به گزارش ایرنا، چهار استان آغری، ایغدیر، وان و حاکاری از ترکیه با استان آذربایجان غربی ایران هم مرز هستند و هم اکنون در این مناطق، سه دروازه گمرک مرزی شامل بازرگان ـ گوربولاغ در شهرستان ماکو، رازی ـ کاپی کوی در شهرستان خوی و سرو ـ اسندره در شهرستان ارومیه فعال است.
روابط دوستانه و حُسن همجواری بین ایران و ترکیه در سال ۱۳۴۲ موجب لغو روادید بین دو کشور شد و این لغو روادید بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز ادامه یافت و این مساله موجب شد که در سال‌های اخیر ترکیه همواره یکی از مهمترین مقاصد سفر برای گردشگران ایرانی شود.
ترکیه همواره از وقوع تنش و بحران در روابط سیاسی خود با ایران پرهیز کرده و توسعه روابط اقتصادی با این کشور را اولویت دانسته و بر همین اساس، دو کشور افزایش سطح تجارت دوجانبه خود به ۳۰ میلیارد دلار را هدف گذاری کرده‌اند ولی طی سال های گذشته، روابط تجاری دو کشور در سطح ۲۰ و حداکثر ۴۰ درصد این هدف تعیین شده بوده است.
ترکیه از سال ۲۰۰۲ با پیروزی حزب عدالت و توسعه و روی کار آمدن «رجب طیب اردوغان» نخست وزیر سابق و رئیس جمهور کنونی این کشور، نزدیکی سیاسی و اقتصادی با تمام همسایگان از جمله ایران را در دستور کار خود قرار داد، در طول دو دهه گذشته روابط دو کشور با انجام دیدارهای مستمر مقامات طرفین در عالی‌ترین سطح قرار گرفته و به سطح روابط راهبردی ارتقا یافته است.
ترکیه همواره ضمن تاکید بر برقراری روابط همه جانبه با ایران، از فعالیت های صلح آمیز هسته‌ای کشورمان حمایت کرده و بارها مخالفت خود را با تحریم‌های ناعادلانه ناشی از مساله هسته‌ای و سایر تحریم های طرف های غربی اعلام کرده است.
توسعه مناسبت اقتصادی با چشم انداز تجارت ۳۰ میلیارد دلار؛ هدفی که راه درازی برای تحقق دارد
ایران و ترکیه توسعه مناسبت اقتصادی دوجانبه با چشم انداز تجارت ۳۰ میلیارد دلار را هدف گذاری کرده‌اند ولی این هدف، راه درازی برای تحقق دارد چرا که به رغم افزایش روابط تجاری دو طرف به سطح ۲۲ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۱، مناسبات اقتصادی دو کشور در سال‌های گذشته همواره در نوسان بوده و هم اکنون به سطح حدود ۶ میلیارد دلار رسیده است.
بررسی آمار و ارقام مبادلات تجاری ایران و ترکیه نشان می دهد که مناسبات اقتصادی دو کشور از سال ۲۰۰۲ افزایش یافته و از حدود ۲.۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۲ به بیش از ۱۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۰ و حدود ۲۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۲ رسید.
اما اعمال تحریم‌های یکجانبه آمریکا و اتحادیه اروپا و کاهش درآمدهای نفتی ایران باعث شد تا این رقم طی سال‌ها روند نوسانی رو به کاهش را داشته باشد، به طوری که سال گذشته میلادی به ۶.۴ میلیارد دلار رسید.
بر اساس اعلام اداره آمار ترکیه، مبادلات تجاری ایران و ترکیه در سال ۲۰۲۲ میلادی با رشد ۱۵ درصدی به ۶ میلیارد و ۴۲۰ میلیون دلار رسید که حدود ۲۰ درصد حجم تجارت تعیین شده در چشم انداز توسعه روابط اقتصادی دوجانبه است.
ترکیه علاوه بر اقلام وارداتی متنوع، در سال میلادی گذشته ۹.۴ میلیارد متر مکعب گاز از ایران خریداری کرده و تراز تجاری دو جانبه با صادرات سه میلیارد و ۷۰ میلیون دلاری ترکیه به ایران، ۱۴۰ میلیون دلار به نفع این کشور بوده است.
