آشتی آب و خلیج گرگان پس از سال‌ها چشم انتظاری

به گزارش ایرنا، هر قایقی که به سمت آشوراده می‌آمد خنده ای بر لب «حاجی وفا» می‌نشاند گویا او به درستی می‌دانست که نبض زندگی این جزیره با حضور گردشگران و آب، می‌زند و باید هر کاری کرد تا این ورود و خروج‌ها قطع و کم نشود و همین هم دعای باران خواهی همیشگی او بود «خدایا آب برسان.»

از آن دیدار چند سال گذشت و دیگر نه گذر من به آشوراده افتاد و نه دیگر خبری از این پیرمرد ترکمن گرفتم. خلیج گرگان هم با قطع شدن کامل راه ارتباطی با دریای خزر، آرام آرام خشک شد تا جایی که زمزمه تبدیل این پهنه آبی به مرکز تولید ریزگرد شنیده شد و انگار فاصله زیادی تا نابودی آن وجود نداشت.

جزیره‌ای که در دل خود روایت‌های ناشنیده بسیاری از ماجرای تعقیب و گریز سلطان محمد خوارزمشاه از چنگال مغول‌ها تا قدم‌های سنگین چکمه سربازان روس در دوران جنگ جهانی دوم را دارد، شاید چند قدم با پیوستن به جمع تالاب‌های خشک‌شده داشت اما مصوبه دولت سیزدهم در انجام لایروبی کانال‌های آبرسان منتهی به دریای خزر، امیدها را برای زندگی دوباره خلیج گرگان زنده کرد.

پایین رفتن روز به روز سطح آب خلیج گرگان نه فقط حیات آبزیان و پرندگان مهاجر، بلکه اقتصاد ساکنان پیرامونی این پهنه آبی را تحت تاثیر قرار می‌دهد که در سخت‌ترین حالت با نابودی کامل و تبدیل آن به محل حرکت ریزگرد، مهاجرت را به انتخاب اول ساکن شهر و روستاهای اطراف تبدیل خواهد نمود.

احیای خلیج گرگان، خواسته سال های اخیر مردم گلستان از دولت بود . در سال‌های گذشته چند کار کارشناسی برای احیای این پهنه آبی انجام شد اما سطح این اقدامات در مقابل حرکت شتابان و تخریب‌گرایانه طبیعت بسیار کند بود و امید نمی‌رفت که بتواند کار شاخص و اثربخشی را به ثمر برساند.

این پهنه سال‌هاست که گرفتار چالش‌هایی از جمله کمبود آب برای تجدید حیات آبزیان، شکار بی رویه، لایروبی نکردن کانال های آبرسان، افزایش تعداد آب بندان و مزارع پرورش ماهی در بالا دست شده و این عوامل بر بحرانی شدن شرایط منطقه افزوده و ضرورت تلاش برای حل آن را جدی‌تر کرده است.

بازدید آیت الله رییسی رییس جمهور از خلیج گرگان در جریان سفر استانی اسفند پارسال و مصوبه دولت برای انجام سریع اقدامات مرتبط با لایروبی و علاج بخشی این پهنه آبی، همان کار نکرده ای بود که مردم گلستان از سال‌ها قبل انتظارش را می‌کشیدند.

در گذشته هر بار که نام لایروبی خلیج گرگان به میان می‌آمد، بهانه‌ها یکی پس از دیگری خود را نمایان می‌کرد. یک بار تمام نشدن مطالعه، دفعه دیگر مخالفت کارشناسان، نبود بودجه، ضرورت تغییرندادن چرخه طبیعت و امیدبستن به بازگشت روزهای پرآبی دریای خزر و به تبع آن سرریز شدن آب به سمت خلیج گرگان، مانع جدی و همیشگی برای شروع عملیات لایروبی و بازکردن راه ارتباطی دریای خزر با خلیج گرگان بود.

