«کاملینا» چیست و چه نقشی در طرح اصلاح الگوی کشت دارد؟

به گزارش ایرنا، خشکسالی یکی از مهمترین و شایع ترین بلایای جوی و اقلیمی است که کشورهای مختلف جهان را از خود متاثر ساخته‌ است و ایران با قرار گرفتن در نیمه شمالی کره زمین، اقلیم گرم و خشکی داشته و جزو کم بارش‌ترین کشورهای غرب آسیا محسوب می‌شود و نبود بارش باعث شده این موضوع در درازمدت به کم آبی و بعد به خشکسالی تبدیل شود.

از آنجا که خشکسالی، بخش‌های گوناگون کشورها مانند منابع آب، کشاورزی، صنعت، اقتصاد و بهداشت را تحت تاثیر قرار می‌دهد، راهکارهایی جمعی و بین‌المللی را می‌طلبد و کشت محصولات کم آب طلب با توجه به تغییرات‌ آب و هوایی و کاهش منابع آبی دارای اهمیت است.

اجرای طرح اصلاح الگوی کشت یکی از راهکاری مقابله با خشکسالی محسوب می شود که در دولت سیزدهم کلید خورد و این طرح، راهبردی هوشمندانه برای مدیریت مصرف آب و افزایش بهره‌وری در شرایط خشکسالی و بحرانی منابع آبی است و این طرح از جایگزینی گیاهان کم آب طلب و با ارزش استقبال می کند.

کاملینا گیاهی دارای ارزش غذایی بالا و کم آب طلب است و هر چقدر این محصول استراتژیک و کم توقع در زیر سایه شوم خشکسالی رشد مناسبی دارد به همان اندازه نیز ناشناخته و پنهان است و کشاورزان آشنایی کمتری با این گیاه دارند و از آن استقبال نشده است.

کاملینا یا (کتان‌کش) گیاهی است که طی چند سال اخیر، کشت آن به‌عنوان یک دانه روغنی در سطح کشور آغاز شده و مقاومت بالایی نسبت به آفات رایج در دانه‌های روغنی مانند سوسک گرده‌خوار دارد و این گیاه به عنوان مهمترین منبع تامین کننده روغن با تامین اسید های چرب غیر اشباع شناخته شده است.

گیاه کاملینا می تواند نماد اقتصاد مقاومتی در دانه های روغنی ایران باشد و همچنین این گیاه علاوه به مقاومت به خشکی و سرما، مقاومت بالایی نسبت به‌ آفات و امراضی رایج در دانه های روغنی دارد.

این گیاه در اکثر استان های کشور در شرایط دیم کشت شده است و عملکرد رضایت بخشی داشته است که در چند سال گذشته به صورت آزمایشی در عرصه های این خطه کشت شده است و کارشناسان در سال جاری به کشاورزان توصیه می کنند که زمین های آیش و دیمزارها را خالی رها نکنند و این گیاه کم توقع و اقتصادی را کشت کنند.

اهمیت خوراکی کاملینا

روغن گیاه کاملینا دارای امگا ۳ بالا ( بیش از ۳۰ درصد) با داشتن خواص دارویی فراوان استفاده در صنعت، تغذیه طیور و ماهی به جهت کیفیت بالای کنجاله و داشتن سطوح بالایی از آنتی اکسیدان‌ها به ویژه ویتامین ای(E) و اشتن خواص ضد سرطانی از دیگر مزایا کاملینا است.

هدف از مصرف این روغن ها تامین انرژی و اسید های چرب ضروری است چرا که کیفیت روغن بستگی به میزان و نوع اسید های چرب موجود در آن دارد و علت کاربرد وسیع روغن، سرعت در پخت غذا و خوش طعم کردن آن است.

محصول اصلی کاملینا روغن محصول تحقیقات علوم تغذیه است که توسط خرد کردن و فشار دادن دانه ها به دست می آید به طوری که می تواند تری گلیسرید و کلسترول خون را به طور قابل توجهی کاهش دهد.

علاوه بر اینکه روغن کاملیا برای پخت و پز بسیار مورد توجه قرار گرفته است، به دلیل بالا بودن نقطه دود (۴۷۵°F) برای سرخ کردن طولانی مدت نیز قابل استفاده است و همچنین به دلیل بالا بودن درصد ویتامین E، این روغن دارای قدرت آنتی اکسیدانی بالا و خواص نرم کنندگی پوست و مو، ضد التهاب، درمان درد مفاصل و تقویت کننده سیستم ایمنی است.

این روغن همانند روغن زیتون برای ماساژ پوست سر استفاده می‌شود و باعث جلوگیری از خشکی پوست سر و شوره شده و از شکنندگی تارهای مو جلوگیری می‌کند و با کاهش تری گلیسیرید خون، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را کاهش می‌دهد.