اداره آمار ترکیه همچنین میزان تجارت این کشور با ایران را در نخستین ماه سال جاری میلادی ۴۹۴ میلیون دلار اعلام کرد و گزارش داد که مبادلات تجاری دو کشور در ماه نخست سال جاری میلادی نسبت به مدت مشابه سال قبل سه درصد کاهش داشته است.
بنا به اعلام اداره آمار ترکیه، واردات این کشور از ایران در ماه نخست امسال افت ۱۴ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل داشته و به ۲۵۳ میلیون دلار رسیده و ایران هجدهمین مقصد صادراتی و بیست و سومین مبدا واردات ترکیه در ماه نخست ۲۰۲۳ بوده و تراز تجاری دو کشور در این ماه، به میزان ۱۲ میلیون دلار به نفع ایران بوده است.
ترکیه تنها کشور در بین همسایگان است که ایران با آن قرارداد تجارت ترجیحی امضا کرده و انتظار می رود که سطح روابط دو کشور در سال‌های پیش رو به تدریج به چشم‌انداز تعریف شده ۳۰ میلیارد دلاری ارتقا یابد.
سفر مقامات ایران و ترکیه به کشور مقابل؛ اقدامی متناسب با توسعه مناسبات
مقامات دو کشور ترکیه و ایران در سال جاری سفرهای متعددی به کشور مقابل داشته‌اند که مهمترین آنها سفر رئیس جمهوری ترکیه در اواخر تیر ماه سال جاری به تهران به منظور شرکت در اجلاس سران نشست دوره‌ای مذاکرات «روند آستانه» درباره سوریه بود.
روسای جمهور ایران و ترکیه در این سفر که در چارچوب مذاکرات حل بحران سوریه و با حضور پوتین رییس جمهور روسیه برگزار شد، افزون بر تلاش برای تقویت روابط دو جانبه با ایران، در هشتمین نشست شورای عالی همکاری ایران و ترکیه نیز حضور یافتند.
طرفین در این سفر درباره تحولات اخیر در سوریه و مبارزه با تروریسم و بازگشت داوطلبانه پناهجویان سوری به خانه‌های خود، گفت‌وگو کردند.
علاوه بر این، «حسین امیرعبداللهیان» وزیر خارجه ایران چندین سفر به ترکیه داشت که در جریان سفر تابستان گذشته به آنکارا، با اردوغان دیدار و بر تلاش در جهت دستیابی به سقف هدف‌گذاری تجارت دو جانبه و اهمیت برگزاری نشست‌های ٣+٣ درباره مسائل قفقاز و نشست سه جانبه ایران - عراق - ترکیه و همچنین مناسبات سه جانبه ایران، ترکیه و آذربایجان تاکید کرد.
وزیر خارجه ایران در این دیدار با ابراز خشنودی از شروع رایزنی برای برقراری روابط رسمی بین آنکارا و دمشق، ابراز امیدواری کرد که این روند به صلح و ثبات میان دو کشور بیانجامد.
رئیس جمهور ترکیه نیز در این دیدار، روابط تهران و آنکارا را مهم و ممتاز خواند و ضمن اشاره به اهمیت نقش ایران در گفت و گوهای روند آستانه، تاکید کرد که ایران می‌تواند به رویکردهای جدید کمک مؤثری کند.
علاوه بر وزیر خارجه، «محمدباقر قالیباف» رئیس مجلس شورای اسلامی نیز زمستان امسال به منظور شرکت در مجمع مجالس آسیایی به میزبانی ترکیه به این کشور سفر و علاوه بر حضور در این نشست مهم، با مقامات ترکیه دیدار و گفت و گو کرد.
