سیاست‌گذاری در حوزه کتاب به عنوان یکی از ابعاد مهم سیاست‌گذاری فرهنگی، جایگاه مهمی در پیشرفت جوامع تحول‌خواه دارد. یکی از متولیان این موضوع، معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است که اداره‌کل توسعه کتاب و کتابخوانی در آن نقش مهمی به عهده دارد. این اداره‌کل یا همان اداره کتاب، برای خیلی‌ها شناخته شده نیست. کسانی هم که آن را می‌شناسند، بیشتر به خاطر ارزیابی و صدور مجوز کتاب با آن آشنایی دارند. گفت‌وگو با محمدحسین ظریفیان مدیرکل این مجموعه، ابعادی از ماموریت‌های متنوع این اداره‌کل را روشن و نکات تازه و ناشنیده‌هایی از ارزیابی کتاب را تبیین کرد.
ظریفیان فارغ‌التحصیل دکتری مدیریت رسانه از دانشگاه تهران و دانش‌آموخته سطوح عالی حوزه است. پیش از این ریاست مرکز پژوهش‌های اسلامی سازمان صدا و سیما، مسئولیت اداره‌کل توسعه اثرگذاری نخبگان در بنیاد ملی نخبگان و مسئولیت اداره‌کل پژوهش و برنامه‌ریزی در آن بنیاد را در کارنامه اجرایی خود دارد.
از اداره‌کل توسعه کتاب و کتابخوانی وزارت فرهنگ، کمتر گفته شده‌است، درباره این مجموعه مقداری توضیح دهید.
ابتدا لازم است سه نکته را بیان کنم، اول اینکه رسانه کتاب میان رسانه‌های موجود جزء دیرپاترین رسانه‌هاست. هر رسانه دیگری از جمله رسانه‌های نوظهور ریشه در کتاب دارند و با کتاب نسبتی برقرار می‌کنند. به دلایل مختلف کتاب همچنان اثرات خود را دارد و نتایج آینده پژوهی در حوزه فکر و فرهنگ و رسانه نشان می‌دهد که مانایی و اثرگذاری کتاب، روز افزون خواهد بود.
دوم اینکه در چهار دهه اخیر، مبنای سیاست‌گذاری در حوزه کتاب، نظام ارزشی انقلاب اسلامی است. فارغ از کامیابی‌ها و ناکامی‌ها در تحقق اهداف این نظام ارزشی، ماهیت فرهنگی انقلاب اسلامی در رشد و اعتلای امر کتاب بسیار موثر بوده است. شما کدام انقلاب با این ابعاد را می‌شناسید که رهبران سیاسی آن مولف آثار متعدد و متنوع باشند؟ یکی از تاثیرات این جنبه شخصیتیِ رهبران انقلاب اسلامی، تاکید و اهتمام ایشان بر امر کتاب به عنوان یک امر حاکمیتی است. بدون تردید، نقشی که رهبر معظم انقلاب اسلامی در ارتقاء کتاب و کتابخوانی در کشور ایفا کرده‌اند، هیچ‌یک از حاکمان تاریخ ایران نداشته‌اند. ای کاش خدمات بزرگی که انقلاب و نظام اسلامی به امر کتاب کرده‌اند توسط صاحب نظران، رسانه‌ها و ما مسئولان به خوبی تبیین شود. یکی از موضوعات جهاد تبیین همین است.
نکته سوم اینکه نهاد سیاستگذار فرهنگ در ایران، شورای عالی انقلاب فرهنگی است که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم به لحاظ نقشه‌ای حقوقی خود در ارکان شورا و هم ناظر به نقش‌آفرینی وزارتخانه در دورهه‌ای مختلف، ضریب تاثیر خود را تعیین می‌کند. در امر کتاب هم که دال مرکزی آن معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ است نگاه دولت، نگاه شورای عالی و نگاه وزارت فرهنگ تعیین کننده است؛ که به نظر می‌رسد در دوره حاضر، قرابتی مطلوب بین این نگاه‌ها وجود دارد.
