به گزارش ایرنا، موضوع امنیت مواد غذایی و تامین غذای نسل های آینده به یکی از موضوعات اساسی کشورهای جهان تبدیل شده است و همه دولت‌ها نیز در تلاش برای رسیدن به سطحی پایدار در این زمینه هستند.
بر کسی پوشیده نیست که تامین امنیت غذایی هر کشور در رابطه مستقیم با منابع آب و خاک آن کشور است و چنانچه در هرکدام از این پیش نیازها با کمبود و مشکل مواجه باشند در تامین امنیت غذایی مردم خود با مشکلات جدی مواجه خواهند شد، بنابراین به موازاتی که توجه به حفاظت از منابع آبی ضروری است، حفاظت از خاک به عنوان منبع تامین غذای نسل های آینده هم باید جدی گرفته شود.
ایران یکی از کشورهایی است که نواحی داخلی آن از خاک مستعد و حاصلخیز جهت کاشت محصولات غذایی برخوردار نیست و بار اصلی تامین محصولات استراتژیک آن بر دوش نواحی رشته کوه های زاگرس و البرز است که همین امر لزوم توجه به راهکارهای حفاظت از منابع خاک و منابع آب این نواحی را بیشتر می کند.
در استان لرستان عدم توجه به مسئله سدسازی برای مهار آب های سطحی و استفاده بهینه از روان‌اب ها در بخش کشاورزی در کنار شیب بالای اراضی و نبود کشاورزی مکانیزه باعث شده تا زمین های کشاورزی حاصلخیز این استان با بیشترین فرسایش خاک مواجه باشند به گونه ای که به گواه کارشناسان فرسایش خاک در ایران حدود ۱۶ تن در هکتار است که حدود چهار تا پنج برابر متوسط جهانی است و فرسایش خاک در استان لرستان سه برابر متوسط کشوری است و چنانچه برنامه هایی جامع و اثرگذار در رفع مشکلات این حوزه و توجه به حفاظت از خاک آن صورت نگیرد می تواند تامین امنیت غذایی نسل های آینده را بحران جدی مواجه نماید.
رییس سازمان نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی لرستان در این باره به خبرنگار ایرنا اظهار داشت: در فرآیند فرسایش خاک، ذرات از بستر خود جدا می شوند و خاک حاصلخیزی خود را از دست می دهد.
کامران ساروقی با اشاره به آثار و پیامدهای فرسایش خاک بیان کرد: این پدیده منجر به کاهش حاصلخیزی خاک، فقر زمین ها و مزارع کشاورزی، از بین رفتن جنگل ها و مراتع می شود و در درازمدت منجر به کاهش آب های زیرزمینی هم خواهد شد.
وی با انتقاد از عدم تدوین برنامه جامعی برای پیشگیری از فرسایش خاک در کشور عنوان کرد: عدم تدوین برنامه جامع و مشخص جهت پیشگیری و مقابله باعث شده است فرسایش خاک در سال های اخیر به بالاترین میانگین ممکن در سال برسد.
رییس سازمان نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی لرستان و عضو هیات رییسه اتاق کشاورزی ایران افزود: براساس آمارهای ارائه شده توسط کارشناسان، برای تشکیل یک سانتی متر خاک حاصلخیز حدود یکهزار سال زمان نیاز است که این عدد به خوبی بیانگر ضرورت حفاظت از خاک می باشد.
تشکیل ۲۵ سانتی متر خاک زراعی طی ۲۰ هزار سال
ساروقی ادامه داد: معمولا برای کشاورزی و کشت محصولات از ۲۵ سانتی متر اولیه خاک زراعی استفاده می شود که ۲۰ هزار سال برای تشکیل این خاک اولیه زمان نیاز داریم.
