تدوین منشور اخلاقی در زمینه تعاملات استاد و دانشجو ضروری است

به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، سید محمد مقیمی روز دوشنبه در سی و یکمین جشنواره پژوهش و فناوری دانشگاه تهران افزود: جشنواره پژوهش دانشگاه تهران امروز به مناسبت هفته پژوهش برگزار می شود و طبق سنت هر سال پژوهشگران برتر، اساتید و دانشجویانی که در زمینه های مختلف نوآوری هایی داشتند مورد تقدیر قرار می گیرند.

رییس دانشگاه تهران اظهار داشت: در کنار تکریم این پژوهشگران هفته پژوهش و فرصتی است که بتوانیم دستاوردهای پژوهش و چالش های پیش روی پژوهش را ارزیابی و بررسی کنیم قاعدتاً جلساتی که در این هفته برگزار خواهد شد حتماً به این موضوع خواهیم پرداخت.

وی افزود: یکی از مسائلی که امروز با آن مواجه هستیم و به آن تاکید ویژه داریم این است که اگر می خواهیم به دانشگاه نسل سوم دانشگاه کارآفرین راه پیدا کنیم چاره ای نیست جز این که ارتباط خود را با صنعت و جامعه توسعه دهیم.

مقیمی با بیان این که پژوهش مرزگستر نهاد علم است به این معنی که اطلاعات را بین دو گروه منتقل می‌کند، ادامه داد: پژوهشگران نقش مرز گستران را دارند به گونه‌ای که آخرین دستاوردهای علمی را برای استفاده در جامعه مورد توجه قرار می‌دهند. از طرف دیگر دستاوردهای پژوهشی کارکردهایی برای داخل دانشگاه دارد؛ چرا که کارکرد آموزش دانشگاه قاعدتاً باید از دستاوردهای پژوهشگران بهره مند شود.

رییس دانشگاه تهران با بیان این که محتوای دروس، رشته‌ها و روش‌های تدریس این دانشگاه متناسب با نیازهای جامعه است، گفت: تلاشمان این است که بتوانیم این تعامل دوطرفه را بین جامعه و دانشگاه از طریق محققان و پژوهشگران دنبال کنیم.

وی در ادامه درباره اخلاق و ضرورت آن در پژوهش اظهار داشت: موضوع اخلاق در پژوهش موضوع جدیدی نیست. اخلاق از دهه‌های قبل در همه سازمان‌ها مورد توجه قرار گرفته است. توجه به اخلاق یک انتخاب نیست و یک الزام سازمانی است. اگر سازمان‌های مختلف به جنبه‌های اخلاق توجه نکنند، قطعا نمی‌توانند به هدف مورد نظر خود برسند.

مقیمی افزود: در مورد نهاد دانشگاه اخلاق در دانشگاه اهمیت ویژه‌ای دارد. در رویه‌های مختلف، قانون به عنوان مبنای حل اختلاف در نظر گرفته شده است، حتی اگر قانون در زمینه‌های مختلف خوب تعریف شده باشد، برای اینکه دارای روح باشد نیازمند اخلاق است، اخلاق می تواند آن را پویا کند و به آن روح دهد؛ بنابراین همه سازمان و نهادهایی که می خواهند حکمرانی مناسبی داشته باشند، ناچارند اصول اخلاقی را رعایت کنند.

رییس دانشگاه تهران ادامه داد: قانون در دانشگاه خیلی متفاوت‌تر از سازمان‌های دیگر است؛ چرا که در دانشگاه‌ نمی‌توانیم جزییات را روشن کنیم و یکی از اهداف مهم در دانشگاه روحیه ابتکار و نوآوری است. هرچه رویه ها و دستورالعمل ها جزیی تر باشد دست استاد، محقق، دانشجو و کسانی که می‌خواهند ایده‌های جدیدی را ارایه کنند می بندد و اجازه ابتکارهای جدید را به اساتید و ذینفعان دانشگاه نمی دهد. لذا در محیط‌های علمی و نهاد علم قوانین و قواعد کلی هستند.

وی گفت: می طلبد که این خلاء قانونی را جبران کنیم و یکی از این زمینه ها، روابط استاد و دانشجو و به اصطلاح اساتیدی است که نقش استاد راهنما و تیم راهنمای دانشجویی در مرحله تدوین رساله دکتری و پایان نامه ارشد را بر عهده دارند.

مقیمی در ادامه افزود: اخلاق را می‌توانیم با کدها و استانداردها تعریف کنیم که اصول انطباق یافته با هر حرفه‌ای را شامل می‌شود و همه سازمان‌ها و نهادها ناچارند اصول اخلاقی را رعایت کنند؛ چرا که جوهره رفتار اخلاقی، رفتار عادلانه و منصفانه است.

