و کمتر از آن بی انصافی در حق کشاورازن و اجحاف محسوب می شود.

وی توضیح داد : شالیکاری شغل و درآمد سالانه و اصلی مردم مازندران است و این که می بینید کشاورز هنوز با گذشت حدود ۲ ماه حاضر به فروش محصولش نشده است ، دلیل بر عدم عرضه و یا بی توجهی به خواسته مصرف کنندگان و مردم عزیزمان نیست چون همه می دانیم هزینه معیشت بسیار بالا رفته است و در این شرایط همه باید درک متقابل داشته باشیم. 

این کشاورز بابلی از مسوولان جهاد کشاورزی خواست تا برای برآورد کارشناسی هزینه تولید برنج و دیگر هزینه های سربار و تعیین قیمت منصفانه ورود پیدا کنند و تاکید کرد : انتظار ما این است که دستگاه متولی کشاورزی کشور اجازه ندهد امسال شالیکاران مانند سال قبل متضرر شوند و خریداران برنج را با قیمت پیشنهادی ۸۰ تا ۸۵ هزار تومان خریداری کرده و همین برنج را ۲ ماه بعد بالای ۱۵۰ هزار تومان بفروشند.

وی تصریح کرد : این روزها بیشتر وقت کشاورازن در واحدهای شالیکوبی محلاتشان می گذرد تا در صورت وجود مشتری با قیمت ۱۰۰ هزار تومان محصولشان را بفروشند ، یعنی این که کشاورزان آماده فروش محصولشان هستند.

تلخی ماندگار یک تجربه

گذشته از حساب و کتاب چرتکه ای کشاورزان ، آنها تجربه افزایش قیمت سال گذشته و رسیدن قیمت هر کیلوگرم برنج طارم به بالای ۱۵۰ هزار تومان در شهرهای بزرگ مانند تهران را در خاطر دارند و معتقدند خریداران عمده اعم از بنکداران و دلالان امسال به فروش برنج به کمتر از این قیمت تجربه شده رضایت نخواهند داد و به همین دلیل هم فروش محصولشان با قیمت پیشنهادی زیر ۱۰۰ هزار تومان را غیرمنصفانه و سودجویان ارزیابی می کنند.

یکی  از شالیکاران بخش دشت سر شهرستان آمل در این باره به خبرنگار ایرنا گفت : پافشاری و اصرار شالیکاران بر فروش محصولشان با قیمت پیشنهادی ۱۰۰هزار تومان به این دلیل است که بیشتر مصرف کنندگان  برنج طارم محلی قیمت بیشتر از ۱۰۰ هزار تومان و در شهرهای بزرگ تا ۱۴۰ هزار تومان را با خرید در ماه های گذشته لمس کرده اند و به نظر می رسد مصرف کنندگان کاملا به این قیمت راضی هستند و حتی برای پرداخت مبلغی بالاتر از این قیمت هم آمادگی دارند و خریداران عمده و دلالان هم قطعا با همین استدلال کار خودشان را پیش خواهند برد.

عباس حسینی افزود:  به همین دلیل شالیکاران زیر بار قیمت پیشنهادی خریداران عمده  که فقط به فکر جیب خود و سود شرشار هستند نمی روند. بسیاری از شالیکاران معتقدند که خریداران عمده امسال هم پس از خرید برنج جدید با قیمت پیشنهادی خودشان دوباره بازار را وارد مسیر افزایشی خواهند کرد تا سود زیادی نصیب خودشان کنند.

وی با بیان این که بعضی از شالیکاران به دلیل نیاز جدی تر به نقدینگی  هر کیلوگرم گرم برنج کیفی طارم را تا ۹۵ هزار تومان طی روزهای گذشته به صورت عمده فروختند، ادامه داد: از آن جایی که بیشتر مشتریان شالیکاران خرده پاه که به طور متوسط کمتر از یک تن تولید برنج دارند ، دوستان و آشنایان خودشان هستند ، برنج را با هدف نوعدوستی و کمک بین ۸۵ تا ۹۰ هزار تومان فروختند و در واقع این قیمت بازار برنج استان نیست.