روغن کاملینا سرشار از اسیدهای چرب امگا ۳ بوده و برای سلامت مغز، چشم و اعصاب مفید است و از بروز بیماری‌های عصبی و آلزایمر جلوگیری می‌کند و ترکیب این روغن با عصاره رزماری برای کاهش درد، التهاب و تورم مفاصل مفید است.

نقش کاملینا در طرح اصلاح الگوی کشت

خشکسالی‌های پی در پی و کاهش منابع آبی و حتی تنش دمایی موجب شد تا در این سال ها برخی از کشاورزان به شکل خودجوش به تغییر الگوی کشت اهمیت دهند اما این اقدامات کافی نبود، زیرا که همراهی و احساس مسوولیت کشاورزان و مدیریت کارشناسی و علمی مسوولان لازمه اجرای آن است.

اینجاست که نقش حمایتی دولت پررنگ می شود و با اجرای طرح الگوی کشت بسیاری از این دغدغه را برطرف می کند دولت با رونمایی از طرح اصلاح الگوی کشت نشان می دهد که چه محصولی به چه میزانی، در کجا و چه زمانی کشت شود تا هم منابع آب و خاک حفظ شود و هم درآمد بیشتری برای این قشر حاصل و از همه مهمتر امنیت غذایی کشور نیز تامین شود.

طرح اصلاح الگوی کشت ۱۸ مهرماه سال ۱۴۰۱ به عنوان یک سند راهبردی بخش کشاورزی با حضور مسوولان کشوری و در دومین جلسه شورای عالی آب در دولت سیزدهم رونمایی شد.

هر چند این سند هنوز به همه استان‌ها ابلاغ نشده است اما در قالب این طرح به کشاورزان گفته می‌شود که الگوی کشت عبارت است از تعیین یک نظام کشاورزی با مزیت اقتصادی پایدار مبتنی بر سیاست‌های کلان کشور، دانش بومی کشاورزان و بهره‌گیری بهینه از پتانسیل‌های منطقه‌ای با رعایت اصول اکوفیزیولوژیک تولید محصولات کشاورزی در راستای حفظ محیط زیست است.

اجرای الگوی کشت در کشور کاهش ۶ درصدی مصرف آب معادل ( سه میلیارد مترمکعب)، افزایش ۱۸ درصدی بهره‌وری آب، افزایش ۱۱ درصدی تولید، صرفه‌جویی ۲.۲ میلیارد دلاری ارزی، افزایش ۴.۵ میلیون تنی تولیدات دیمزارها، افزایش ۱۵۸ درصدی تولید دانه‌های روغنی را موجب می‌شود.

شناخت و معرفی گیاهان نو و جدید می‌تواند با تغییرات الگوی کشت گامی مؤثر در جهت اقتصادی‌کردن کشاورزی، ایجاد اشتغال جدید و پایدار باشد و نقش کاملینا در این موقعیت بیشتر نمایان می شود و در ادامه به اهمیت اقتصادی و رضایت بخش این گیاه بعنوان شگفتانه ای جدید در اقتصاد مقاومتی بخش کشاورزی اشاره می شود.

۱- تحمل بالا در گرما و خشکی

کاملینا می تواند به عنوان گزینه مناسبی در تناوب باشد، این گیاه با گندم و دیگر غلات جهت افزایش کیفیت خاک مفید است و شرایط مورد نیاز و گیاه کاملینا به خوبی در آب و هوای معتدل و خاک سبک و متوسط و در خاک های شنی با کمترین حاصلخیزی رشد می کند، این گیاه تحمل بالایی به گرما و خشکی و مقاومت بالایی به ریزش دانه دارد.

همچنین این گیاه محصولی با دوره رشد کوتاه دارد و بذر کاملینا می تواند در دمای یک درجه سانتی گراد جوانه بزند و گیاهان جوان به دمای زیر صفر و یخبندان مقاومت نشان می دهند، بنابراین کشت این محصول بدلیل سرماپذیری در پاییز و زمستان تسهیل می شود.

شواهد موجود حاکی از تحمل بالای گیاه کاملینا به تنش‌های خشکی و سرمایی می باشد، در آزمایشات مختلف نشان داده شده است که این گیاه نیاز آبی بسیار کمتر و مقاومت بالایی نسبت به‌آفات رایج در دانه های روغنی دارد.

۲- مقاوم در برابر آفات

مطالعات نشان داده است که گیاه کاملینا دارای خواص منحصر به فردی است که مهم ترین این خصوصیات؛ حساسیت کم به آفات و امراض است و با توجه به جدید بودن کشت و کار این گیاه تاکنون بیماری یا آفتی در ایران مشاهده نشده است.

