کتاب، زمانی برای خواندن 

به گزارش ایرنا، شعار هفته کتاب امسال "ما همانیم که می خوانیم" است اما خود نیک می دانیم ما همانیم که خوب نمی خوانیم! اگر زمانی داشتن کتاب و کتابخوانی، مختص قشر خاص و فرهیخته جامعه بود ولی با اختراع دستگاه چاپ توسط گوتنبرگ سوئدی بسیاری از مردم توانستند به کتاب دسترسی پیدا کنند و این مهم روز به روز هم آسانتر شده است اما دسترسی آسان هیچ‌گاه مطالعه بیشتر را در پی نداشته است.

کارشناسان بر این باورند که در فضای امروزی مشکل عدم دسترسی به کتاب نیست بلکه مسئله اصلی این است که کتابخوانی در سایه سرگرمی های جهان مدرن قرار گرفته است و از جمله این سرگرمی های پرهیجان را فضای مجازی می دانند اما اگر بپذیریم فضای مجازی امروز واقعی ترین فضای حاکم بر هر جامعه است از حیث دسترسی و سهولت ارتباطات پس گریز کتاب از آن جایز نیست و به عبارتی جدالی بین کتاب و فضای مجازی نباید متصور شد این ۲ می توانند مکمل همدیگر باشند.

در توضیح بیشتر این نکته باید گفت همانگونه که کارشناسان حوزه کتاب و رسانه بر آن تاکید دارند، گسترش روزافزون شبکه های اجتناعی و فضای مجازی را عاملی در کاهش میزان کتابخوانی عنوان می کنند اما این مسئله نیز همانند عصر ارتباطات موضوعی پیچیده و چند بعدی است از طرفی مزیت هایی اعم از سرعت و دسترسی آسان را به همراه دارد و از طرفی باید از این فضا با دانایی استفاده مطلوب داشت.
نگاه شیک و لوکس به کتاب و کتابخوانی ریشه در یک ارزش دارد اینکه زمانی خواندن، کتاب و مطالعه و کسب علم و دانش به عنوان یک ارزش در جامعه نهادینه شده بود و پیرو همان ارزش بسیاری تظاهر به تعلق خاطر به کتاب می کردند.
بهانه برای نخواندن کتاب فراوان است دلایلی اعم از گرانی کتاب و یا نفوذ فضای مجازی که تمام اوقات را پر کرده است اینها می تواند تشدید کننده نخواندن کتاب باشد اما در نگاهی عمقی تر، خانه از پای بست ویران است و زمانی که مطالعه و رفتن به دنبال مقاله‌های روز، مطالبه و نیاز و خواسته عمومی نباشد.

یکی از شیوه های رایج برای نشان دادن اوضاع کتابخوانی در هر جامعه استناد به سرانه مطالعه در آن جامعه است که این رقم چندان قابل افتخار نیست.

رییس کتابخانه های عمومی بروجرد در این خصوص می گوید: میزان مطالعه و کتابخوانی در کشور پایین است، آمار و ارقامی که در این زمینه وجود دارد آنهم در کشوری که مهد تمدن و فرهنگ بوده است چیزی جز افسوس ندارد به خصوص اگر این ارقام را با کشورهایی مقایسه کنیم که سهمی در تاریخ علم و اندیشه نداشته اند تاسف انگیزتر هم می شود.

داوود پهلوان با تاکید بر اینکه همه ما برای ارتقای فرهنگ مطالعه و کتابخوانی مسوولیت و وظیفه داریم، گفت: هفته کتاب و کتابخوانی غنیمتی است تا برای رفع مشکلاتی که در حوزه کتابخوانی وجود دارد چاره اندیشی شود و هفته کتاب تلنگری برای همه ما است که یادآوری کنیم کشوری با سابقه و پیشینه فرهنگی غنی و کهن از نظر سرانه کتاب و کتابخوانی از جایگاه بهتری باید برخوردار باشد.

وی افزود: تنها با بازگشت به فرهنگ مطالعه مفید و ترویج کتاب و کتابخوانی می توان به آن سابقه درخشان ایرانی به عنوان مهد فرهنگ و تمدن رسید و این هدف متعالی نیز با همکاری بین همه دستگاه‌ها امکان پذیر است.

به گفته وی هم اکنون ۶ کتابخانه نهادی، ۹ کتابخانه مشارکتی و یک کتابخانه آستان قدس رضوی در شهرستان بروجرد فعال است و کتابخانه شهید ساکی روستای دینارآباد بروجرد نیز شهریور ماه امسال افتتاح شده و اکنون بیش از سه هزار جلد کتاب دارد.