وی گفت: هنوز قوانین و برنامه های جامع و کاملی برای حفاظت از خاک در کشور تدوین نشده است و همچنان که نسبت به منابع آب حساسیت داریم باید مسئله حفاظت از خاک را هم به صورت جدی دنبال کنیم اما هنوز به صورت جدی قانون بازدارنده ای برای برخورد با متخلفان این حوزه وجود ندارد.
ساروقی با تاکید بر لزوم ورود مجلس شورای اسلامی به منظور تدوین قانون جامع و کاملی برای حفاظت از خاک تصریح کرد: خاک از آن دسته موضوعاتی نیست که در آینده قابل پیگیری باشد چراکه شرایط به گونه ای پیش می رود که اگر موضوع حفاظت از خاک جدی گرفته نشود امنیت غذایی نسل های آینده و حتی نسل فعلی به مخاطره خواهد افتاد.
وی با تاکید بر اینکه امنیت غذایی هر کشوری وابسته به آب و خاک است، ادامه داد: در حالی که این ۲ مقوله، از موضوعات حیاتی برای هر کشوری هستند اما برنامه های جامع و کاملی برای محافظت از آنها تدوین نشده است.
آبخیزداری و آبخوان داری راهکاری موثر در پیشگیری از فرسایش خاک
رییس سازمان نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی لرستان و عضو هیات رییسه اتاق کشاورزی ایران افزود: باید سالانه بخشی از بودجه کشور برای محافظت از منابع خاکی و اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوان داری در نظر گرفته شود در حالیکه بودجه های تخصیصی در این بخش آنقدر اندک است که برای اجرای طرح های اثربخش و قوی کافی نیست.
ساروقی با اشاره به لزوم تقویت پوشش گیاهی و توسعه باغات در اراضی شیب دار به منظور جلوگیری از فرسایش خاک تصریح کرد: جلوگیری از هدررفت آب های سطحی، مهار آنها در قالب ایجاد سد و بندهای انحرافی، انتقال آب به اراضی شیب دار جهت توسعه باغات و اجرای طرح های آبخوان داری و آبخیزداری از مهمترین عوامل موثر در جلوگیری از فرسایش هستند.
وی در خصوص چرای بی رویه دام ها در مراتع افزود: در برخی مناطق تعادل بین دام و مرتع حفظ نمی شود و حدود ۲ هزار راس دام در دشت یا مرتعی که ظرفیت چرای ۲۰۰ راس دارد رها می شود چراکه نظارت اصولی بر چرای دام ها صورت نمی گیرد و این امر منجر به فقیر شدن مراتع و از بین رفتن خاک آنها می شود.
وی ادامه داد: در برخی مناطق درختان اراضی جنگلی به طمع افزایش وسعت زمین های زراعی قطع می شوند و درختان ارزشمند بلوط که بهترین محافظ منابع آب و خاک و بازدارنده از سیلاب ها هستند خودخواهانه برای تغییر کاربری زمین ها از جنگلی به کشاورزی از بین می روند.
واقع شدن ۷۰ درصد اراضی لرستان در مناطق کوهستانی شیب دار
وی اصلاح برنامه های آب و خاک را برای لرستان جدی دانست و عنوان کرد: حدود ۷۰ درصد زمین های این استان در مناطق کوهستانی شیب دار واقع شده و ۳۰ درصد نیز شامل زمین های کم شیب و دشت ها می شود بنابراین بخش وسیعی از عرصه های آبخیز لرستان سیل خیز است و نقش بسیار مهمی در تولید روان‌اب های سطحی دارد.
ساروقی همچنین با اشاره به خروج سالانه ۱۲ میلیارد متر مکعب روان‌اب از لرستان گفت: این روان‌اب ها بخش عظیمی از فرسایش خاک استان را رقم می زنند.
وی با اشاره به دیگر عوامل موثر در فرسایش خاک افزود: بارندگی های شدید و طولانی، ذوب شدید برف ها، تبدیل اراضی جنگلی به اراضی دیم و کم بازده، استفاده بی رویه از درختان جنگلی به منظور تامین سوخت و هم جهت بودن شیب اراضی با جهت شخم از مهمترین عوامل فرسایش خاک و تخریب خاک غنی زمین های لرستان است.