درباره اداره‌کل توسعه کتاب و کتابخوانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید عرض کنم که این اداره‌کل جزء با سابقه‌ترین بخش‌های وزارتخانه است و توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان دبیرخانه هیات نظارت بر اجرای ضوابط نشر کتاب تعیین شده‌است. یکی از ماموریت‌های مهم مجموعه، توجه به ارتقاء فرهنگ کتابخوانی در کشور است. این امر مهم که مورد تاکید و پیگیری مستمر رهبر معظم انقلاب اسلامی و دیگر نخبگان و صاحب نظران جامعه است در چند مجموعه از جمله در نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران و... دنبال می‌شود. در اداره‌کل توسعه کتاب و کتابخوانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، بیشتر تمرکز بر اقدامات توامان ترویجی و حمایتی از جمله انتخاب، خرید، اهداء و توزیع کتاب‌های سودمند است.
از اول آبان‌ماه کتاب‌ها از فرایند اعلام وصول، انتخاب می‌شوند
ماموریت ترویج کتابخوانی در اداره کل توسعه کتاب و کتابخوانی چگونه دنبال می‌شود؟
از جمله موانع رشد فرهنگ کتابخوانی، کمبود کتاب، ضعف دسترسی به آن و غنی نبودن منابع کتابخانه‌ای است. یکی از مهم‌ترین اقدام‌ها در اداره‌کل کتاب، انتخاب و خرید کتاب و توزیع آن در مراکز فرهنگی، علمی و اجتماعی کشور است که هم به ارتقاء سرانه مطالعه کمک می‌کند و هم حمایت از ناشران است. تا پیش از این، انتخاب کتاب توسط چهار هیات انجام می‌شد که از مردادماه امسال، به ۱۲ هیات تخصصی توسعه پیدا کرد. فرایند ورود کتاب‌ها هم نیاز به اصلاح داشت و می‌طلبید فرصت برابر، برای همه ناشران فراهم شود. هر چند کار ما قدری سخت شده است ولی از اول آبان‌ماه کتاب‌ها از فرایند اعلام وصول، انتخاب می‌شوند و ما امکان انتخاب برخی کتاب‌های سودمندتر را که پیش از این به دلیل بی‌اطلاعی ناشر و نویسنده یا عدم نیاز مالی آن‌ها به خرید ارشاد، به ما ارسال نمی‌شد پیدا کردهایم.
آیا در انتخاب و خرید کتاب، ناشران دولتی را بر غیردولتی ترجیح می‌دهید و ناشران همراه با سیاست‌های نظام را بر ناشران منتقد یا به اصطلاح جریان روشنفکری؟
از آنجا که یکی از اهداف این برنامه، حمایت از ناشران و رونق اقتصاد نشر است، حتما به ناشران غیردولتی توجه خاص داریم. در انتخاب، دسته‌بندی‌های فکری و سیاسی ملاک نیست. آنچه معیار است، محتوای کتاب است. آنجا که می‌خواهیم مجوز صادر کنیم ملاک، بخش حدود قانونی مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی است و وقتی می‌خواهیم حمایت کنیم، ملاک، سیاست‌های ایجابی آن مصوبه است. البته اکتفا به حداقل در صدور مجوز، محل نقد و اشکال است و نیاز به چاره‌جویی دارد.
سیاست‌های ایجابی که در حمایت گفتید چیست؟
اساس سیاست‌های ایجابی ناظر بر این است که کتاب باید انسان ساز، جامعه‌پرداز و تعالی‌بخش باشد. قدرت تفکر و خلاقیت و پژوهش را تقویت کند؛ به احیاء میراث مکتوب کمک کند و فرهنگ و تمدن اسلامی و ایرانی را توسعه دهد؛ اصول و ارزش‌‍ها و دستاوردهای انقلاب اسلامی را تبیین کند و در حوزه ترجمه از دانش و اندیشه بشری از طریق ترجمه سنجیده و متناسب با زبان معیار بهره بگیرد و مواردی از این دست. کتابی که یکی از این جنبه‌ها را داشته باشد در دایره حمایت می‌گنجد. به این دلیل بخش قابل توجهی از کتاب‌ها، مشمول این موضوع می‌شوند.