رییس جمهور که در جریان بازدید از خلیج گرگان و آشوراده بر ضرورت شروع زودهنگام عملبات لایروبی تاکید کرده بود، گویی جان تازه‌ای بر کالبد رو به احتضار خلیج گرگان دمیده شد.

در زمانی کوتاه اجرای طرح آغاز شد و دستگاه‌های لایروب به همراه ماشین آلات سنگین سپر به سپر خود را به خلیج گرگان رساندند تا کار نکرده چند دهه قبل دولت‌های گذشته را تمام کنند.

حدود یکسال از آغاز این طرح، لایروبی خلیج گرگان به پیشرفت بیش از ۶۰ درصد رسیده و باوجود باقی ماندن بخش زیادی از طرح، نشانه های حیات مجدد در این پهنه آبی به خود آشکار است.

نمود بارز این اقدام، بالاآمدن آب در محدوده اسکله بندرترکمن است، جایی که تا چند ماه قبل قایق ها برای حرکت به سمت آشوراده مجبور بودند قایق خود تا حدود ۱۰۰ متر در آب هل دهند تا پره قایق های موتوری به سطح زمین برخورد نکند اما حالا و با ورود بخشی از آب حاصل از لایروبی، سطح آب به اندازه ای بالا آمده که دیگر نیازی به هل دادن قایق در آب نیست.

در سالروز سفر استانی رییس جمهور به گلستان، استانداری تصمیم گرفت با به راه انداختن کاروان «راهیان پیشرفت» علاوه بر فعالان رسانه‌ای، نمایندگان و مدیران احزاب، نخبگان و فرهیختگان اقشار مختلف گلستان را از نزدیک با روند لایروبی خلیج گرگان به عنوان یکی از محوری ترین پروژه‌های مصوب سفر دولت سیزدهم آشنا کند.

سفر چند ساعته ای که پای حدود ۸۰ خبرنگار و فعال سیاسی و اجتماعی گلستان را به آشوراده کشاند تا با گذر از دل این جزیره به کانال آشور برسند و از نزدیک حرکت شتابان بازکردن راه ورود آب دریای خزر به خلیج گرگان را مشاهده کنند.

تعدادی از فعالان سیاسی حاضر در این اردوی پیشرفت وابسته به جریات سیاسی نزدیک به اصلاح طلبان بودند اما بزرگی کار دولت سیزدهم در عمل به وعده‌ای که سال‌ها روی زمین مانده بود، از چشم این افراد دور نماند و آن‌ها نتوانستند سرعت عمل دولت در این بخش را کتمان کنند.

با سوارشدن در یکی از ماشین‌ها به سمت محل انجام لایروبی در کانال آشور حرکت کردیم . گویا خوش اقبال بودیم که راننده، در یک دوراهی اشتباهی پیچید و ما به سمت کانال خزینی در امتداد میانکاله حرکت کردیم.

ماشین ما که از قافله جدا شد، آرام آرام فلامینگوها در آب نمایان شدند و لحظه به لحظه بر تعدادشان افزوده گردید.

دیگر به جایی رسیده بودیم که در سراسر پهنه آبی تا چشم کار می‌کرد فلامینگو بود . در آن میان چند اردک و یک گله گاو هم خودنمایی کرد تا نشانه دیگری از اثر وجود آب در چرخه طبیعت را یادآوری کند.

جایی که به گفته یک راننده محلی تا چند سال قبل، شاهد حضور صدها هزار پرنده مهاجر و بسیاری گونه‌های جانوری بود اما سطح آب که پایین رفت سال به سال از تعداد پرندگان و جانواران کاسته شد و به جایی رسید که همین چند گونه جانوری هم لبخند رضایت را بر لبان بومی های عاشق طبیعت می نشاند.

در چند صدمتری مانده به کانال خزینی، چند سازه چوبی خودنمایی می‌کرد که بر روی پایه‌های چوبی حداکثر با ارتفاع ۱.۵ متری کلبه چوبی ساخته شده بود و گویی به عنوان محلی برای استراحت ماهیگیران در فصل صید از آن استفاده می‌شد.

