زنجان شهری بر روی گسل زلزله‌ها

به گزارش ایرنا، طبق آمارها ۸۳ درصد شهرهای ایران در پای گسل‌های لرزه زا ساخته شده و در معرض خطر زلزله هستند به طوری که هرچند سال یکبار این واقعه، خسارت ها و خرابی‌های گسترده‌ای دارد و آثار آن تا سالها و دهه ها همچون زخمی ناعلاج باقی می ماند.

زلزله های اخیر در کشور ما، ضرورت هوشیاری و اقدامات به موقع و آگاهانه را در برابر این حادثه طبیعی برجسته کرده است تا میزان خسارات و تلفات هنگام بروز زلزله تا حد ممکن و قابل قبول کاهش یابد.

طبق آمارها، ۴۲ گسل در اطراف زنجان وجود دارد که این استان را به منطقه ای زلزله خیز تبدیل کرده و برای در امان ماندن و کاستن از اثرات این زلزله‌ها، مقاوم‌سازی ساختمان‌ها در استان امری ضروری است.

بنا به گفته مسوولان استان، ۴۴ درصد از مساحت این استان در پهنه با خطر بالای زلزله، ۴۸ درصد در پهنه با خطر متوسط زلزله و تنها هشت درصد از مساحت آن در پهنه با خطر پایین زلزله قرار دارد.

در این میان اتخاذ سیاست‌هایی همچون رعایت اصول مهندسی ساختمان در ساخت و سازهای جدید، جلوگیری از گسترش شهرهای مستقر در پهنه با خطر بالای زلزله، مکان‌یابی سکونتگاه‌های جدید در نواحی با خطر پایین زلزله و آموزش مردم در هنگام بلایای طبیعی همچون زلزله می‌تواند در کاهش اثرات مخرب زلزله موثر واقع شود.

خبرنگار ایرنا در این راستا با هدف بررسی میزان زلزله خیزی و مخاطران آن در استان میزگردی را با حضو صفی اله کرامتی مدیر کل مدیریت بحران استان، اصغر اسماعیلی مدیرکل راه و شهرسازی زنجان و عبدالرضا قدس استاد تمام وقت زمین شناسی و دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان برگزار کرده که مشروح مباحث و گفت و گوهای آن در ادامه آورده شده است.

نظارت جدی بر ساخت و سازها در حریم گسل ها

مدیرکل راه و شهرسازی استان زنجان با بیان اینکه زنجان از سال ۹۴ به عنوان استان پایلوت گسل کشور انتخاب شد، گفت: در سال ۹۹ و با تایید شورای معماری و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی تهیه سند گسل استان در دستور کار قرار گرفت و پس از بررسی و نهایی شدن، ابلاغ شد.

اصغر اسماعیلی افزود: این سند بالادستی با توجه به اینکه در آن مقطع طرح جامع شهر زنجان بررسی می شد برای ساخت و سازهای شهری به ویژه در حاشیه شهر زنجان بسیار قابل توجه و اتکا بود.

این مسوول با بیان اینکه این سند به تمامی دستگاه های مرتبط در ساخت و ساز شهری اعم از راه شهرسازی، نظام مهندسی و شهرداری ها ابلاغ شده است، ادامه داد: امروزه نقشه هر ساخت و سازی منطبق با این سند است و یکی از وظایف ذاتی راه و شهرسازی در قالب ماده ۳۵ همین موضوع می باشد که با دقت مورد بررسی قرار می گیرد.

وی اظهار کرد: با توجه به سند بالا دستی ابلاغ شده در مناطقی از شهر که ساخت و ساز انجام می گیرد، مقررات لحاظ می شود و در مجموعه یکپارچه شهری مد نظر قرار می گیرد.

اسماعیلی با بیان اینکه یکی از علل پایلوت شدن استان در بحث زلزله، وجود دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه بود، افزود: مرکز تحقیقات راه و مسکن، استانهای دارای ظرفیت پژوهشی را در این خصوص بررسی و انتخاب کرده است.