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نزدیک به ۲۴ میلیارد تومان از ناشران کتاب خریداری کرده‌است
عملکرد مالی حوزه خرید و اهداء کتاب چه بوده است؟
در یک سال گذشته در حوزه خرید کتاب ۳۸۵۹ عنوان کتاب خریداری کردیم که بالغ بر ۳۲۲ هزار نسخه کتاب بود. در این راستا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نزدیک به ۲۴ میلیارد تومان از ناشران کتاب خریداری کرده‌است که از این مقدار به علاوه آنچه که از گذشته در اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بوده، ۲۶ میلیارد تومان کتاب هدیه دادیم که بالغ بر ۴۸ هزار عنوان و ۵۵۰ هزار نسخه است. در این روند اولویت با مناطق کمتر برخوردار و محروم، حوزه‌های دانش‌آموزی و دانشجویی و مراکزی که اثرگذرای فرهنگی بالایی دارند است.
با این حال چرا سرانه مطالعه پایین آمده است؟
به نظر نمی‌رسد این نکته دقیق باشد. در طول سال‌های اخیر به واسطه تولید کتاب خوب در حوزه‌های مختلف و برای سنین مختلف، چه به لحاظ محتوا و چه به لحاظ فرم تحول بزرگی در حوزه کتاب در کشور رقم خورده است. کارها جذاب‌تر شده اما به این دلیل که در توزیع هنوز دچار مشکل هستیم و شبکه توزیع با اختلال‌هایی مواجه است، کتاب خوب به برخی از شهروندان نمی‌رسد. البته رفقای خوبی برای نسخه مکتوب کتاب هم آمده‌اند که کتاب‌های الکترونیک و صوتی هستند و نقش خوبی در توسعه کتابخوانی دارند.
مولفه‌های گوناگونی بر کتابخوانی موثر است یک مولفه مهم، وضعیت اقتصادی و معیشتی است. بهاء تمام شده و قیمت کالا و خدمات در حوزه نشر بالا رفته و طبیعتا کار را در حوزه کتابخوانی سخت می‌کند؛ البته ترویج فرهنگ استفاده از کتابخانه‌های عمومی می‌تواند اثرگذار باشد. در یک سال اخیر با دستور رئیس محترم جمهور و حمایت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و اهتمام معاونت فرهنگی، احیا تولید کاغذ داخلی اجرایی شده و کیفیت و کمیت رو به افزایش آن است. این روند به مدیریت قیمت کتاب و افزایش توان خرید مردم و توسعه کتابخوانی کمک می‌کند.
باید توجه داشت اوقات فراغت مردم کمتر از قبل شده است، این مساله زمینه کمتری برای کتابخوانی فراهم می‌کند با وجود همه این‌ها بررسی‌ها نشان می‌دهد کتابخوانی، پیشرفت خوبی دارد و البته باید تقویت شود. باید کتاب خوب تولید شود و به خوبی ترویج و معرفی شود. البته باید کتاب خوب به خوبی هم خوانده شود که نیاز به آموزش و مهارت دارد.
صدور ۵۱۲ پروانه نشر در طول یک سال
آیا حمایت از ناشران، به خرید از آن‌ها خلاصه می‌شود؟
خیر. ماموریت دیگر این مجموعه، تمشیت امور حوزه ناشران و نشر است. چه نسبت به صدور پروانه نشر و خدمات جانبی آن از جمله تمدید و...، چه حمایت‌های مادی و معنوی از ایشان در قالب تسهیلات، تخفیف‌های مربوط به حامل‌های انرژی و خدمات پستی که بسیاری از مشکلات حوزه نشر و ناشران را مرتفع می‌کند.