فضای مطالعه یکی دیگر از شاخص هایی است که معمولا در حوزه کتاب و کتابخوانی خاصه در هفته کتاب مورد پردازش قرار می گیرد.

در این خصوص مدیرکل کتابخانه های عمومی لرستان بیان کرد: در لرستان به ازای هر ۱۰۰ نفر یک متر مربع فضای مطالعه وجود دارد، هم اکنون ۱۷ هزار و ۱۱۲ متر مربع فضای کتابخانه ای در حال استفاده در استان موجود است و ۱۰ طرح در حال ساخت هم به متراژ ۱۶ هزار و ۵۰۰ متر مربع در استان وجود دارد که با بهره برداری از این فضاهای در حال ساخت که دارای پیشرفت فیزیکی ۲۰‌ تا ۸۰ درصدی هستند، سرانه فضای مطالعه استان به ازای هر ۱۰۰ نفر به ۲ متر مربع افزایش خواهد یافت و رشد ۲ برابری را تجربه خواهد کرد.

سید سجاد راستخانه با اشاره به استاندارد بین المللی فضای کتابخانه ای، بیان کرد: استاندارد بین المللی فضای کتابخانه ای به ازای هر ۱۰۰ نفر هشت متر مربع است در حالی که در بیشتر استان های کشور از جمله استان لرستان سرانه فضای مطالعه ممکن است به ۲ مترمربع رسیده باشد و هنوز با استانداردهای بین المللی فاصله بسیاری داریم.

در شهرستان بروجرد نیز در این خصوص رییس کتابخانه های عمومی می گوید: بنا بر استانداردهای موجود به ازای هر ۲۵ هزار نفر باید یک کتابخانه وجود داشته باشد که بنا بر این معیار اگر فقط کتابخانه نهادی بروجرد را در نظر گرفت تعداد هفت کتابخانه دیگر باید اضافه شود و با رسیدن به ۱۳ کتابخانه می توان به استاندارد لازم در این زمینه رسید.

 تقابل فضای مجازی و کتاب 

بحث کتاب و کتابخوانی که به میان می آید بلافاصله یکی از علل بی بدیلی که از سوی همگان مطرح می شود فضای مجازی و کوچ از سرشوق مردم به این فضا است این دلیل می تواند درست باشد اما تمام ماجرای دوست نداشتن کتاب را در برنمی گیرد آنهم در شرایطی که گستردگی فضای مجازی سیطره دنیا را آنچنان در نوردیده است که گویی زندگی بدون آن ممکن نیست اما یک نگاه خوشبینانه همواره یادآوری می کند، دنیای الکترونیک حتی اگر از این هم گسترده تر شود کتاب کاغذی همچنان آینده خود را خواهد داشت و تکنولوژی هم راه خود را می‌رود و هیچ کدام نمی‌توانند سد راه دیگری شوند اما آنجا که در کنار هم باشند، قدرت و عظمت شان از آنچه که هست چندین برابر می‌شود.

اهل مطالعه خوب می‌دانند لذت ورق زدن کتاب با لمس صفحه هوشمند و خواندن نسخه الکترونیک همان کلمات قابل قیاس نیست و شاید به همین علت است که هنوز هم در دنیای توسعه یافته بناهای کتابخانه‌ای با شکوه، سرپا و پویا باقی مانده‌اند، این نگاه خوشبینانه در واقع نوعی تاکید بر همان سواد رسانه ای است که به نوعی بر استفاده کاربردی و هوشمندانه از فضای مجازی تاکید دارد، تاکیدی که محور آن بر استفاده درست از تکنولوژی و داشتن برنامه و آموزش پیش می‌رود، به عبارتی به جای حضور منفعل و پذیرنده در این فضا با خواندن، آموزش و کتابخوانی می‌توان حضور پرسشگرانه، موثر و پویاتری داشت.

آنچه مهم است ورود کتاب به زندگی مردم است فعالان اجتماعی و فرهنگی معتقدند، با ظهور و گسترش فضای مجازی در سالیان اخیر سبد فرهنگی خانواده‌ها دچار تغییرات گسترده‌ای شده که برنامه ریزان و مسوولان فرهنگی باید به دنبال تدابیر لازم باشند یک راه معرفی و تبلیغ کتاب از هر راه ممکن است.