وی با بیان اینکه برای پهنه های گسل استانی، محدودیتی برای ساخت و ساز لحاظ شده است، گفت: بر این مبنا در محدوده و حریم گسل‌ها احداث ساختمان های بلند مرتبه و مراکز تجمع جمعیتی همانند مدارس، بیمارستان ها و مراکز حساس ممنوع است که با جدیت پیگیری و نظارت می شود.

مدیرکل راه و شهرسازی استان زنجان ادامه داد: این اداره کل با توجه به سند فرا دستی ابلاغی شورای عالی معماری و شهرسازی، طرح جامع شهری را منطبق کرده و امروزه در ساخت و سازها همه محدودیت های فوق لحاظ می شود، به عنوان مثال شهرداری برای نوع ساختمان در محدوده مد نظر ملاحظات را باید مورد توجه قرار دهد.

وی اضافه کرد: در حال حاضر با ابلاغ آن به استانداری، شهرداری و راه و شهرسازی نیز نقش نظارتی خود را در چگونگی احداث ساختمان ها در محدوده گسل انجام می دهند تا مشکلی در این خصوص به وجود نیاید.

۹ هزار واحد در بحث بافت فرسوده شهر زنجان شناسایی شده است

مدیرکل راه و شهرسازی استان زنجان با تاکید بر اینکه شناخت بافت های فرسوده اهمیت زیادی دارد، گفت: در این حوزه در شهر زنجان هفت محله هدف داریم، همچنین در نهضت ملی مسکن ۹ هزار واحد در بحث بافت فرسوده شهر زنجان شناسایی شده است که متقاضیان می توانند از مشوق های این بخش برای بهسازی و نوسازی واحدهای خود استفاده کنند.

وی اضافه کرد: متقاضیان برای هر واحد مسکونی ۳۵۰ میلیون تومان تسهیلات نوسازی و بهسازی دریافت می کنند که به طور قطع اقدامات ساخت و ساز آنها باید طبق مقررات ملی ساختمان و آیین نامه مربوط باشد و تمامی ضوابط رعایت گردد.

اسماعیلی تاکید کرد: خوشبختانه در مناطق بافت فرسوده زنجان گسل زلزه وجود ندارد و به عبارتی ۸۰ درصد این بافت ها در خارج از حریم گسل شهر قرار گرفته اند و در این خصوص تمهیدات لازم در قالب نهضت ملی مسکن برای نوسازی واحدها اندیشیده شده که باید مردم رغبت نشان دهند و دستگاه های متولی امر را یاری کنند.

وی تاکید کرد: هم استانی ها با دستگاه های متولی امر به ویژه راه و شهرسازی، شهرداری و نظام مهندسی همکاری داشته باشند که در این میان ضوابط ساخت و ساز به دقت نظارت می شود که این مهم برای ایمنی و حفظ جان مردم در برابر حوادث است.

آگاهسازی مردم مساوی با کاهش آسیب

مدیر کل مدیریت بحران استان نیز با بیان اینکه زلزله از دیرباز در کشور ایران وجود داشته است، ادامه داد: بعد از انقلاب و جنگ تحمیلی اولین زلزله مهیب در طارم زنجان و منجیل رودبار گیلان به وقوع پیوست که سختی هایی را به دنبال داشت و خاطرات بسیار دلخراش و تلخی را برجای گذاشت.

صفی الله کرامتی افزود: پس از این واقعه نیز، زلزله بم و زلزله های دیگری در کشورمان رخ داد که در زلزله بم، شرایط بدتر از طارم و منجیل گیلان بود، به همین دلیل سازمان مدیریت بحران کشور به پیشنهاد رهبر معظم انقلاب تصویب شد و قانون آن در سال ۹۸ با تغییراتی به روزتر و مطلوب تر شد و هم اکنون در حال اجرا است که باید گفت نقاط قوت و ضعفی دارد.

وی با بیان اینکه پس از ایجاد سازمان مدیریت بحران در کشور انسجام بیشتری در مدیریت و همچنین هماهنگی بین دستگاه های اجرایی ایجاد شد، گفت:وقوع زلزله در کشور، کشته های زیادی داشت که موضوع پیشگیری از آن با تهیه آیین های مربوط اجرایی شد و مقاوم سازی منازل در سطح روستاها و شهرها به مرحله اجرا درآمد تا میزان کشته ها کاهش یابد.