عضو هیات رییسه اتاق کشاورزی ایران اجرای برنامه های اصلاح خاک با مواد آلی، رعایت تناوب زراعی، اصلاح روش های شخم و کاشت، استفاده از سامانه های آبیاری تحت فشار، بهسازی کانال های آبرسانی و تبدیل اراضی حاشیه رودخانه ها به باغات میوه به منظور جلوگیری از سیلاب را از مهمترین برنامه های موثر در پیشگیری از فرسایش خاک عنوان کرد که اجرای آنها نیاز به همکاری مجدانه مسوولان و البته دغدغه مندی کشاورزان دارد.
وی ادامه داد: تاکنون برنامه های اثربخش و نظام مندی جهت مقابله با فرسایش خاک در لرستان اجرانشده است و چنانچه برنامه هایی وجود داشته در چند همایش و جلسه بی حاصل خلاصه شده است بنابراین منابع طبیعی باید به صورت جدی نسبت به اجرای برنامه های آبخیزداری و آبخوان داری و ایجاد بندهای انحرافی اقدام کند.
لزوم تشکیل کارگروه ویژه خاک در لرستان
وی افزود: متاسفانه درخصوص برداشت آب و استفاده از حقابه مسلم استان اجحاف شده و چنانچه مسئله خاک نیز به حال خود رها شود منجر به بی میلی و بی رغبتی کشاورزان به کشت و کار خواهد شد و چنانچه متولیان بخش کشاورزی استان کارگروه ویژه ای برای حفاظت از منابع آب و خاک تشکیل ندهند، سال های آینده با مشکل جدی مواجه خواهیم شد.
به گفته ساروقی در دهه ۷۰ بودجه های بسیارخوبی برای اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوان داری تعریف و با همکاری بسیج نیز بندهای انحرافی بسیاری در استان تعریف شد که آثار آنها پس از گذشت سالها پابرجاست اما پس از آن تاکنون این مسئله تا حدودی رها شده است.
وی افزود: امید می رود دولت سیزدهم و مدیریت عالی استان کارگروه ویژه ای در این زمینه تشکیل دهند و برنامه جامعی برای محافظت از منابع خاکی تدوین کنند تا امنیت غذایی نسل های آینده در پس برنامه های اثربخش تامین و حفظ شود.
کنترل حجم ۲۰۰ میلیون مترمکعب سیلاب و رسوب با اجرای برنامه های آبخیزداری در لرستان
معاون آبخیزداری منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان نیز در گفت و گو با ایرنا، با اشاره به آغاز عملیات های آبخیزداری در لرستان از سال ۱۳۷۲ اظهار داشت: تا سال ۱۳۸۶ اعتبارات بسیار خوبی در حوزه آبخیزداری به لرستان اختصاص یافت اما میزان اعتبارات از سال۱۳۹۰ تا سال ۱۳۹۶ اعتبارات بسیار پایینی در این حوزه اختصاص یافت که عملا منجر به متوقف شدن طرح های آبخیزداری استان شد.
مجید سپهوند افزود: در سال ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۹ به دستور رهبر معظم انقلاب مبلغ ۲۰۰ میلیارد تومان برای اجرای طرح های جنگل کاری، آبخیزداری و آبخوانداری در قالب برنامه پنجم توسعه به استان اختصاص یافت که تخصیص این اعتبارات سبب شد ۲۷ درصد نسبت به برنامه ششم توسعه جلوتر حرکت کنیم.
سپهوند عنوان کرد: از شروع اجرای عملیات های آبخیزداری در استان تاکنون توانسته‌ایم حجم ۲۰۰ میلیون مترمکعب سیلاب و رسوب را در استان کنترل کنیم که رقمی معادل حجم سدهای ساخته شده در استان است.
