به گزارش ایرنا، در میان اثرهای تاریخی استان یزد گنبد عالی ابرکوه نخستین بنای تاریخی به شمار می رود که علی فیروزان برای پدر خود عمیدالدین شمس الدوله ساخته است و این بنا برای مسافران و میهمانان نوروزی بسیار دیدنی است.
این بنا آرامگاه امیرعمیدالدین شمس الدوله دیلمی و مادرش از طایفه هزار اسب بوده که به دستور فرزندش فیروزان به سال ۴۴۸ ساخته شده است و در سال۱۳۱۲ به شماره ۱۹۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و هم‌اکنون بیش از یک هزار سال از زمان احداث آن می‌گذرد.
این بناهای سنگی دوره دیلمیان از نفایس هنر معماری ایران روی تپه‌ای مشرف برجاده ابرکوه به بخش بهمن واقع شده است، در کتیبه دیگری که در بالای مدخل مقبره قرار گرفته عبارت «ولوالده السیده الجلیه ناز رحمة الله علیهما» نوشته شده است .
از این کتیبه چنین استنباط می شود که مادر بانی گنبد نیز در همین آرامگاه مدفون است ولی به علت ریختن قسمتی از کتیبه، نام این سیده کاملاً معلوم نیست و فقط کلمه ناز از آن خوانده می شود، احمد خان ملک ساسانی آن را برای آندره گدار «نازنین کشمر» و مرحوم مصطفوی «نازنین کرشمه» یا اسمی نزدیک بدان قید کرده‌اند.
عمیدالدین از خاندان دیلمی و نوه منصور بن حسن بن فیروزان دیلمی صاحب اشکور از نواحی معروف دیلم است که خاندان او به علت رقابت‌ها و کشمکش ها مجبور شدند از شمال ایران به اصفهان و نواحی مرکزی کوچ کنند و مقبره او هم به سبک ابنیه نواحی شمالی ایران احداث شده است.
این بنا با داشتن ویژگی خاص دوره سلجوقی و مقرنس های زیبای آن و طرح ساختمانی مستحکم و کتیبه کوفی آن در زمره آثار و مقبره های مهم تاریخی ایران در قرن پنجم هجری قمری و دوران سلجوقیان بشمار می رود و سنگ و گچ از مصالحی است که غالبا بناهای ساسانی با آن بنا شده که در این بنا نیز از مصالح اصلی به شمار می‌روند.
گنبد عالی نمونه جالب معماری در نوع خود محسوب می شود که به صورت هشت ضلعی از سنگ و ساروج بنا شده و در پایه گلوی گنبد به صورت مدور درمی آید و گنبد برفراز آن قرار داردو پایه این گنبد هشت گوش اضلاع کوچکتر ساخته شده و پهنای داخل آن ۸.۹۰ متر و بلندی آن حدود ۱۲ متر است.
ارتفاع طاق نماها ۱.۶ و در هشت گوش هشت ترنبه تعبیه و پایه هشت گوش تبدیل به دایره می شود و گنبد کروی کامل بصورت دورچین بر فراز آن قراردارد.
مصالح ساختمانی بنا سنگهای طبیعی کوهستان و ساروج است، این بنای جالب برفراز صخره های طبیعی کوهستان بنا شده و به همین جهت با وجود زلزله های پی درپی که درابرکوه به وقوع پیوست کوچکترین خللی در ارکان آن بوجود نیامد.
یک مدخل درضلع شمالی گنبد قرار دارد که بر سرداب زیرین مقبره راه دارد و دراین بنا سه ردیف مقرنس زیر پایه گنبد و دو رشته کتیبه به خط کوفی بنائی از آجر برجسته که یکی زیرمقرنس ها و دیگری بر بالای ورودی قرارگرفته است.
این بنا یکی از سالم ترین گنبدهای دوره سلجوقی و از نفایس هنر ایران که بر روی تپه ای مشرف به جاده و شهر ابرکوه قرار گرفته است و درپای گلوی گنبد هم کتیبه ای به خط کوفی بنائی دیده می شود که حروف آن را با آجر تراشیده و در داخل متن کتیبه کار گذاشته اند.
در داخل گنبد سرداب وسیعی دیده می شود که مدخل ورودی آن نیز در داخل گنبد قرار دارد که مقبره مدفن عمیدالدین شمس الدوله نوه نصربن حسن بن فیروزان دیلمی است که در دوره حکومت سلجوقیان به حکومت ابرکوه منسوب شده است و از نظر طرح بنای مذکور شبیه بناهای قرون سوم و چهارم هجری شمال ایران است که بوسیله عمید الدین شمس الدوله بنا شده است و از دودمان دیلمیان است.
مرکز شهرستان ۵۵ هزار نفر ابرکوه در ۱۴۰ کیلومتری جنوب غربی شهر یزد و در مسیر جاده اصلی یزد - شیراز قرار دارد و فاصله این شهر تا شیراز ۳۰۰ کیلومتر و تا اصفهان ۲۸۰ کیلومتر است.
نظر شما