این مسوول با بیان اینکه انتظار بر این است که مدیریت در زلزله بیش از گذشته مطلوب تر شود و این مهم در گرو همکاری عموم مردم است، گفت: در غیر این صورت نمی توان به نوسازی بافت فرسوده یا نوسازی واحدهای غیر مقاوم روستایی امیدوار بود که در این راستا تسهیلاتی به متقاضیان از سوی بانک های عامل پرداخت می شود.

وی با بیان اینکه به استناد ماده ۱۳ و ۱۴ قانون بحران، جمعیت هلال احمر مکلف است تا آموزش های عمومی و همگانی را برای آحاد جامعه ارائه کند، گفت: خوشبختانه سالانه این آموزش ها به صورت مستمر در حال انجام است و انتظار می رود مردم نیز همکاری داشته باشند چون هرچقدر میزان آگاهی ها افزایش یابد، در زمان حادثه خسارت و آسیب های جانی کاهش می یابد.

کرامتی افزود: طی سال گذشته و امسال آموزش های متنوعی در بین دستگاه های اجرایی استان برگزار کردیم و به تازگی هم تمامی معاونان فرمانداران و بخشداران به صورت متمرکز در دوره هایی شرکت کردند تا اطلاعات کافی در حوزه مدیریت بحران داشته باشند.

وی با بیان اینکه امسال نیز مانورهای زیادی در سطح استان برگزار شد، گفت: برای اولین بار در تمامی بخش های استان مانورهای بسیار خوبی برگزار کردیم که به ارتقای سطح آمادگی و دانش مدیران استان کمک می کند و هدف آن بهبود نظام حکمرانی و توسعه ظرفیت ها با تاکید بر مدیریت یکپارچه است.

مدیر کل مدیریت بحران استان زنجان ادامه داد: همچنین تصمیم سازی و تصمیم گیری یکپارچه و سریع در مدیریت بحران، سیاستگذاری، درک صحیح از مباحث مدیریت بحران، اولویت دهی و توسعه اقدامات کاهش خطر از دیگر مباحث مورد توجه در این حوزه بوده است.

وی اظهار کرد: با اقدامات انجام گرفته ۳۶ دستگاه شتاب نگار در سطح استان نصب شده که در سال های گذشته ۲۳ مورد بوده است.

این مسوول گفت: همچنین با مطالعات انجام شده برای شناسایی گسل های استان، مرکز تحقیقات راه،مسکن و شهرسازی نیز تایید حرایم را انجام دادند که این کار برای بهتر زیستن مردم بوده و همراهی آنها می تواند مشکلات کمتری را ایجاد کند و پاسخ موثرتری به حوادث داشته باشیم.

اگر شناخت کافی از حوادث و مخاطرات داشته باشیم، به طور قطع آسیب پذیری های ما بسیار کمتر خواهد شد.

کرامتی با تاکید بر اینکه اگر شناخت کافی از حوادث و مخاطرات داشته باشیم، به طور قطع آسیب پذیری ها بسیار کمتر خواهد بود، افزود: مانورهای برگزار شده به نوعی تمرین برای روز حادثه است که ارزیابی دستگاه های اجرایی از ابعاد مختلف به صورت نسبی خوب بوده و علاوه بر آن مانورهایی هم برای دستگاه های زیرساختی انجام شده تا هنگام وقوع حوادث، امدادرسانی کنند.

وی با بیان اینکه وقوع زلزله در استان امری اجتناب ناپذیر است و با توجه به شرایط گسل ها عموم مردم باید آگاهی خود را در این خصوص افزایش دهند، خاطرنشان کرد: در این راستا تقاضا می کنیم عموم مردم در دوره های آموزش امداد و نجات شرکت کنند و نحوه صحیح پناه گیری و برگزاری مانورهای خانوادگی را انجام دهند، نقاط ایمی منزل را شناسایی کرده و در هنگام زلزله فرار نکنند.