وی با اشاره به طرح های در حال اجرای به منظور کنترل سیل و جلوگیری از فرسایش خاک در لرستان، بیان کرد: در حال حاضر ۲۰ طرح در نقاط مختلف استان در حال اجرا است که برخی از این طرح ها به اتمام رسیده و برخی نیز دارای پیشرفت ۵۵ درصدی هستند.
سپهوند افزود: این طرح ها در تمام شهرستان های استان در حال اجرا بوده و برای بهره برداری کامل از آنها در مجموع ۶۴ میلیارد تومان اعتبار نیاز است.
به گفته وی پیمانکار ۱۵ طرح دیگر هم مشخص شده است که به علت عدم تخصیص اعتبار عملیات اجرایی این طرح ها هنوز آغاز نشده است.
ناچیز بودن اعتبارات حوزه آبخیزداری و آبخوان داری
سپهوند با انتقاد از ناچیز بودن اعتبارات تخصیص یافته در حوزه طرح های آبخیزداری و آبخوان داری استان بیان کرد: درمجموع ۱۱۲ میلیارد تومان برای طرح های در حال اجرا و طرح های مشخص شده اجرا نشده نیاز است اما تاکنون از مجموع اعتبار مورد نیاز گفته شده تنها سه درصد آن معادل مبلغ پنج میلیارد تومان تخصیص یافته که در قابل طرح های در حال اجرا رقمی بسیار بسیار ناچیز است.
به گفته معاون آبخیزداری لرستان چنانچه مبلغ گفته شده برای طرح های در حال اجرا به صورت کامل تخصیص یابد پیش بینی می شود که این طرح ها تا پایان امسال به بهره برداری برسند.
وی تصریح کرد: طرح های آبخیزداری و آبخوان داری نقش مهمی در جلوگیری از فرونشست آبخوان ها و افزایش سفره های آب زیرزمینی دارند و اجرای این عملیات ها نقشی موثر در افزایش ذخیره نزولات آسمانی و بالا آمدن سطح آبهای زیرزمینی دارد.
معاون آبخیزداری لرستان خاطرنشان کرد: برای افزایش آبهای زیرزمینی و جلوگیری از کف شکنی آبخوان ها، اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوان داری و تغذیه مصنوعی در سطح حوزه های آبخیز استان که مشرف به دشتهای ممنوعه هستند بسیار ضروری است.
نیاز ۴۰۰ میلیارد تومانی لرستان برای اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوان داری
به گفته وی برای اجرای فاز نخست این طرح مبلغ ۴۰۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز است که با توجه به وضعیت فرسایش بالای خاک در استان تخصیص این اعتبارات جهت اجرای طرح های مذکور و حفاظت از خاک استان بسیار حیاتی است.
سپهوند عنوان کرد: مطالعات آبخیزداری حوضه‌های آبخیز مشرف به دشتهای ممنوعه استان نه تنها در شهرستان‌های کوهدشت و رومشکان، بلکه تا به امروز در ۱۱ حوضه آبخیز دارابی، ریکا، هاله، شوراب، رومشکان، عالین‌آباد، گراب، وسکور، قبله کوهنانی، درب گنبد و کشماهور صورت گرفته است.
وی اضافه کرد: مطالعات صورت گرفته توسط شرکت آب منطقه‌ای لرستان بر روی آمار بلندمدت در سال آبی ۹۵-۹۶ نشان می‌دهد تمامی آبخوان‌های مورد مطالعه در سطح آبخوان‌ها، دارای عملکرد منفی هستند و این امر ناشی از بهره‌برداری غیر مجاز و یا در اثر خشکسالی‌های مستمر بوده و نیازمند توجه جدی است.
سپهوند عنوان کرد: عملکرد منفی در آبخوان یا دشتهای ممنوعه استان با ۳۳۰ هزار هکتار وسعت، حداقل یک میلیارد مترمکعب بود که بر همین اساس اجرای طرح‌های آبخیزداری، آبخوانداری و مهار در ۵۰۰ نقطه استان که از لحاظ وقوع سیل و سیلاب وضعیت بحرانی دارد، ضروری است.