«محمدمهدی اسماعیلی» وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز اواخر مهر ماه امسال به منظور شرکت در دوازدهمین اجلاس وزرای اطلاع‌رسانی سازمان کشورهای همکاری اسلامی به ترکیه سفر و با «فخرالدین آلتون» رئیس سازمان ارتباطات ریاست جمهوری ترکیه و رییس اجلاس و سایر مسئولان فرهنگی ترکیه دیدار و گفت وگو کرد.
اواخر دی ماه امسال نیز وزیر امور خارجه ایران بار دیگر به آنکارا سفر کرد تا علاوه بر پیگیری مسائل موجود در روابط دو کشور، مقدمات سفر «سیدابراهیم رئیسی» رئیس جمهور ایران به ترکیه را فراهم کند.
«مولود چاووش اوغلو» وزیر خارجه ترکیه در جریان این دیدار و در نشست خبری مشترک با همتای ایرانی خود با بیان این که اولویت دو کشور حفظ یکپارچگی سوریه است، گفت: برای تامین صلح پایدار در سوریه باید با همکاری ایران گام‌های اساسی برداریم.
وی با بیان این که مشکلات عراق، ایران و سوریه مشکلات ترکیه نیز محسوب می شود و نیازی به مداخله دیگر کشورها نیست، تاکید کرد: از نظر ترکیه، ایران نقش مهمی در حفظ صلح و ثبات در سوریه و منطقه دارد و مکانیسم سه جانبه ایران و عراق و ترکیه باید دوباره فعال شود.
پس از این سفر و در حالی که سفر رئیس جمهور ایران به ترکیه در حال برنامه ریزی بود، دو زلزله مهیب به قدرت ۷.۷ و ۷.۶ ریشتر در ۱۱ استان جنوبی این کشور رخ داد که موجب کشته شدن بیش از ۴۸ هزار نفر و مجروح شدن بیش از ۱۱۵ هزار نفر از مردم آن شد.
با وقوع این زلزله، سفر رئیس جمهور ایران به ترکیه که قرار بود در اسفندماه سال جاری انجام شود، به تعویق افتاد.
دیپلماسی زلزله ایران و تلاش برای کاهش درد همسایه
زلزله شدید ششم فوریه ۲۰۲۳(۱۷ مردادماه ۱۴۰۱) که ویرانی های گسترده ای در ۱۱ استان جنوبی ترکیه بر جای گذاشت، علاوه بر به جا گذاشتن میلیاردها دلار خسارت، موجب بر هم خوردن نظم زندگی حدود ۱۵ میلیون نفر از جمعیت ۸۵ میلیونی این کشور شد.
ایران بلافاصله بعد از وقوع این زلزله با اعلام همبستگی خود، نیروهای امدادی ۱۵۰ نفری و کمک‌های گسترده‌ای را عازم مناطق زلزله زده ترکیه کرد با برپا کردن بیمارستان صحرایی، گام اساسی برای کاستن از درد مردم زلزله زده همسایه غربی خود برداشت.
ایران در جریان زلزله اخیر ترکیه، ۱۴ محموله امدادی و کمک انسان‌دوستانه به وسیله هواپیما به این کشور ارسال کرد و وزیر خارجه ایران پس از زلزله نیز بار دیگر به ترکیه سفر کرد تا علاوه بر پیگیری روابط دو جانبه، از مناطق زلزله زده جنوب ترکیه نیز بازدید کرده و در جریان خدمات امدادی ایران به مردم زلزله زده قرار گیرد.
وزیر خارجه ترکیه در این سفر از همتای ایرانی خود و کشور ایران به خاطر اعزام تیم امدادی و کمک‌های انسان‌دوستانه به زلزله زدگان ترکیه قدردانی کرد و طرفین در خصوص تدارک برای انجام سفر به تعویق افتاده رئیس جمهور ایران به ترکیه به دلیل وقوع زلزله گفت وگو کردند.
گردشگری، حوزه جذاب برای توسعه مناسبات ترکیه و ایران
گردشگری بین دو کشور ایران و ترکیه یکی از مهمترین زمینههای همکاری اقتصادی دوجانبه است که همواره در مناسبات دو کشور دنبال شده ولی شواهد آماری نشان می دهد که جریان سفر گردشگران در دو کشور، به نفع طرف ترکیه بوده است.
