راه ناهموار کشاورزی دانش بنیان در زنجان

به گزارش ایرنا، کشاورزی در استان زنجان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و بیش از ۳۲ درصد سهم اشتغال استان را به خود اختصاص داده، در حالیکه میانگین سهم اشتغال کشوری در این بخش ۱۸ درصد است.

استان زنجان با ۱.۳ درصد مساحت کل کشور و ۸۴۵ هزار هکتار عرصه های مناسب کشاورزی، پنج درصد اراضی کشاورزی ایران را در خود جای داده است.

بخش کشاورزی در این استان بیش از ۹۰ هزار بهره‌بردار دارد که به تولید انواع محصولات زارعی و باغی اشتغال دارند و اغلب فعالیت بهره برداران این بخش به صورت خرده مالکی و در زمین های با مقیاس خُرد و کوچک است.

در چند سال اخیر با کاهش منابع آبی، موضوع افزایش بهره وری به شدت مورد توجه قرار گرفته و در این راستا انتقال دانش به مزارع، اصلاح روش های قدیمی و بهره گیری از روش های جدید به یک اولویت تبدیل شده است تا با عبور از کشاورزی سنتی، زمینه افزایش تولید و حفاظت از منابع پایه فراهم شود.

کشاورزی مبتنی بر دانش، عبور از کشاورزی سنتی به کشاورزی اقتصادی است که زمینه تحقق آن در وهله نخست با تغییر نگرش در بهره برداران، تولیدکنندگان و سیاست گذاران فراهم می شود.

ضرورت تولید دانش متناسب با نیاز کشاورزی

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان با بیان اینکه ۹۹ درصد اراضی کشاورزی در استان زنجان به صورت خرده مالکی و خرده کشاورزی است، گفت: در زنجان واحدهای کشاورزی بزرگ مقیاس در معنای واقعی کلمه نداریم، از این رو جامعه هدف ما در انتقال دانش به حوزه کشاورزی عموما خرده کشاورزان هستند.

اکبر طیبی افزود: مساله اول در انتقال دانش به مزارع این است که مراکز علمی و دانشگاهی باید خوراک و دانش مورد نیاز را تولید کنند چون اقداماتی در مراکز علمی انجام می شود ولی بخش قابل توجه آن متناسب با جامعه هدف نیست.

وی اظهار داشت: مساله بعدی، مشکلات و کمبودها در سیستم دولتی و دستگاه های اجرایی مرتبط با این موضوع است که متولی مشخص این بخش جهاد کشاورزی می باشد که با کمبود نیروی انسانی و هم کیفیت و کارآمدی آنها مواجه است.

طیبی ادامه داد:به عنوان مثال، یک کارشناس ترویج باید در اصل در حوزه خاصی فعالیت کند ولی در عمل با همه بخش ها از کشاورزی تا دامداری کار می کند که این موضوع باعث می شود برنامه ها به صورت تخصصی دنبال نشود.

این کارشناس ارشد حوزه کشاورزی با اشاره به مشکلات بخش اجرا، گفت: سطح دانش در جامعه کشاورزان به طور کلی پایین است و اغلب فعالان این بخش افرادی هستند که سنی از آنان گذشته و دیرپذیر هستند و این موضوع پذیرش ایده ها و روش های جدید را با مشکلاتی رو به رو می کند.

طیبی اظهار داشت: خرد بودن اراضی کشاورزی و دیم خیز بودن بخش عمده زمین ها از دیگر عوامل موثر بر منتقل نشدن دانش به مزرعه است.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان با بیان اینکه امروزه دنیا به سمت کشاورزی هوشمند پیش می رود، گفت: در این رویکرد برای نقطه نقطه زمین های کشاورزی متناسب با استعداد آنها برنامه ریزی وجود دارد و هم در کشت و هم پایش آن، رصدهای دقیقی انجام می شود.

طیبی، بروز چالش های اقلیمی را در پذیرش کشاورزی مبتنی بر دانش موثر دانست و ادامه داد: وجود ریسک بالا در حوزه کشاورزی از دیگر عوامل موثر بر پذیرش دانش در کشاورزان است، از سوی دیگر برای ایجاد رغبت در جامعه کشاورزان حمایت های دولتی می تواند نقش مهمی داشته باشد.

لزوم تقویت راه های ارتباطی با کشاورزان

رییس جهاد کشاورزی شهرستان زنجان یکی از مسائل دخیل در انتقال دانش به مزرعه را وجود راه های موثر ارتباطی عنوان کرد و گفت: باید منابع موثر در این زمینه را برای اثر بخشی بیشتر به کارگیری کنیم.

محمد صادق رحیمی افزود: کارشناسان ترویج کشاورزی باید نقش اصلی را در این میدان داشته باشند ولی ایجاد تغییر در روش ها و رویه ها یک کار همگانی است چون کشاورزی با مهمترین موضوع جامعه که همان تامین امنیت غذایی است سر و کار دارد؛ بنابراین رسانه ها باید برای ایجاد رغبت در کشاورزان پای کار بیایند.