یکی از اقدام‌های جدید در حوزه خدمت‌رسانی بهتر به ناشران و متقاضیان پروانه نشر، راه‌اندازی سامانه جامع امور ناشران است که در هفته کتاب (آبان ۱۴۰۱) توسط وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی رونمایی شد. این اقدام پیش از مهلت قانونی وزارت اقتصاد برای اتصال به پنجره واحد انجام شد و موجب شده تا همه فعالیت‌های مربوط به مجوز ناشران به صورت الکترونیک و از هر نقطه با سهولت و سرعت انجام شود.
در این سامانه ۱۴ فرایند از جمله ثبت‌نام، تمدید پروانه نشر، تغییر نام نشر، تغییر مدیر مسئول، انتقال مالکیت نشر، انحلال نشر و رسیدگی به تخلفات به شکل الکترونیک انجام می‌شود. در یک سال گذشته، ۵۱۲ پروانه نشر در اداره‌کل کتاب صادر و ۱۷۵۵ پروانه نشر تمدید شده‌است. این عدد قابل توجهی است. باید توجه داشت که به این تعداد مجوز کسب و کار داده شده و زمینه اشتغال تعداد زیادی از افراد فراهم شده است. هر ناشر تعدادی از افراد را در مجموعه خود به کار می‌گیرد و شرایط اشتغال را فراهم می‌کند. این اشتغال‌زایی در حوزه‌های مختلف تالیف، ترجمه، صفحه‌آرایی، گرافیک، چاپ، توزیع و هر حرفهای که به‌نوعی با صنعت نشر و کتاب نسبت دارد کمک به اقتصاد جامعه، معیشت مردم و رونق نشر و توسعه فرهنگ است. خوشبختانه صدور و تمدید پروانه نشر در ماه‌های اخیر با شروع ب۰کار سامانه جامع ناشران سرعت بهتری پیدا کرده است.
همینجا لازم است عرض کنم که موضوع رسیدگی به تخلفات ناشران از جمله وظایف این اداره‌کل است. با اهتمام مجموعه، هیات رسیدگی به تخلفات ناشران که بیش از سه سال تعطیل شده بود چهار ماه است فعال شده و به تخلفات معدود ناشرانی که به وظایف خود کمتر توجه می‌کنند رسیدگی می‌کند.
با دانه درشت‌های پخته‌خواری برخورد خواهیم کرد
باز فعالیت این هیات چقدر اثرگذار بوده است و تا امروز به چه نوع تخلفاتی رسیدگی کردهاید؟
این نکته مهم است که قاطبه جامعه ناشران، افراد فرهیخته و فرهنگی هستند و درصد ناچیزی از آنان دچار اشتباه و تخلف می‌شوند. بخشی از این اشتباهات به عدم اشراف به وظایف و عدم اطلاع از ضوابط برمی‌گردد که وظیفه اطلاع رسانی و آموزش توسط ما را یادآوری می‌کند. نکته دیگر اینکه در طول همین چند ماه، شاهد آثار مثبتی از جمله بازدارندگی از تخلفات هستیم. رضایت بیشتر شاکیان اعم از پدیدآورندگان و ناشران هم به خوبی ملموس است. هرچند راهی طولانی در پیش داریم. به موضوعات مهمی از جمله کتابسازی، قاچاق کتاب، پخته‌خواری و... در ترجمه ورود کردهایم. این روزها که بحث پخته‌خواری در ترجمه مطرح است، هیات رسیدگی به تخلفات ناشران این مساله را بررسی کرده و با دانه درشت‌های پخته‌خواری به زودی برخورد خواهیم کرد. در حال شناسایی آن‌ها هستیم. همینجا اعلام می‌کنم که بدانند رصد می‌شوند و آثار آن‌ها مستندات پرونده‌ای می‌شود که هر کدام منشا رسیدگی به تخلفات آن‌ها خواهد شد. امیدواریم با اهتمام مستمر و همکاری مجموعه‌های مرتبط در وزارتخانه و بیرون از آن و همچنین مجامع صنفی به نتایج خوبی برسیم.