به گفته این مسوول ظرفیت های بسیار خوبی در دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان با همراهی اساتید دلسوز در پیشبرد کارها فراهم شده و این اساتید بنام در استان های دیگر نیز کارهای مطالعاتی در خصوص گسل و زلزله انجام داده اند.

پا روی گسل ها نگذاریم

استاد زمین شناسی دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان در خصوص مطالعات انجام گرفته در خصوص گسل ها و اینکه زلزله موضوعی پیچیده است، گفت: یک قسمت ماجرا این است که دانش ما نسبت به گسل ها بیشتر شود و اثرات زلزله را بر روی ساختمان ها مطالعه کنیم و قسمت دیگر نیز به مدیریت زلزله باز می گردد.

عبدالرضا قدس افزود: با تاسیس دانشکده علوم زمین در این دانشگاه به این نتیجه رسیدیم کار زیادی در خصوص زلزله شناسی استان زنجان انجام نگرفته است و در این راستا در مدت چهار سال حدود ۴۰ ایستگاه زلزله نگاری در استانهای زنجان، قزوین و گیلان نصب کردیم، چون پدیده زلزله مرز نمی شناسد و باید آن را به صورت یک مجموعه مطالعه کرد.

وی با بیان اینکه لرزه خیزی این استان و استان های همجوار را با دقت تمام رصد می کنیم، اضافه کرد: اولین نقشه زلزله خیزی استان با دقت بالای کمتر از خطای پنج کیلومتر را تولید کردیم و سپس نقشه گسل های فعال استان را تهیه کردیم که پایه همه نقشه های دیگر است و یا مطالعات دیگری انجام شده اما مطالعات ما پایه کارها است.

قدس افزود: بر مبنای نقشه ها، استان زنجان توسط سه گسل مهم تهدید می شود، به طور اخص در شهر زنجان گسل شمال اهمیت زیادی دارد که از دانشگاه زنجان آغاز می شود و سپس به سمت شمال گسترش می یابد و در واقع بیشترین خطر را دارد.

این استاد دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان ادامه داد: گسل سلطانیه نیز در جنوب استان واقع شده، از طرفی نباید از گسل رودبار هم غافل شد، چرا که فعالیت آن به سال ۱۳۶۹ باز می گردد و منطقه بسیار وسیعی را تحت تاثیر خود دارد.

استان زنجان توسط سه گسل مهم تهدید می شود، به طور اخص در شهر زنجان گسل شمال اهمیت زیادی دارد که از دانشگاه زنجان آغاز می شود و سپس به سمت شمال گسترش می یابد و در واقع بیشترین خطر را دارد.

وی با اشاره به زلزله رودبار و منجیل، گفت: در این خصوص و اینکه در کجا چه مقداری جابه جایی داشته، مطالعات لازم انجام شده است و مطالعات ما نشان می دهد که وقوع زلزله ای با قدرت ۷.۳ دهم بر روی این گسل حداقل سه هزار سال دیگر طول می کشد.

قدس با بیان اینکه در حال حاضر بزرگترین دغدغه ما گسل شمال زنجان و سلطانیه است، افزود: در طارم که پیش از این زلزله آمده باز می تواند زلزله ۶ ریشتری را ایجاد کند، اما وقوع زلزله ای با قدرت بالای هشت ریشتر بسیار کم است.

وی با بیان اینکه هم اکنون از واقعیت های گسل های استان شناخت کافی داریم اما نمی دانیم چه میزان می توانند فعالیت داشته باشند، گفت: برای کسب اطلاعات بیشتر باید تحقیقات جدیدی داشته باشیم و برای بررسی فعالیت این گسل ها نیازمند تخصیص بودجه هستیم که طی ۱۰ سال گذشت این مهم به اداره کل راه و شهرسازی استان اعلام شده، اما به آن توجه نمی شود.

استاد دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان ادامه داد: متاسفانه به این بخش توجهی نشده و در واقع کار راکد مانده است، ما با بودجه دانشگاه، شبکه جی پی اس را در استان زنجان و اطراف نصب کرده ایم و حداقل باید پنج سال پایش را ادامه دهیم که در این بخش نیز با مشکل مالی برای پیشبرد کارها مواجه هستیم.