وی اظهار داشت: این موضوع حتی لازم است از طریق کتاب های درسی دانش آموزان نیز مورد توجه قرار گیرد تا نسل آینده کشاورزی را با روش های عملی انجام دهد.

خُرد بودن اراضی کشاورزی مانعی مهم در انتقال یافته ها به مزرعه

عضو هیات علمی گروه ترویج دانشکده کشاورزی دانشگاه زنجان گفت: طبق آخرین سرشماری کشاورزی ایران در سال ۱۳۹۵ بالغ بر چهار میلیون بهره بردار کشاورزی در کشور داریم که بیش از ۸۶ درصد آنها بهره برداران خرد و دهقانی هستند که این موضوع، یکی از بزرگترین چالش ها در انتقال یافته های جدید علمی به مزرعه است چراکه تحقیقات در مراکز علمی بیشتر برای مزارع بزرگ مقیاس صورت می گیرد.

شادعلی توحیدلو، بی رغبتی کشاورزان به حضور در کلاس های آموزشی و یادگیری را از دیگر عوامل موثر در منتقل نشدن دانش به مزارع عنوان کرد و افزود: کشاورزان به خاطر تجربیات قبلی یا فقدان احساس نیاز چندان رغبتی برای حضور در کلاس های آموزشی و ترویجی نشان نمی دهند که البته در این میان تناسب کم بین یافته های تحقیقاتی و نیاز کشاورزان هم مزید بر علت است.

وی اظهار داشت: لازم است زمانی که جامعه هدف عمدتا خرده کشاورزان هستند، سمت و سوی فعالیت های علمی و کاربست آنها به طریقی انجام شود که برای چنین جامعه هدفی مورد استفاده باشد.

جایگزینی داده محوری بر سلیقه محوری در کشاورزی مبتنی بر دانش

رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان با بیان اینکه کشاورزی دانش بنیان به این معنا نیست که ما قبلا دانشی در کشاورزی نداشتیم، گفت: قطعا دانش بومی در این بخش مورد استفاده قرار می گرفت ولی با توجه به شرایط فعلی باید به سمت اصلاح روش ها با هدف حفاظت از منابع پایه حرکت کنیم.

نادر عباسی افزود: امنیت غذایی در شرایط کنونی بنا به دلایل مختلفی تهدید می شود که از جمله این دلایل می توان به افزایش جمعیت، محدود بودن و افت کمی و کیفی منابع و شرایط اقلیمی، سیاسی و اقتصادی دنیا اشاره کرد.

وی خاطرنشان کرد: نفوذ دانش در عرصه های تولیدی برای افزایش تولید ضروری است و ما باید با کمترین نهاده و منابع بیشترین تولید را داشته باشیم چون در این شرایط می توانیم ادعای کشاورزی دانش بنیان را مطرح کنیم.

این مسوول با بیان اینکه تولید علم و در خدمت بخش کشاورزی بودن، ۲ رسالت عمده مرکز تحقیقات کشاورزی است، گفت: رویکرد ما حرکت به سمت دانش بینان شدن کشاورزی، حفاظت از منابع و افزایش ضریب نفوذ دانش در مزارع است.

عباسی افزود: کشاورزی دانش بنیان، بر خلاف عقیده قبلی که شامل سه مرحله کاشت، داشت و برداشت بود ۶ مرحله دارد و امروز مراحل پس از برداشت، الگوی مصرف و بازار هم از ارکان کشاورزی محسوب می شود.

وی اظهار داشت: در کشاورزی دانش بنیان، رویکرد داده محوری را جایگزین سلیقه محوری می کنیم که پیامد آن، افزایش بهره وری و پایداری تولید در عین بهره گیری بهینه از منابع است.

رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان زنجان خاطرنشان کرد: نفوذ دانش در مزرعه زمینه ساز عبور از کشاورزی منبع محور به کشاورزی دانش محور به منظور ارتقای بهره وری و افزایش تولید است.

برآیند:

امروزه انتقال دانش به مزرعه و دانش بنیان شدن کشاورزی یک ضرورت اجتناب ناپذیر محسوب می شود چون تغییرات اقلیمی و کاهش و افت شدید منابع آبی موجب عبور از کشاورزی سنتی شده است.

استان زنجان به عنوان یکی از استان های کشاورزی کشور برای رسیدن به کشاورزی دانش بنیان راهی طولانی و ناهموار در پیش رو دارد که تسریع در تحقق این هدف، نیازمند عزم جدی دستگاه های متولی، همت بهره برداران و متناسب سازی تولید دانش در مراکز علمی و پژوهشی با نیاز روز کشاورزی است.