به گزارش ایرنا، هربار نام زنجان به میان می آید هنرهایی دستی ارزشمند و تاریخی آن از قبیل چاقو، ظرف مسی، ملیله و چارق به ذهن متبادر می شود که نمایانگر بخشی از هنر دستی هنرمندان زنجان است.
از دیرباز هنر و خلاقیت با مردمان ایران زمین عجین شده و در هر نقطه ای از آن می توان با ظرافت و زیبایی خاص، هنرهایی ماندگار را مشاهده کرد که استان زنجان نیز مهد هنرها و صنایع دستی متعدد و متنوع از جمله چاقوسازی است.
سابقه صنعت چاقوسازی در ایران را در زمان هایی باید جست و جو کرد که داشتن سلاح سرد از ضروریات زندگی هر فرد به شمار می‌رفت.
در بررسی‌های انجام شده و با توجه به شواهد و مدارک به دست آمده به طور قطع اعلام تاریخ دقیق و مشخص پیرامون زمان شروع این صنعت در استان زنجان مقدور نیست ولی قدیمی‌ترین چاقوی به دست آمده از مجموعه مرد نمکی در معدن نمک چهرآباد (روستای حمزه‌لو) متعلق به ۱۸ قرن پیش است.
این چاقو دارای دسته‌ای از شاخ بز و طول آن ۱۱ سانتیمتر است که با استفاده از ۲ میخ پرچ به تیغه‌ای متصل شده و طول تیغه ۵.۸ سانتیمتر بوده و تیغه نیز مقداری زنگ زده است.
چاقوی مزبور را می توان به عنوان اولین و قدیمی‌ترین سند موثق به دست آمده در خصوص صنعت چاقوسازی زنجان نام برد.
قدیمی‌ترین چاقوی به دست آمده از مجموعه مرد نمکی در معدن نمک چهرآباد (روستای حمزه‌لو) متعلق به ۱۸ قرن پیش است.
این هنر اصیل در دوران تاریخی خود فراز و نشیب های متعددی را گذارنده و با چالش‌ها و مشکلات زیادی مواجه شده است.
۱۷ دیماه از سوی وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به نام روز ملی چاقوی زنجان نامگذاری شده، از این رو خبرنگار ایرنا به سراغ فعالان این حوزه رفته و با آنها گفت و گو کرده است.
فعالان این عرصه معتقدند که باید حمایت مستمری از آنها انجام شود و مشکل تامین مواد اولیه مرتفع گردد و از همه مهمتر جلوی ورود بی رویه چاقوهای چینی نسبت به گذشته گرفته شود.
به اعتقاد آنها می توان با اتخاذ راهکارهایی به ماندگاری این صنعت کمک فراوانی کرد.
استمرار هنر اصیل زنجانی ها با مشکلاتی مواجه شده است
کریم شعبانی یکی از هنرمندان با تجربه چاقوسازی زنجان است که بنا به گفته خودش از پنج سالگی با این هنر آشنا شده و اکنون به بازنشستگی نایل آمده است.
او در این خصوص به خبرنگار ایرنا می گوید: در حال حاضر ۶۱ سال سن دارم و ۵۶ سال است که با این حرفه عجین شده ام و رمز موفقیتم در این هنر، علاقه و پشتکارم بوده است.
این چاقو ساز با بیان اینکه هر چند این هنر نسبت به گذشته تغییر کرده و شرایط نسبتا خوبی حاکم شده است، اما در فروش مشکلاتی داریم، ادامه می دهد: پیش از این گسترده شدن فضای مجازی، فروش بیشتری به صورت حضوری داشتیم ولی هم اکنون مسافران و متقاضیان تمایل بیشتری نسبت به خرید اینترنتی داشته و دارند.
وی اضافه کرد: با این حال هم اکنون مشتریان خاص خود را داریم و بیشتر چاقوی های کلکسیونی یا بازاری متناسب با نیاز متقاضیان تولید می کنیم اما استمرار این هنر اصیل زنجانی ها با مشکلاتی مواجه شده و خرید مواد اولیه چاقو با توجه به نوسانات نرخ ارز دچار چالش شده و به عبارتی گرانتر و ارزبر شده است.