اگر چه کاملا هویدا بود از این سازه‌ها سال‌هاست که استفاده نمی‌شود اما رد آب تا نزدیک در ورودی کلبه چوبی حکایت از عمق آب خلیج گرگان در دهه‌های قبل داشت؛ خاطره شیرینی که بومی ها امیدوارند بار دیگر آن روزهای خوش را تجربه کنند.

در چشم‌اندازی دورتر، ماشین‌های لایروب در حال فعالیت بودند و با ایجاد دیواره حفاظتی تلاش می‌کردند راه آب را به خلیج گرگان باز کنند.

مسئول قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا گلستان گفت: مهمترین عامل و هدف ما برای لایروبی و علاج بخشی خلیج گرگان، توجه به مسائل زیست محیطی، زنده‌ماندن محیط زیست اطراف خلیج فارس و تبادل آب بین دریا و خلیج گرگان است.

سید رسول میرزاده اظهار کرد: حجم تقریبی لایروبی خلیج گرگان به وسعت یک میلیون و ۱۶۰ هزار متر مکعب، با مبلغ اولیه ۲۸۵ میلیارد تومان از ۲۵ خرداد امسال بمدت یکسال آغاز شده است.

مسئول فنی پروژه لایروبی خلیج گرگان خاطرنشان کرد: پلان کلی پروژه از بندر ترکمن تا آشوراده بوده و در فاز نخست لایروبی از یک کیلومتری داخل دریا و در دهانه با عرض ۴۵۰ مترمکعب آغاز شده است.

وی ادامه داد: با اصلاح جدید، لایروبی خلیج گرگان در ۱۰ فاز انجام می شود که فاز چهار و پنج در دست لایروبی بوده و فازهای ۶، هفت و هشت به صورت کامل لایروبی شده است. پیشرفت فیزیکی فاز ۹ هم حدود ۶۰ درصد است.

وی گفت: پیشرفت فیزیکی کل پروژه حدود ۷۲ درصد بوده و پیش بینی می شود تا اردیبهشت سال ۱۴۰۲ لایروبی کانال های اصلی انجام و آبرسانی انجام شود.

سرگذشت خشکی کوچک جامانده از میانکاله از همان زمان که به سلطان محمد خوارزمشاه در جریان تعقیب و گریز از چنگال مغول ها پناه داد تاکنون با سرنوشتی سراسر ابهام و رازآلود گره خورده است.

سرنوشت تنها جزیره ایرانی دریای خزر از دهه‌ها قبل با کم آبی گره خورده و کاهش ورود آب به خلیج گرگان، ساکنان آشوراده را آرام آرام وادار به مهاجرت کرد و این جزیره خالی از سکنه و متروکه شد.

حالا سال ها از فرار سلطان خوارزمشاه به آشوراده و پایان روزهای سلطه گری سربازان روس در این جزیره می گذرد اما همچنان به جز سکوت، تنهایی، سرخوردگی و مهاجرت، خبر دیگری در آشوراده نیست.

این جزیره کوچک که فاصله سه کیلومتری با بندرترکمن دارد به انتظار بازگشت روزهایی پررونق و شلوغ چند دهه قبل است که اتمام طرح لایروبی خلیج گرگان، تحقق این آرزو را ممکن خواهد کرد.

نمی‌دانم حاجی وفا حالا کجاست؟ آخرین بار چه زمانی به آشوراده سفر کرد و یا از کارهایی که پیرامون این جزیره می‌شود تا با جاری شدن آب در خلیج گرگان، اقتصاد ساکنان پیرامونی این پهنه آبی بهتر شود خبر دارد یا نه اما امیدوارم خیلی زود این خبرهای خوش را بشنود و بار دیگر از ته دل بخندد.