ارزیابی و صدور مجوز کتاب بر چه مبنایی و در چه فرایندی انجام می‌شود؟
در ابتدا دو نکته را عرض کنم. یکی اینکه تعبیر ارزیابی را با عنایت خاص به کار می‌برم. زیرا در ضوابط ما این کلمه تصریح شده و واقعیت هم همین است. چیزی به نام ممیزی و معنایی که از آن یاد می‌شود نمی‌شناسیم و عبارت‌های مشابه هم نمی‌تواند گویای ماموریتی باشد که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دنبال می‌کند.
نکته دوم اینکه موضوع کتاب در دنیا یک امر حاکمیتی است و ارزیابی کتاب اختصاص به کشور ما ندارد. در کشورهای مختلف، بسته به نظام ارزشی و ساختار سیاسی آن‌ها، کتاب به شکل‌های مختلف ارزیابی می‌شود. این موضوع در ایران به چهار دهه اخیر و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بر نمی‌گردد. در پژوهش‌های متقن، گذشته‌های دور ذکر شده تا دوره قاجار و پهلوی. بد نیست کسانی که تحت القاءات جریان تحریفگر تاریخ معاصر که تطهیر پهلوی را دنبال می‌کند بدانند که در دوران سیاه دیکتاتوری رضاخان، دستگاه سانسور، نویسندگان را به چوب می‌بست، شلاق می‌زد و لب‌های نویسندگانی مثل جمله فرخی یزدی را می‌دوخت و به قتل می‌رساند. در دوره پهلوی دوم هم وضع بدتر شد، خصوصا بعد از شهریور ۱۳۲۰ و به ویژه با تاسیس اداره چهارم ساواک که بخش اصلی سانسور در حوزه فعالیت‌های ادبی و هنری بود.
بعد از انقلاب چه اتفاقی افتاد؟
با پیروزی انقلاب اسلامی، نگاه حاکمیت به این موضوع تغییر کرد. نگاه از کنترل فرهنگ به طراحی سازوکاری سازنده و تعالی بخش در حوزه مدیریت فرهنگی کشور تغییر کرد. این تغییر نگرش در صورت مذاکرات مجلس خبرگان قانون اساسی مشهود است. نهایتاً در اصل ۲۴ قانون اساسی به صراحت بیان شد که «نشریات و مطبوعات در بیان مطالب آزادند؛ مگر آنکه مخل به مبانی اسلام یا حقوق عمومی باشند.» تاکید بر آزادی رسانه‌های مکتوب با استثناء کردن اخلال در مبانی اسلام و حقوق عمومی نیاز به ضوابطی داشت که کمترین سلیقه‌گرایی را در این امر حساس ایجاد کند. اینکه عرض می‌کنم امر حساس از این بابت است که هر نوع افراط و تفریط در ارزیابی کتاب یا به تضییع حقوق عامه منجر می‌شود و محتوای ناصواب را تولید و توزیع می‌کند یا حقوق پدیدآورنده و ناشر را ضایع می‌کند یا هر دو؛ که در هر شکلی برای حاکمیت ضمان‌آور است.
مبنای ارزیابی کتاب و حمایت از آن، مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی است
این روزها برای حل مساله افراط و تفریط در ارزیابی کتاب، قانون و ضابطه‌ای داریم؟
بله. در سال ۱۳۶۷ شورای عالی انقلاب فرهنگی، مصوبه اهداف، سیاست‌ها و ضوابط نشر کتاب را گذراند که در سال ۱۳۸۹ در جلسه ۶۶۰ شورا، اصلاحیه خورد و همان‌طور که اشاره کردم مبنای ارزیابی کتاب و حمایت از آن، این مصوبه است. در این مصوبه سیاست‌های ایجابی و بعد از آن حدود قانونی به تفصیل آمده و ماموریت اجرا را مشخصا بر عهده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گذاشته است. در این مصوبه دو هیات نظارت بر اجرای ضوابط نشر کتاب به تفکیکِ کتاب بزرگسال و کتاب کودک و نوجوان تعیین شده و دبیرخانه این دو هیات، اداره‌کل توسعه کتاب و کتابخوانی است.