قدس با بیان اینکه همین دانش کنونی می گوید که نباید در اطراف گسل ها کار یا ساخت و ساز انجام داد و حداقل فاصله از گسل ها باید بین ۲۰۰ تا ۵۰۰ متر باشد، افزود: مطالعه ای در این زمینه انجام شده، هر چند حریم گسل ها مشخص شده و حتی داده ها را از ما دریافت کردند، اما کسانی که این کار را انجام دادند از نظر علمی و نقشه کار مورد تایید ما نیستند.

وی با بیان اینکه متاسفانه افراد خبره ای این کار را انجام ندادند هرچند هزینه هنگفتی نیز به آنها پرداخت شده و در شگفتم چطور چنین چیزی بدون ناظر انجام و تصوب شده است، گفت: نباید شهرک ثمین دیگری در زنجان بر روی گسل ساخته شود و در غرب زنجان گسل مهم شمال واقع شده و پا روی این گسل نگذاریم مثلا ۵۰۰ متر از آن دورتر باشیم.

این استاد دانشگاه ادامه داد: زلزله صرفا به این موضوع مرتبط نیست که در حریم گسل قرار دارد یا نه؟ بلکه به جنس خاک نیز بستگی دارد، ما ۱۰۰ ایستگاه لرزه نگاری را به مدت ۲ سال اندازه گیری کرده و نوع خاک ها را تشخیص داده ایم به عنوان مثال در غرب زنجان خاک می تواند روان‌گرایی و حرکت داشته باشد به طوری که دامنه زلزله را افزایش دهد.

وی توصیه کرد: در ساخت و سازها باید نوع و رفتار خاک برای سازه های مهم حتی سازهای معمولی نیز مورد توجه قرار گیرد و توصیه دیگر این است که مطالعات شبیه هم در شهرهای مهم استان انجام و اثر خاک بررسی شود.

قدس با بیان اینکه شیب گسل سلطانیه به سمت جنوب استان واقع شده و اصولا از گسل شمال زنجان که شهر روی آن ساخته شده، خطر کمتری دارد، افزود: گسل سلطانیه تکه تکه بوده و می توان تصور کرد که بزرگی ۶ تا هفت ریشتری داشته باشد.

وی با تاکید بر اینکه به طور قطع زلزله رخ می دهد به این علت که اطلاعات دستگاه های چی پی اس نشان می دهد زمین تکان می خورد و تغییر شکل به مقداری است که زلزله تولید کند، گفت: اینکه زلزله کی رخ خواهد داد مشخص نیست هرچند گسل ها شناسایی شده‌اند ولی شک نداریم روزی فعال خواهند شد.

این استاد دانشگاه زنجان با بیان اینکه برای وقوع زلزله های احتمالی باید آمادگی داشته باشیم، گفت: به مسوولان می گوییم زلزله را جدی بگیرند چون هر چند وقت، زلزله ای در کشور رخ می دهد اما بعد از مدتی از یادها می رود، پس تقاضا می کنم مردم از قوانین پیروی کنند.

وی اظهار کرد: ۳۶ شتاب نگار در استان نصب شده که شتاب زمین را اندازه گیری می کنند و قابلیت اتصال به اینترنت را دارند و می توانند در هنگام وقوع زلزله و در اتاق بحران باشند و می توان فهمید کجا لرزش رخ داده، پس به این فناوری رسیده ایم ولی زلزله یک نقطه نیست بلکه طولی است.

این استاد زمین شناسی یادآور شد: با توجه به اینکه در مرکز زلزله بیشترین خرابی را نداریم، توصیه می کنیم تعداد شتاب نگارها در استان افزایش یابد همچنین بودجه ای هم برای اتصال به اتاق فرمان تخصیص یابد چون در ۲ تا سه ساعت اول، بیشترین مرگ های زلزله رخ می دهد.

وی یادآوری کرد: همچنین باید به مردم اطلاع داد تا زلزله را جدی بگیرند، در ایران هر چند سال یکبار زلزله ای رخ می دهد و وظیفه دستگاه های متولی امر بهره گیری از ظرفیت ها و ارتقای آموزش ها است.