این هنرمند افزود: به عنوان مثال قیمت سوهان ایرانی چهار برابر نوع خارجی آن شده و در کیفیت تولیدات ما تاثیر دارد که همان تیغه را دارد؛ در حالت عادی مواد را از ضایعات تامین می کنیم اما نوع استیلی هم دارد که گرانتر است.
وی با بیان اینکه هرچند ورود چاقوی های خارجی ممنوع شده اما همچنان چاقوی های چینی در بازار خودنمایی می کند، اظهار کرد: این نوع چاقو نیز مخاطب خاص خود را دارد، اما باید به این مهم توجه داشت چاقوی چینی در مقایسه با نوع ایرانی و اصیل زنجانی برندگی و کیفیت لازم را ندارد و بیشتر فانتزی و چند بار مصرف است. گران بودن مواد اولیه و از طرفی ورود چاقوی چینی از مشکلات صنعت چاقوی زنجان است.
به سراغ جلیل توسلیان دیگر هنرمند بنام زنجانی می رویم که پسرش نیز وارد این هنر شده و با هم در این صنعت فعالیت می کنند.
او در این زمینه می گوید: ۷۲ سال سن دار، و از ۶ سالگی وارد این هنر شده ام، این هنر اصلی زنجان ارزنده، پیچیده و بسیار سخت است چرا که برای ساخت یک چاقوی با ارزش باید هنر و مهارت کافی را داشت و از طرفی تجربه نیز امری مهم است.
وی با بیان اینکه طی چند سال گذشته حمایت خوبی از صنعت چاقو سازی استان به ویژه در پوشش بیمه ای و حتی بسته بندی محصولات انجام گرفته است، اضافه کرد: با وجود مشکلات، فروش خوبی از این صنعت دارم و از تمامی استان ها سفارش دریافت می کنم و با همکاری پسرم که ۳۵ سال سن دارد کارهای مربوط را انجام می دهم.
توسلیان به موضوع تولیدات به روز چاقو در استان اشاره کرد و افزود: ماندگاری این هنر در گرو شناسایی نیازهای مشتریان و به روز بودن تولیدات است به همین دلیل در حال حاضر هم بیشتر به سمت تولیدات کلکسیونی گرایش داریم چرا که متقاضایان بیشتری دارد.
وی ادامه می دهد: ظرافت چاقوهای زنجان، در کارهای هنرمندان این شهر نمایانگر علاقه و ذوق هنری استادکاران بی‌نظیر است، این ظرافت در مونتاژ قطعات مختلف به‌خوبی آشکار شده، به‌طوری‌که محور تیغه و لولای چاقو چنان با ظرافت جاسازی شده که تشخیص قطعات مذکور مشکل است، تناسب قسمت‌های مختلف چاقو (تیغه- دسته و غلاف) غیرقابل‌انکار است و این پدیده ویژه، نشان دهنده مهارت دست و بینش هنری استادکاران است.
وی گران بودن مواد اولیه تولید چاقو و مالیات را از جمله مشکلات این صنعت عنوان و خاطر نشان کرد: در صورت حمایت و توجه دولت به این مهم می توان به پویایی این هنر اصیل امیدوار بود.
تامین مواد اولیه چالش اصلی چاقوسازان زنجانی
نماینده توسعه خوشه چاقوی زنجان با بیان اینکه پیش از این، شمار فعالان چاقوسازی زنجان بیشتر بود اما هم اکنون تعداد آنها کاهش پیدا کرده و در عرصه های دیگر فعالیت می کنند و تامین مواد اولیه مشکل اصلی این صنعتگران است.
محمدرضا معجونی با بیان اینکه تامین استیل نیازمند واردات است و به دلیل گران بودن این امکان فراهم نیست، اظهار کرد: با توجه به این مشکل، صنعتگران برای تولیدات خود از ضایعات استفاده می کنند هر چند کیفیت بالایی ندارد اما در حد قابل قبولی است.