رییس دانشگاه تهران در باره تفاوت بین اخلاق تاکتیکی و اخلاق اشراقی یا فوق طبیعی بیان کرد: اخلاق تاکتیکی یعنی این که کدهای اخلاقی و استانداردهای اخلاقی را به خاطر رسیدن به منفعت شخصی خود رعایت می کنیم و چماق قانون بالای سر ما است و عموما آنچه به عنوان اخلاق در جاهای مختلف اتفاق می افتد، از این جنس است.

وی افزود: اما در بحث اخلاق اشراقی یا فوق طبیعی به خاطر اینکه آن فرد یا سازمان به ارزش ها اعتقاد دارد نه به خاطر ترس از قانون؛ بلکه به خاطر باور و اعتقادی که دارد آن را رعایت می کند. برخی محققان معتقدند که اخلاق نقش چسب اجتماعی را دارد.

مقیمی در ادامه با بیان این که در بحث اخلاق پژوهشگران باید به چند محور توجه داشته باشیم، گفت: یکی اخلاقی که بین پژوهشگر و کارفرما اتفاق می افتد. نباید این گونه تصور شود که پژوهشگر به عنوان یک خدمتگزار کارفرما است. بعضی اوقات این اتفاق می افتد که پژوهشگر برای این که به منافع مالی دست پیدا کند هر چه را که کارفرما انتظار دارد در قالب یک فعالیت علمی مدون انجام می د هدو پشتوانه ای برای تصمیمات سیاستگذار فراهم می کند که این با اخلاق پژوهش فرسنگ ها فاصله دارد.

وی افزود: موضوع دیگر رابطه پژوهشگر با موضوع تحقیق است. تحقیقی که می خواهد دنبال کند و انتخاب مسئله و تعریفی که از مساله می کند، باید در گردآوری داده‌ها به مسائل متعددی توجه کند.

رییس دانشگاه تهران در ادامه درخصوص رابطه استاد و پژوهشگر گفت: اخیرا کتابی را با عنوان به سوی دانشگاه فضیلت‌مند مطالعه کردم. در این کتاب عنوان شده که در یک زمانه پر دردسر و جهان افسار گسیخته‌ قرار داریم و برای تعامل مؤثر با ذی نفعان و برای اینکه اعتماد آنها را به نظام آموزش عالی جلب کنیم باید فضایل چهارگانه را در داخل نهاد دانشگاه تقویت کنیم؛ چرا که فرض نویسنده این کتاب این است که نقش اساسی دانشگاه رهبری جامعه مدنی است و برای ایفای این نقش موثر که متناسب با حال این روزهای دانشگاه است، امروز نباید دانشگاه‌ها را تنها با معیارهای کارآفرینی و اقتصادی قضاوت کرد . نقش دانشگاه احیای فضایل انسانی است که کمتر به آن پرداخت شده است.

مقمی افزود: نویسنده کتاب این فضایل چهارگانه را تحت عنوان صداقت، اصالت، احترام و بزرگ‌منشی عنوان می کند و معتقد است این چهار عنصر باید در سه کارکرد اصلی دانشگاه یعنی تدریس، پژوهش و همکاری به ویژه همکاری استاد و دانشجو محقق شود. بنابراین در این زمینه نیاز به کارهای زیادی داریم.

سنت های متفاوت استادان و سردرگمی دانشجویان

وی ادامه داد: این روزها شاهدیم که رابطه استاد و دانشجو به ویژه در زمینه پایان نامه ها و رساله ها رابطه مناسبی نبوده است. برخی اساتید حس اختیارات گسترده و بدون محدودیت را در تعامل با دانشجو دارند و از آنجا که کدهای رفتاری تعریف نشده نیست، هر کدام از گروه ها و دانشکده‌ ها بر اساس سنت‌های دانشکده ای و رشته ای خود رفتار می‌کنند که البته تا جایی این قابل احترام است؛ چرا که هر رشته‌ای حتما شرایط متفاوتی دارد که باید زمینه های این تفاوت لحاظ شود. ولی باید توجه کرد که این نمی‌تواند چارچوب‌های اصلی را تحت‌الشعاع قرار دهد. شاهد هستیم هر استادی برای خود سنت دانشگاهی متفاوتی دارد و باعث سردرگمی دانشجویان می‌شود.