جامعه شناس و پژوهشگر اجتماعی در این خصوص می‌گوید: از دید جامعه شناختی آشفتگی پیام‌ها در شبکه های اجتماعی، بی نظمی و آشفتگی نظام اجتماعی را باعث می‌شود، مطابق این تلقی، همچنان که مناسبات اجتماعی به ویژه در یک دهه پشت سر دچار ناهنجاری‌ها و بی سامانی‌های بحران زا شده است و آحاد افراد جامعه در حالت تعلیق و تردید و استیصال به سر می‌برند، شبکه‌های اجتماعی را نیز طوفان روزمره خویی و سطحی نگری در نوریده است.

سلمان احمدوند گفت: اگر در خیابان و یا ضیافت‌های فامیلی آراستگی و برخورداری از رخت و رخسار آرامش خاطر است، در شبکه های اجتماعی هم بیم ریزش پیروان و اعضا و تلاش برای افزودن بر شمار آنان دغدغه ای همیشگی است، بزرگ ترین قربانی این فضا کتاب است، کتاب باشکوه؛ باغ پر سخاوت اندیشه های ناب که بی هیچ گمان عالی ترین اختراع ذهن بشر و فاخرترین متاع بازار اندیشه است، کتابی که حتی پیش از سکه شدن کار شبکه های اجتماعی و کره گیر شدن امپراتوری اینترنت، نفس هایش به شماره افتاده بود.

وی افزود: سرچشمه همه کاستی ها و کژی ها در ظرف جامعه و بر بستر مناسبات پیچیده و نو شونده اجتماعی، با نظر به نمونه ایران اسلامی، نبود فرهنگ بهره جویی شهروندانه از اینترنت و شبکه های اجتماعی است، هر تغییر رهایی بخش و اصلاح راستینی در نظام اجتماعی از «نهاد تعلیم و تربیت» آغاز می شود. 

 وقتی سخن از مطالعه و کتابخوانی می شود کتاب و فضای مجازی قابل مقایسه با هم نیستند به عبارتی آن فضا که با نام فضای مجازی شناخته شده لازم است اما کافی نیست و بهترین مکمل برای آن، بازگشت به کتاب است.

کارشناس حوزه کتابداری در این خصوص می گوید: در دنیای توسعه یافته، مطالعه و خواندن یک ضرورت است در عین حال در دنیای امروز فضای مجازی نیز واقعیتی غیرقابل انکار است که وارد نشدن به فرصت های این عرصه در زمینه های مختلف و به خصوص مطالعه و خواندن، نوعی دور شدن از واقعیت است.

محمد گودرزی بیان کرد: در زمینه سرانه مطالعه در کشور آماری دقیق که حاصل کاری علمی، تحقیقاتی، کلاسیک و دانشگاهی باشد وجود ندارد و یا اگر انجام شده تحقیقی که به طور کامل نهادهای مرتبط با کتابخوانی و کتاب را در برگیرد نبوده است، در نتیجه چنین رویکردی نمی توان به صورت عدد و رقم به میزان سرانه مطالعه دست یافت اما آنچه که غیرقابل انکار است میزان اندک مطالعه در بین اقشار مختلف جامعه و نگاهی فضیلت گونه، شیک و دکوری به موضوع کتاب و مطالعه است که از گذشته تاکنون وجود داشت.
گودرزی با اشاره به اینکه اولویت زندگی های امروزی تامین نیازهای اقتصادی و مالی است، اظهار داشت: در چنین شرایطی مسائل و نیازهای فرهنگی ضروری به نظر نمی رسند و عملا نیز جایگاهی برای مطالعه و کسب علم و دانش در نظر گرفته نخواهد شد، اصلاح این وضعیت نامطلوب تنها با عزمی جدی امکان پذیر است و با چند راهکار نمی توان به وضعیت مطلوب رسید.
این کارشناس حوزه کتابداری اضافه کرد: اگر مردم به مطالعه و کتابخوانی در زندگی خود اولویت دهند در بسیاری از شیوه‌های نادرست زندگی خود که اثرات نامطلوبی بر محیط پیرامون و محیط زیست دارد، تجدید نظر می کردند، اگر مردم مطالعه ای چه به صورت خواندن کتاب و مقاله در خصوص بحران آب و خشک شدن سفره های آب زیر زمینی داشتند از بسیاری از رفتارهای تهدید آمیز و آسیب زا به طبیعت خودداری می کردند.