وی مهمترین دغدغه معاونت آبخیزداری را مشکلات مالی عنوان کرد و گفت: تخصیص اعتبارات کافی از جمله ضروریات اجرای به موقع پروژه های آبخیزداری و کنترل فرسایش خاک و رسوبات است که تاکنون شاهد تخصیص خوبی در این حوزه نبوده ایم.
خاک بستر اصلی تأمین غذا در جهان
مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان نیز در میزگرد تخصصی که در شانزدهم آذرماه به مناسبت روز جهانی خاک با شعار "خاک سرآغاز غذا" در لرستان برگزار شد با اشاره به اهمیت موضوع خاک از نگاه رهبر معظم انقلاب افزود: باید فرمایشات رهبر معظم انقلاب و تذکرات ویژه ایشان را در خصوص مغفول ماندن موضوع خاک جدی بگیریم.
علی سالاروند افزود: موضوع خاک بستر اصلی تامین غذا در جهان محسوب می شود و آبیاری با فاضلاب و تخلیه فاضلاب ها توسط تانکرهای حمل در اراضی کشاورزی یکی از چالش‌های اساسی در حوزه سلامت خاک و امنیت غذایی بوده و برخورد با متخلفان در این حوزه جهت حفظ سلامت غذایی شهروندان ضروری است.
وی استفاده بیش از حد از کودهای شیمیایی و سموم کشاورزی توسط کشاورزان به خصوص بهره برداران غیر بومی استان را یکی از عوامل اصلی آلودگی خاک برشمرد و گفت: اختصاص سهمیه کود و میزان مصرف آن در اراضی کشاورزی باید براساس آنالیز خاک و در باغات بر اساس آنالیز برگ انجام گیرد و مقابله با آفات باید به صورت ارگانیک در میان کشاورزان ترویج شود.
سالاروند بیان کرد: امنیت غذایی از دیدگاه محیط زیست رسیدن غذای سالم و به دور از هرگونه آلودگی به سفره مردم است و برخی از مشکلات و بیماری‌های موجود در سطح جامعه ناشی از ایجاد آلودگی در چرخه مواد غذایی است.
وی تصریح کرد: پیوست زیست محیطی خاک بسیار ضروری است و اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان این موضوع را در کمیته ماده ۲ (بررسی طرح‌های مشمول ارزیابی اثرات زیست محیطی) مورد توجه جدی قرار داده است.
سالاروند ادامه داد: آتش زدن بقایای گیاهی یکی از عوامل تخریب خاک است و این عمل ضمن آسیب به میکروارگانیسم‌های خاک، باعث تاثیر منفی بر بافت خاک و عدم تامین هوموس خاک می‌شود که لازم است ادارات متولی طبق ماده ۲۰ قانون هوای پاک ضمن ارائه اقدامات ترویجی افراد خاطی را برای سیر مراحل قانونی به اداره کل حفاظت محیط زیست استان لرستان معرفی نمایند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان خاطرنشان کرد: یکی از عوامل آلوده کننده خاک انتشار پسماند در سطح اراضی است و همکاری همه دستگاه‌های اجرایی استان، به خصوص دستگاه‌های متولی برای اجرای اصولی قوانین مدیریت پسماند جهت رفع این معضل ضروری است و کلیه موضوعات مدیریت پسماند در کارگروه تخصصی پسماند استان باید حتما به صورت ویژه دنبال شوند.
وی گفت: آموزش، فرهنگ‌سازی و طرح‌های ترویجی در کاهش آسیب‌های خاک موثر بوده و برنامه ریزی منسجم دستگاه‌های متولی جهت ارتقای سطح آگاهی مردم در خصوص حفاظت از خاک ضروری است.
نظر شما