اعضای این دو هیات چه کسانی هستند؟ وظیفه آن‌ها چیست؟
برای هر یک از هیات‌ها، هفت نفر از میان صاحب‌نظران و شخصیت‌های علمی و فرهنگی توسط وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به شورای عالی انقلاب فرهنگی معرفی و توسط این شورا انتخاب شدند. متاسفانه این دو هیات هم سه سال تعطیل بودند که احیاء آن‌ها در دولت سیزدهم در دستور کار قرار گرفت و در حال حاضر جلسات هیات، هر هفته به شکل منظم برگزار می‌شود و مصوبات مفید و برکات زیادی داشته است.
وظیفه این هیات چیست؟
وظیفه هیات، سیاست‌گذاری و خط‌مشی‌گذاری بر اساس مصوبه قانونی و و نظارت بر حسن اجرای آن توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. البته هیات، مورد رجوع برای تصمیم‌گیری نسبت به موضوعات مبهم و مصادیق مورد تردید از جمله ارزیابی برخی کتاب‌ها هم هست که نقش گره‌گشایی آن را برجسته می‌کند.
درصد ناچیزی از کتاب‌ها، غیر مجاز می‌شوند
برای برخی از مردم این سوال مطرح است که ارزیابان کتاب‌ها، چه کسانی هستند؟
افرادی که کار ارزیابی کتاب را انجام می‌دهند مجموعه‌ای از افراد متخصص در رشته‌های مختلف‌اند که بیشتر آنان دانش‌آموختگان مقطع دکتری و تعدادی هم عضو هیات علمی هستند. ویژگی مشترک این افراد متخصص، صاحب نظر بودن در حوزه کتاب است و اغلب آن‌ها در دولت‌های مختلف و در سالیان طولانی این اقدام ارزشمند را انجام می‌دهند. این افراد از نیروها و کارمندان دولت یا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیستند و در حوزه تخصصی خود، فعالیت می‌کنند.
امکان اعتراض به ارزیابی وجود دارد؟
بله. این امکان از گذشته وجود داشته و در این دوره تقویت شده است. باب گفت‌وگو باز است یعنی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از وزیر و معاون فرهنگی ایشان و در اداره‌کل توسعه کتاب و کتابخوانی در همه بخش‌ها از مسئول اداره کل و معاون مربوط و واحدهای مرتبط تا دبیر علمی و سرگروه‌ها نسبت به ارزیابی مورد مراجعه و پاسخگو هستند و تلاش می‌کنند این ماموریت به درستی انجام شود. در سه نوبت امکان بازنگری فراهم شده و تا جایی که ممکن است تلاش میکنیم کتابی غیرمجاز نشود. در نهایت پس از طی مراحلی که عرض شد درصد ناچیزی از کتاب‌ها، غیر مجاز می‌شوند.
چند درصد کتاب‌ها مجوز انتشار نمی‌گیرند؟
خوب است بدانید این عدد، در طول سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی هیچ‌گاه به دو درصد نرسیده‌است. جالب اینجاست که برخی تصور می‌کنند در این دوره سختگیری می‌شود. بنده به اتکاء آمار سامانه جامع ناشران عرض می‌کنم که این عدد در ۱۵ ماه آخر دولت قبل ۱/۸ درصد بوده و در ۱۵ ماه اول دولت فعلی به ۱/۲ کاهش پیدا کرده است.