رییس دانشگاه تهران گفت: شاهد این بودیم که به خاطر چنین موضوعاتی، دانشجویی حتی در مراحل پایانی تدوین پایان نامه انصراف می‌دهد. چند روز اخیر با دانشجویی برخورد کردم که انصراف داده بود و به نظر می‌رسید که دچار بن بست است نه تنها در مباحث علمی بلکه در زندگی اجتماعی خود و متاسفانه توجهی نه در گروه و نه استاد و دانشکده نشده بود و این نشان می دهد که نیاز به یک باز تعریف مجدد در این زمینه داریم. حتی اگر نیاز باشد از طریق اخلاق پژوهشی و با چماق قانونی این کار را انجام دهیم و البته بهتر است این اخلاق نهادینه شود و اخلاق اشراقی و فوق طبیعی در روابط استاد و دانشجو حاکم شود.

وی با بیان این که در دانشگاه کمیته‌ اخلاق در پژوهش داریم، افزود: واقعیت این است که در مورد کدهای اخلاقی باید بیشتر کار شود و این کدهای اخلاقی در قالب منشوری که در تک تک این تعاملات که یکی از آن بحث راهنمایی پایان نامه و کارهای تحقیقاتی بین استاد و دانشجو است مد نظر قرار گیرد. ضروری است منشوری تدوین شود و کدهای رفتاری روی کاغذ بیاید و شرایط رشته‌ ای هم در آن لحاظ شود. ضروری است کمیته اخلاق در هر دانشکده‌ای شکل بگیرد و مشکلات پیش از تبدیل شدن به بحران مدیریت و حل شود.

مقیمی تاکید کرد: باید در مورد روابط موثری که بین استاد و دانشجو در کارهای پژوهشی و پایان نامه ای شکل می گیرد به گونه ای تنظیم کنیم که مشکلاتی پیش نیاید. البته اغلب اساتید این روابط عاطفی را به یک روابط خوب تبدیل کرده اند.

وی با بیان اینکه استاد در رابطه با دانشجوی خود در زمینه راهنمایی پایان‌نامه و رساله باید سه نقش اساسی را دنبال کند، گفت: یکی از این نقش ها پشتیبانی فکری است. استاد حتماً باید کیفیت پایان‌نامه را کنترل کند و سخت‌گیری علمی در جای خود داشته باشد.

مقیمی افزود: مورد دیگر پشتیبانی عاطفی است که اساتید اغلب فکر می‌کنند که جزو وظایف ذاتی آن‌ها نیست. برخی این نقش را ایفا می‌کنند و بخشی نقشی ندارند. نباید دانشجو را به نا امیدی بکشانیم. این دوران پایان‌نامه و رساله، دوره پر فشاری است و شرایط اجتماعی هم که به آن اضافه شده است، آن هم برای دانشجویی که مشخص نیست آینده کاری‌ او چه می‌شود. برخی سخت‌گیری‌ها هم ممکن است برای کیفیت علمی درست باشد، ولی باید تعادل را ایجاد کنیم. حتما باید پشتیبانی عاطفی از دانشجو و محقق صورت گیرد.

رییس دانشگاه تهران مورد دیگر را پشتیبانی ابزاری از دانشجو عنوان کرد و گفت: استاد و دانشگاه وظیفه دارند پشتیبانی ابزاری از دانشجو انجام دهند. مصوبه‌ای در هیات‌ رئیسه دانشگاه مصوب کردیم که حمایت از پایان‌نامه‌ها و گرنت ها به پنج برابر افزایش پیدا کرد. به دانشجویی که بضاعت چندانی به ویژه در حوزه‌های آزمایشگاهی که پرهزینه است، ندارد کمک شود.

وی افزود: البته نقش دانشجو نیز باید تعریف شود. برخی دانشجویان فکر می‌کنند که برای هر موضوعی استاد راهنما باید حلال مشکل باشد؛ در صورتی که دانشجو وظیفه دارد پیشگام باشد و در مسائل استثنایی که حل مسئله نیاز به مداخله استاد دارد، از استاد راه‌حل بخواهد. دانشجو باید راه‌حل‌ها را پیشنهاد کند و توقع نداشته باشد که همه راه حل ها را استاد در اختیار او قرار دهد.

مقیمی تاکید کرد:‌درک دانشجو برای اینکه بتواند مشکلات روانی دانشجویان را کاهش دهد، موضوع مهمی است که باید به صورت ویژه به آن توجه کنیم؛ چرا که ممکن است به وضعیت‌های بحرانی منجر شود. مواردی که در یک ماه گذشته با آن مواجه بودیم، عمدتاً ناشی از این است که این نقش‌های متقابل به طور کامل تعریف شده نیست. یک قوانین کلی برای پایان‌نامه داریم، ولی در مورد این‌که این روابط چگونه تنظیم شود و شکل گیرد، نیازمند تدوین یک منشور اخلاقی هستیم که امیدواریم نوشته شود.