نبود روادید، نزدیکی جغرافیایی و مناطق گردشگرپذیر، ترکیه را به مهمترین مقصد گردشگران ایرانی تبدیل کرده، به طوری که گردشگران ایرانی همیشه در فهرست پنج گروه پرشمار گردشگران خارجی ترکیه جای داشته‌اند.
ترکیه سال گذشته میلادی پذیرای ۲.۳ میلیون گردشگر ایرانی بود که بالاترین آمار در ۶ سال گذشته محسوب می شود و به این ترتیب، ایرانی ها در پنجمین رتبه گردشگران خارجی ترکیه قرار گرفتند.
سفر گردشگران ایرانی به ترکیه در دو مقطع زمانی عید نوروز و به خصوص فصل تابستان اوج می گیرد ولی پیش بینی می شود در سال جاری به علت نرخ ارز و تورم شدید در ترکیه و زلزله، از میزان سفر ایرانیان به ترکیه کاسته شود.
روابط تهران ـ آنکارا درباره سوریه؛ همکاری به جای تقابل
ترکیه از زمان آغاز جنگ علیه سوریه و فعالیت تروریست‌ها در این کشور، مسیر اشتباهی را در پیش گرفت و ضمن قطع روابط خود با دولت قانونی سوریه و قرار گرفتن در کنار گروه‌های تروریستی، موجب عمیق تر شدن بحران این کشور شد.
درک ترکیه از درست بودن موضع ایران در قبال سوریه، دو کشور را در یک دهه گذشته از مسیر تقابلی به سمت تفاهم و همکاری هدایت کرد و این مساله موجب نزدیکتر شدن مواضع مقامات آنکارا به موضع اصولی ایران شد.
در همین چارچوب، طی سال‌های گذشته مذاکرات سه جانبه ایران، روسیه و ترکیه با حضور طرف سوری تحت عنوان «روند آستانه» در سطح کارشناسان و وزرای امور خارجه و نیز مذاکرات دوره‌ای تحت عنوان مذاکرات «سوچی» در سطح سران این کشورها ادامه داشت.
ترکیه که حدود ۹۰۰ کیلومتر مرز مشترک با سوریه دارد و به بنا به آخرین آمار اعلام شده توسط مقامات این کشور، میزبان بیش از ۳.۷ میلیون پناهجوی سوری است، به بهانه لزوم بازگرداندن پناهجویان سوری و تامین امنیت مرزهایش در مناطق جنوبی ترکیه در مجاورت مرز شمال سوریه، بخش‌هایی از شمال سوریه را به اشغال نظامی خود درآورده است.
ترکیه مدعی است که حضور نظامی‌اش در خاک سوریه با هدف مقابله با گروه مسلح کارگران کردستان ترکیه (پ.ک.ک)، برنامه‌ریزی شده و به حاکمیت ملی و تمامیت ارضی همسایه جنوبی خود احترام می گذارد.
در مقابل، دولت سوریه با رد این ادعای ترکیه، حضور نیروهای نظامی ترکیه در خاک سوریه را «غیرقانونی و اشغالگرانه» می داند و خواهان خروج فوری آنها شده است.دولت سوریه همچنین آنکارا را حامی «گروه‌های تروریستی» در شمال سوریه می داند.
ترکیه از حدود ۶ سال پیش با لشگرکشی نظامی، بخشی از خاک سوریه به خصوص شهرهای عفرین، الباب و اعزاز و اطراف ادلب را اشغال و بنا به گفته دمشق، مامنی برای تروریست‌ها در جریان جنگ تحمیلی علیه سوریه ایجاد کرد و به حمایت از آنها پرداخت. حال که ترکیه در صدد احیای روابط خود با دمشق است، چگونگی این حضور غیرقانونی نظامی و عاقبت تروریست‌ها و گروه‌های مسلح حاضر در مناطق اشغالی شمال سوریه به دغدغه بیشتر مقامات آنکارا تبدیل شده است.