نکته مهم این است که بیش از ۷۰ درصد از همین کمتر از دو درصد که عرض کردم، به خاطر محتوای خلاف عفت عمومی و ترویج فساد اخلاقی مجوز نمی‌گیرند. بیش از ۱۰ درصد کتاب‌ها به دلیل محتوای مروج و مبلغ عقاید الحادی یا خرافی یا انحرافی و میزان باقی مانده مربوط به موضوعات سیاسی است. در همین موارد هم، بسیار تلاش می‌شود تا با تعدیل و اصلاح کتاب مجوز بگیرد. اصل برای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صدور مجوز است. جز اینکه یا اثر مغایرت اساسی با ضوابط داشته باشد یا ناشر از انجام تعهد حرفهای و تکلیف قانونی خود سر باز زند.
رابطه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با ناشران را چطور ارزیابی میکنید؟
جامعه ناشران نقش حلقه واسط میان اهالی اندیشه و قلم و نهاد حاکمیت را بر عهده دارد. این نقش، نقشی تعیین کننده و پر ظرفیت است. ما در طول روز و هفته با ناشران و نویسندگان محترم به شکل حضوری و غیرحضوری جلسات متعدد داریم و فضای تعامل فکری خوبی برقرار شده و اعتماد متقابلی شکل گرفته است. نتیجه این تعامل را در افزایش نسبت صدور مجوز که عرض کردم و همچنین در هم‌افزایی برای اهداف کلان و منافع جامعه می‌شود دید.
پیگیر راه‌اندازی سامانه مشابهت‌یاب هستیم
درباره مقابله با کتابسازی توانسته‌اید به نقطه مطلوبی برسید؟
هنوز نه. البته برای اینکه به بحث کتابسازی رسیدگی کنیم و به سوءاستفاده از فعالیت دیگران و سرقت زحمات پدیدآورندگان رسیدگی کنیم، حساسیت‌های خود را در ارزیابی بالا برده‌ایم، بررس‌ها و ارزیاب‌های ما در بررسی توجه بیشتری می‌کنند و در جلسات هفتگی به صورت مستمر مواردی را داریم که بر اساس دقت نظر ارزیاب‌ها و سرگروه‌ها، بررسی می‌شود که بخشی از این کتاب مربوط به کدام اثر و آثار دیگر است. اما این شیوه کارسازی نیست؛ در نتیجه به سمت استفاده از تکنولوژی هوش مصنوعی رفتیم. پیگیر راه‌اندازی سامانه مشابهت‌یاب هستیم و امیدواریم در آینده نزدیک با استفاده از سامانه مشابهت‌یاب هر اثری که وارد سیستم می‌شود توسط این سامانه بررسی شود.
وظیفه حاکمیت این است که زمینه فعالیت حرفهای را فراهم کند
صدور تعداد بالا مجوز نشر آسیب‌هایی به همراه دارد، این روزها یکی از دلایل قاچاق کتاب و افزایش کتابسازی همین تعداد بالای مجوز اعطا شده اعلام می‌شود. آیا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در اعطای مجوز به این موضوع توجه کرده است؟
مساله مجوز نشر و پروانه نشر تابع بخش‌های دیگر جامعه هم هست، یعنی در حوزه‌های مختلف اجتماعی یک دهه پیش و دهه‌های قبل از آن شرایط اعطای پروانه فعالیت و جواز کسب به این صورت نبود. هرچه پیش می‌رویم به دلیل افزایش سطح سواد جامعه و تجربه اهالی فرهنگ، شاهد تفاوت‌هایی هستیم. اما در حوزه نشر انتظار قابل اعتنایی داریم و می‌طلبد در این زمینه نگاه بلندتری داشته باشیم.