سفیدک داخلی بر روی گیاه کاملینا در شمال غربی اقیانوس آرام مشاهده شده است و کاملینا مستعد ابتلا به پوسیدگی ساقه اسکلروتینیا می‌باشد که موجب تضعیف ساقه گیاه می‌شود ولی این نوع از آفات به حدی نادر است که تاکنون در ایران مشاهده نشده است.

اگرچه سفیدک داخلی بسیاری از محصولات دیگر از جمله آفتابگردان، سیب زمینی، گلرنگ، لوبیا، نخود فرنگی و یونجه را آلوده می‌کند که معمولاً با تناوب زراعی اداره می‌شود ولی کاملینا در مقابل اینگونه آفات تا حد بسیار زیادی مقاوم است.

۳- مبارزه با علف‌های هرز

مبارزه شیمیایی علیه علف هرز، ساده ترین و سریع ترین روش به نظر می رسد و با در اختیار داشتن انواع علف کش های انتخابی برای مبارزه با گیاهان پهن برگ و باریک برگ در کشت های مختلف، می توان با آن ها مقابله نمود ولی به دلیل شیمیایی بودن این علف کش ها و آثاری که می توانند بر سلامت مصرف کنندگان و همچنین محیط زیست باقی بگذارند استفاده از این روش توصیه نمی شود.

مطالعات نشان داده است که کاملینا دارای خاصیت آللوپاتی (دگرآسیبی) است، بنابراین در صورت تراکم مناسب کاشت تا حد زیادی علف‌های هرز کنترل می‌شوند و در صورت استفاده و کاشت این گیاه اقتصادی می توان از علف کش های شیمیایی کمتر استفاده کرد و در اینصورت آسیب به خاک نیز کمتر می شود..

از آنجایی که کاملینا گیاهی است که برای رشد نیاز کمتری به کودهای شیمیایی و سموم آفتکش دارد بنابراین برای تولید روغن و کنجاله ارگانیک مناسب است و می تواند در سبد غذاهای سالم جایگاه ویژه ای داشته باشد.

۴- دوره کشت کوتاه

کاملینا دوره رشد کوتاهی دارد، به‌طوری‌ که اگر در آبانماه کشت شود برای اواخر اردیبهشت آماده برداشت است. از طرفی کشت این گیاه به صورت دیم است و نیاز به آبیاری نداشته و می‌تواند مقاومت بالایی در برابر کم آبی و خشکسالی داشته باشد.

بررسی ها نشان می دهد که تمامی نقاط کشور در سال های اخیر با کم آبی دست و پنجه نرم می کنند و اراضی کشاورزی معمولا به زیر کشت غلات می رود که دوره برداشت طولانی دارد هر چند که نیاز به غلات نیز احساس می شود و باید کشت آن ترویج یابد ولی در بسیاری از مناطق که خشکسالی تاثیر بیشتری داشته است می توان از کشت جایگزین و مقرون به صرفه تر کاملینا استفاده کرد.

۹۵ درصد روغن مصرفی کشور وارداتی است و پنج درصد مابقی که در کشور تولید می‌شود هم از طریق بذرهای وارداتی به دست می‌آید، بنابراین ۱۰۰ درصد بازار روغن و دانه‌های روغنی کشور وابسته به واردات است و این درحالی است که اگر کاملینا با سطح روغن بالایی که دارد مورد حمایت قرار گیرد، می‌تواند کشور را از این وابستگی تا حدودی نجات دهد.

اهمیت کشت این گیاه در سال های خشکسالی به حدی است که بر اساس دستور ابلاغی وزارت جهاد کشاورزی ۶۰۰ هکتار زمین‌های آبی و یکهزار و ۴۰۰ هکتار زمین‌های دیم خراسان شمالی در سال زراعی جاری باید به کشت کاملینا اختصاص یابد.

اکنون ۴۷۰ هکتار از اراضی استان همزمان با کشت پاییزه زیر کشت دانه روغنی دارویی کاملینا رفت که کشت و کار این دانه روغنی هنوز ادامه دارد.

خراسان شمالی بیش از ۲۵۴ هزار هکتار اراضی زراعی دارد که از مجموع این میزان ۱۰۹ هزار و ۴۴۶ هکتار اراضی زراع آبی و ۱۴۴ هزار و ۵۵۶ هکتار اراضی دیم است.

سطح زمین های آیش آبی و دیم بخش کشاورزی استان نیز ۱۴۶ هزار و ۳۸۹ هکتار است و در اراضی خراسان شمالی انواع دانه های روغنی کلزا، گلرنگ، کنجد و آفتابگردان نیز کشت می شود.