ارتش ترکیه از سال ٢٠١۶ در ۲ عملیات یورش موسوم به «سپر فرات» (۳ شهریور ۹۵ تا ۹ فروردین ۹۶) و عملیات «شاخه زیتون» (۳۰ دی ماه ۹۶ تا ۴ فروردین ۹۷)، چهار هزار کیلومتر از خاک سوریه از جمله عفرین و شهرهای الباب، اعزاز و جرابلس را تصرف کرد.
آنکارا عملیات یورش نظامی موسوم به «چشمه صلح» را در شمال سوریه در ۲۵ مهرماه ۹۸ برای به گفته خود، عقب راندن شبه نظامیان کُرد موسوم به «نیروهای دمکراتیک سوری» مورد حمایت آمریکا از مناطق مرزی الرقه و الحسکه آغاز کرد که این یورش یک هفته‌ای، پس از توافق آتش بس میان آنکارا و واشنگتن متوقف شد و ترکیه به شبه نظامیان کُرد پنج روز مهلت داد تا عمق ۳۲ کیلومتری از مرز ترکیه عقب نشینی کنند ولی آنها از این کار سر باز زدند و دولت سوریه نیز نقض تمامیت ارضی و اشغال خاک خود توسط ترکیه به این بهانه را محکوم کرد.
رئیس جمهوری ترکیه سال گذشته هم اعلام کرد که به زودی یورش جدیدی را برای ایجاد یک منطقه به اصطلاح «امن» در عمق ۳۰ کیلومتری خاک سوریه در مرز با ترکیه آغاز خواهد کرد ولی با مخالفت دولت‌های ایران، روسیه و سوریه از این اقدام خود صرف نظر کرد.
تلاش ترکیه برای ترمیم روابط با سوریه و نقش آفرینی ایران
مقامات ترکیه پس از یک دهه، به اشتباه بودن راهبرد خود در قبال سوریه پی برده و با تغییر یافتن صحنه درگیری به نفع دولت قانونی سوریه، از پاییز ۱۴۰۱ سعی در ترمیم روابط خود با دمشق را البته با میانجیگری طرف‌های دیگر آغاز کردند.
اردوغان ۱۵ دسامبر (۲۴ آذر ماه) از «ولادیمیر پوتین» همتای روس خود به منظور میانجیگری برای عادی سازی روابط با سوریه درخواست کرد و خواستار برگزاری نشست سه جانبه با حضور رئیس جمهوری سوریه شد.
پس از این درخواست، وزیران دفاع روسیه، سوریه و ترکیه به همراه روسای سازمان‌های اطلاعاتی این کشورها، ۲۸ دسامبر ۲۰۲۲ (هفتم دی ماه ۱۴۰۱) در مسکو گرد هم آمدند تا درباره روند عادی سازی روابط آنکارا و دمشق از مسیر تشکیل کمیسیون سه جانبه و سپس برگزاری نشست وزیران خارجه سه کشور به منظور فراهم سازی مقدمات دیدار رجب طیب اردوغان با بشار اسد رئیسان جمهوری ترکیه و سوریه توافق کنند.
«میخائیل بوگدانوف» معاون وزیر خارجه روسیه چند هفته بعد با اشاره به تاکید دولت سوریه بر حضور ایران در این نشست و موافقت روسیه با این امر اظهار کرد که ایران نیز تمایل خود را برای پیوستن به روند این مذاکرات ابراز کرده است.
نشست جاری این چهار کشور در واقع آماده سازی مقدمات نشست وزیران امور خارجه این کشورها محسوب می شود که در صورت توافق و تامین نظر ظرفین، مقدمه‌ای برای دیدار روسای جمهور ترکیه و سوریه خواهد بود و بنا به پیش‌بینی رسانههای ترکیه این دیدار با حضور سران هر چهار کشور برگزار خواهد شد.
تاکید سوریه بر حضور ایران در این نشست و رضایت طرف های ترک و روس نشان داد که آنها نیز به نقش ایران در حل بحران سوریه معترف هستند و حل این مساله را بدون همراهی و مشارکت ایران ناممکن می‌دانند.
نظر شما