وظیفه حاکمیت این است که زمینه فعالیت حرفهای را فراهم کند، این روند هم به اشتغال کمک می‌کند و هم به اعتلای فرهنگی جامعه. به این دلیل شرایط دریافت مجوز کیفی‌تر شده؛ به این معنی که مدرک تحصیلی فرد در نظر گرفته شده و از او آزمون گرفته و با او مصاحبه می‌شود، درباره متقاضی بررسی‌های قانونی انجام می‌شود. این‌ها همه کمک می‌کند عملکرد در این بخش ارتقا پیدا کند. اینکه افراد بعدها از پروانه نشر سوءاستفاده و با استفاده از آن کتابسازی کنند، اقداماتی است که به نظر نمی‌رسد به کمیت مجوز مرتبط باشد. با رتبه‌بندی ناشران و جهت‌دهی به نوع حمایت‌ها در شرایطی جلو خواهیم رفت که از میان تعداد زیادی از ناشران که پروانه فعالیت دارند، آن‌هایی که فعالیت‌های مفیدتری از نظر کیفی و کمی دارند مورد حمایت بهتری قرار می‌گیرند.
لازم است همینجا روی دو نکته تاکید کنم: اول ضرورت حرفهای شدن ناشران که هم با آموزش و هم با مهارت به دست می‌آید. زیرا ناشر باید تخصص‌هایی را در حوزه‌های مختلف در خود جمع کند و آن‌ها را به خدمت بگیرد و هم یک حرفه است که مهارت‌هایی را می‌طلبد و رفتار حرفهای لازم دارد. دوم نیاز جامعه به کتاب است. کتاب خوب، کتابی است که نیازهای جامعه را برای کمال و تعالی پاسخ بدهد. ناشر حرفهای با استفاده از دانش و مهارت خود برای سلیقه‌ها و ذائقه‌های متنوع، کتاب خوب تولید می‌کند؛ یکی از ضرورت‌های امروز حوزه نشر، توسعه انتشارات تخصصی با تمرکز بر یک حوزه یا حوزه‌هایی خاص است. در کشورهای پیشرفته در حوزه کتاب، این ناشران خدمات بهتری از دولت دریافت می‌کنند.
در حوزه ترجمه کتاب، آیا مدارک تحصیلی مترجم را بررسی میکنید؟ و آیا اداره‌کل کتاب برای شناسایی حقیقی بودن مترجم‌ها می‌تواند کاری کند؟
برای ترجمه الزاما مدارک تحصیلی ملاک نیست. ممکن است شخصی در فضای غیرآکادمیک زبانی را آموخته باشد، این مساله‌ای نیست که در حوزه ترجمه بتوانیم به آن استناد کنیم. اما به این دلیل که در برخی موارد مترجمانی هستند که وجود خارجی ندارند یا سال‌ها است که از دنیا رفتند، تطبیق این موضوع با توجه به شایع شدن موضوع پخته‌خواری در ترجمه را دنبال میکنیم.
نقش مردم در کتابخوانی از همه بخش‌ها تعیین کننده‌تر است
در مجموع بزرگترین نیاز امروز در حوزه کتاب را چه می‌دانید؟
امر کتاب، منحصر به یک دستگاه نیست. منحصر به حاکمیت هم نیست. هم دیگر دستگاه‌ها و هم بخش‌های مختلف جامعه از جمله صنوف مرتبط و خصوصا مردم، درباره آن نقش دارند. حاکمیت هر مقدار به امر کتاب توجه کند که البته این توجه باید تخصصی‌تر و بیشتر شود، نقش مردم از همه بخش‌ها تعیین کننده‌تر است. ما نیاز به تدوین و اجرای نقشه جامع کتاب داریم. در تقسیم کار ملی، اثرگذارترین نقش به خانواده تعلق دارد. هر مقدار دولت زیر ساخت ایجاد کند، منابع تامین کند، سرمایه انسانی به کارگیری کند، تبلیغ کند، پویش برگزار کند، ابزارهای تشویقی را استفاده کند و هزینه‌های کلان کند تا زمانی که مردم و به خصوص خانواده‌ها و به شکل خاص پدران و مادران اراده بر انس با کتاب و کتابخوانی را پیدا نکنند اتفاق بزرگی که برای پیشرفت فرهنگی باید بیفتد، نخواهدافتاد. البته نقش رسانه‌ها در شکل‌گیری اراده‌ها و این اتفاق بزرگ منحصر به فرد است.
نظر شما