نگرانی از ورود تعزیرات 

اگر یافته های بررسی تاریخی بازار برنج مازندران را بپذیریم که می گوید این خریداران عمده اعم از بنکداران ، دلالان و واسطه های غیرحرفه ای بودند که همواره مسیر قیمتی این بازار را مشخص می کردند ، این پرسش مطرح می شود که پس چرا آنها به رغم آزمودن اراده شالیکاران و تاب آوری آنان ، تن به قیمت پیشنهادیشان نمی دهند تا چرخ این بازار پس از ۵۰ روز از آغاز برداشت محصول و پر شدن انبارهای شالیکوبی ها از برنج سفید به حرکت بیاید ؟

مثلا تجربه سال گذشته به ما می گوید که همین خریداران عمده بودند که قیمت برنج مازندران را طی دستکم پنج مرحله افزایش به بالای ۱۵۰ هزار تومان در شهرهای بزرگ و تا ۸۰ هزار تومان در خرید از شالیکاران افزایش دادند ولی امسال حاضر نیستند با افزایش حداکثر ۳۰ درصدی نسبت به آخرین داد و ستدهای سال گذشته ، به پیشنهاد ۱۰۰ هزار تومانی کشاورزان تن بدهند.

یکی از بنکداران برنج در ساری در پاسخ به این پرسش خبرنگار ایرنا به تجربه ای اشاره می کند به ادعای خودش سال گذشته کامشان را تلخ کرد. او با بیان این که هنوز برنج جدید سال جاری را از شالیکوبی های استان خریداری نکرده است ، گفت : خرید برنج با قیمت ۱۰۰ هزار تومان و فروش آن به صورت عرضه خرد پنح تا ۱۰ کیلویی اصلا مشتری ندارد.

وی با بیان این که  قیمت برنج ۱۱۰ تا ۱۲۰هزار تومانی در مازندران که محل اصلی تولید این محصول است ، برای مصرف کنندگان استان بالا است ، افزود : از طرفی به دلیل این که پارسال تعزیرات به بازار ورود پیدا کرد و قیمت گذاری دستوری برای خرید و فروش برنج انجام داد ، امسال بنکداران و تاجران رغبتی به خرید برنج ندارد و چون معلوم نیست در ماه‌های آینده چه اتفاقی بیفتد که مصداق گران فروشی نباشد.

در انتظار میانجی

رییس پایانه صادراتی برنج کشور مستقر در آمل نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با ذکر این نکته که  تاجر اگر سود نکند حداقل نمی‌خواهد ضرر ببیند، گفت : به همین دلیل همه منتظرند تا سازمان جهاد کشاورزی قیمتش را اعلام و تکلیف همه را مشخص کند.

اسماعیل یزدان پناه افزود: از آن جایی که  وزارت جهادکشاورزی به فکر مصرف کننده نیز است و مقوله خرید برنج های قراردادی هم مطرح است ، هنوز نرخ پیشنهادی دولت مطرح نشده است.

وی با بیان این که در یک هفته گذشته بعضی از کشاورزان محصولشان را زیر قیمت پیشنهادی یعنی تا ۹۰ هزار تومان را به دوستان وآشنایان خود فروختند، گفت : ۲ طرف همچنان در جدال برای رسیدن به قیمت مورد نظر خودشان هستند.

این کارشناس بازار برنج مازندران بیان داشت:  شالیکاران شمال بخصوص مازندرانی ها تنها از طریق فروش محصول برنج خود ارتزاق می کنند و امروز شالیکاران بویژه فرزندانشان با بازار برنج در همه نقاط کشور آشنا هستند و محصولشان را طبق قیمت روز و وضعیت عرضه و تقاضا می فروشند و طبیعی است که قیمت فروش محصولشان را با دیگر اقلام از جمله گوشت و روغن نیز مقایسه می کنند. 

وی تصریح کرد : به نظر می رسد مشتری با قیمت پیشنهادی بیشتر از ۱۰۰ هزار تومان در استان های بزرگ به خصوص تهران وجود داشته باشد و همین نکته هم دلیل شالیکاران برای کوتاه نیامدن بر سر قیمت محصولشان به شمار می رود. 

برنجکاری یکی از مهم ترین فعالیت کشاورزی در مازندران و منبع مهم درآمد کشاورزان استان است و با تولید بیش از یک میلیون تن، ۴۲ درصد برنج مورد نیاز کشور از این استان تامین می‌شود.