به گزارش ایرنا، یکی از آداب و رسوم ماه رمضان در خراسان جنوبی مراسم طبل‌زنی در شهرستان طبس است که از گذشته‌های دور تاکنون رایج بوده و اجرا می‌شود. طبل‌زنی با نیت بیدار باش سحرخیزان ماه مبارک رمضان با شیوه خاصی اجرا می‌شود به طوری که در سه نوبت به ترتیب سه ساعت، ۲ ساعت و یک ساعت مانده به اذان صبح طبل‌ها تحت عنوان طبل سه، ۲ و یک با آهنگ خاصی به صدا در می‌آید.
اغلب مردم طبس در ماه رمضان، طبق سنت دیرین با صدای طبل برای خوردن سحری و عبادت از خواب بیدار می‌شوند. نواختن طبل هرچند سکوت رمزآلود شب‌های کویر را می‌شکند ولی همنوا با مناجات و ادعیه‌هایی که از مساجد، تکایا و حسینیه‌های شهر و روستا فراگیر می شود، روح و روان سحرخیزان را جلا می‌دهد.
یک پژوهشگر آیین‌های سنتی در خراسان جنوبی طبل‌زنی را از سنت‌های دیرینه مردم دیار خاوران برای بیدار کردن در سحرهای رمضان برشمرد و گفت: در گذشته‌های دور مراسم طبل‌زنی در ماه رمضان برای آگاه کردن مردم هنگام سحر در شهرستان طبس رایج شده بود که این کار یکی از نیات واقفان منطقه به نام «محمدباقر خان عمادالملک» است.
سید احمد برآبادی افزود: این سنت در بسیاری از شهرستان‌های خراسان جنوبی رواج داشته و بیش از همه ردپای آن را در شهرستان طبس می‌توان مشاهده کرد، تاریخ موقوفه عمادالملکی به سال ۱۳۰۰ هجری قمری بر می‌گردد و ماندگاری آن نیز به دلیل موقوفه بودن و اجرای نیات واقف است.
وی اظهار داشت: آلات و وسایل طبل‌زنی ماه مبارک رمضان در طبس شامل پنج قطعه ظرف استوانه‌ای شامل سه عدد کاسه به نام «چاشنی» و سه ظرف استوانه‌ای به نام‌های «سرنواز»، «بردست» و «آلیاژی» که معمولا ترکیبی از «مس و نقره» بوده و با استفاده از پوست گاو و روی ظروف فوق طبل‌ها آماده شده است.
این پژوهشگر میراث فرهنگی گفت: مکان به صدا درآمدن طبل‌ها تا پیش از زلزله سال ۱۳۵۷ طبس، بالای ارگ طبس و کاروانسرای میدان امام (ره) بود و امروز در بالای حسینیه عمادالملک انجام می‌شود.
وی عنوان کرد: طبل‌ها جزو غنایم جنگی میر محمدخان یکی از حاکمان پیشین طبس است و در نبردی که بین او و جعفرخان پدر لطفعلی خان زند در می‌گیرد، به غنیمت گرفته می‌شود.
برآبادی افزود: پس از شکست جعفرخان در جنگ، این طبل‌ها مدتی در محل دیوان خانه حاکم شهر طبس غیرقابل استفاده بود تا اینکه به پیشنهاد عمادالملک یکی از خاندان میرمحمد خان، طبل‌ها به همراه یک عراده توپ در سحرهای ماه رمضان برای اعلان بیدارباش مومنان به کاربرده شد به نحوی که طبل‌ها در سه نوبت نواخته شود و مردم را برای شب زنده‌داری و خوردن سحری بیدار کنند.
تداعی نقاره‌زنی با طنین صدای طبل در طبس
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی هم گفت: مراسم طبل‌زنی با شماره ۱۸۹ در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.
وحید بهفرنژاد افزود: این مراسم ماه رمضان در شهرستان طبس اجرا شده و هر بار به مدت ۱۰ دقیقه تا یک ربع و هر نوبت شامل سه بار به فاصله یک ساعت از مرتبه قبل نواخته می‌شود.
وی بیان کرد: این موسیقی با ضربات هماهنگ زمان باقیمانده به اذان را اعلام می‌کند و در پایان یک بخش کوتاه دارد که ریتم آن به هم ریخته و مردم با شنیدنش متوجه می‌شوند که زمان کوتاهی به اذان مانده است.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی گفت: در قدیم پس از اجرای این موسیقی، توپ خاصی به نام زنبورک (شمخال) به صدا در می‌آمد و به برگزارکنندگان این عمل زنبورک‌زن و نقاره‌زن می‌گویند و تمامی این کارها در اکثر مناطق به طور موروثی صورت می‌پذیرد لذا به ندرت غریبه‌ای وارد این کار می‌شود.
به گفته وی زمان اجرای طبل‌زنی، به کمک ساعت‌های آبی شامل تشتی بزرگ و فنجان مسی متوسطی که ته آن سوراخ ریزی داشت، مشخص می‌شود صدای پر طنین این طبل‌ها با ترتیبی موزون و دلنشین خاطره نقاره‌زنی بارگاه امام رضا (ع) را در یادها زنده می‌کند.
رئیس اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان طبس درباره موقوفه طبل‌زنی گفت: این موقوفه توسط مرحوم عمادالملک در ۱۵۰ سال قبل وقف شد و هر سال شب‌های ماه مبارک رمضان در حسینیه‌ای به همین نام اجرا می‌شود.
علی امینی‌نسب در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: یکی از دلایلی که این طبل‌ها همچنان نواخته می‌شود، ابتکاری است که مرحوم عمادالملک داشته زیرا وقف‌نامه‌ای را تنظیم و مشخص کرده چه کسانی مشغول طبالی و چه کسانی زنبورک‌چی و مشغول شلیک توپ باشند.
وی با بیان اینکه افراد فنجان‌کش یا پنگان‌کش هم در این وقف‌نامه مشخص هستند گفت: بنابراین در وقف‌نامه‌ای که زمان عمادالملک تنظیم شده، برای هریک از افراد مقرری تعیین شده که همچنان تا امروز این وقف از طرف متولی امور عمادالملک پایدار است.
رئیس اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان طبس اظهار داشت: حدود ۲ هفته مانده به ماه رمضان، متصدی طبل‌زنی وسایل را از اداره اوقاف طبس تحویل می‌گیرد و آنها را آماده می‌کند که با توجه به سکوت شب در طبس، مردم روستاهای نزدیک شهر با صدای طبل بیدار می‌شوند و سحری می‌خورند.
وی افزود: مراسم طبل‌زنی از سال ۱۳۱۸ تاکنون هر شب در مدت ماه مبارک رمضان سه بار اجرا می‌شود.
شهرستان طبس در مسیر ارتباطی استان‌های مختلف کشور به سمت مشهد مقدس قرار دارد و در فاصله ۲۷۰ کیلومتری غرب بیرجند است.
نظر شما