وی با بیان اینکه در حال حاضر مشکلی در بیمه هنرمندان این رشته وجود ندارد و کمک حمایتی شامل آنها شده است، اضافه کرد: امیدواریم با ساز و کارهایی، مجوزهای لازم برای فعالیت صتعتگران در شهرک صنعتی نواوران صادر شود که این مهم از ابعاد گوناگون در پویایی این صنعت، بسیار اثرگذار است.
معجونی خاطرنشان کرد: در حال حاضر افرادی دارای تحصیلات عالی نیز در رشته چاقوسازی فعالیت می کنند و هدف از توسعه خوشه چاقو در زنجان این است که بتوانیم در تامین مواد اولیه و توسعه ماشین‌آلات، شبکه‌های بزرگ‌تری را تشکیل داده و دسترسی را برای فعالان چاقوسازی راحت‌تر کنیم.
به گفته وی، در حال حاضر سهم صادرات چاقوی زنجان بسیار ناچیز و به صورت چمدانی است که امیدواریم سهم ما در داخل کشور بیش از گذشته افزایش یابد.
سهم هشت درصدی زنجان در تولید تیغه چاقوی کشور
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان زنجان در این خصوص اظهار کرد: در حال حاضر ۷۰۰ کارگاه چاقوسازی در زنجان وجود دارد و یک هزار و ۵۰۰ نفر در این بخش فعالیت می‌کنند.
سید سعید صفوی افزود: قدمت هنر چاقوسازی زنجان به ۱۸ قرن پیش بر می‌گردد و صنعتگران زنجانی در این هنر تا به امروز فعالیت می‌کنند.
وی گفت: بر این اساس دومین مراسم بزرگداشت چاقوی زنجان به مناسبت کشف اولین چاقوی مرد نمکی در معدن چهرآباد زنجان با همکاری دستگاه‌های متولی امر برگزار می شود.
به گفته این مسوول، زنجان مهد چاقوی ایران است و باید برای بقای هنر چاقوسازی این روز را به عنوان روز ملی گرامی بداریم تا برای همیشه ماندگار شود. در حال حاضر ۷۰۰ کارگاه چاقوسازی در زنجان وجود دارد و یک هزار و ۵۰۰ نفر در این بخش فعالیت می‌کنند.
این مسوول با تاکید بر اینکه با اقدامات انجام گرفته ثبت جهانی این هنر نیز در حال پیگیری است، ادامه داد: چاقوی زنجان، صنعتی است که با هنر عجین شده و می‌توان اوج هنر و خلاقیت را در آثار چاقوسازان زنجانی دید.
وی اضافه کرد: رونق بیشتر این هنر می‌تواند علاوه بر حفظ این میراث چندین هزار ساله موجب احیای آن در سراسر استان شود و قشر عظیمی از جوانان بیکار را به این رشته و صنعت مشغول کند.
این مسوول خاطر نشان کرد: در حوزه صنایع دستی، زنجانی ها را با هنر چاقوسازی می شناسند و در این میان پیشینه ساخت چاقو در زنجان به ۲ هزار و ۳۵۰ سال قبل باز می گردد که با یافتن مرد نمکی شماره چهار مشخص شد چاقوسازی از دوران هخامنشیان در زنجان رواج داشته است.
به گفته وی، هنرچاقوسازی زنجان در اغلب خانه‌های ایرانیان به چشم می‌خورد به طوری که هشت درصد تیغه چاقوها در زنجان و ۱۲ درصد آن در سایر نقاط ایران تولید می‌شود و مابقی سهم واردات است.
صفوی یادآوری کرد: استان زنجان با فاصله زمانی یک تا ۳.۵ ساعته می‌تواند با ۱۰ استان و ۶۰ درصد جمعیت کشور در تعامل باشد و سرمایه گذاری لازم در حوزه گردشگری و صنایع دستی می تواند چشم انداز بهتری را برای این هنر فراهم کند.
برآیند:
صنعت چاقوسازی زنجان از گذشته‌های دور تاکنون فراز و نشیب‌های زیادی را پشت سرگذاشته ولی هم اکنون برای استمرار و پویایی خود به توجه و حمایت بیشتر مسوولان و مدیران نیازمند است.
نظر شما