سودان میان چکش و سندان دو ژنرال

به گزارش ایرنا، اهالی شهر خارطوم پایتخت سودان بامداد شنبه با صدای تیراندازی و غرش توپ و تانک ها از خواب بیدار شدند تا خود را برای مرحله جدیدی از درگیری ها و کشمکش های نظامیان بر سر قدرت آماده کنند.

کشور سودان از زمان سرنگونی حکومت عمر البشیر شاهد درگیری و بی ثباتی سیاسی و کشمکش بین دستگاه نظامی و نیروهای دموکراتیک و تحول خواه جامعه مدنی بوده است. این نیروها خواهان انتقال قدرت از نظامیان به نیروها و جریان های سیاسی بوده و تاکنون بر آن پافشاری داشته اند و این پروسه تا به حال چندین بار به تعویق افتاده است. هم اکنون قدرت در دست «عبدالفتاح البرهان» فرمانده ارتش سودان است که ریاست شورای حاکمیتی نظامی انتقالی سودان را در دست دارد و آن سو، نیز «محمد حمدان دقلو» ملقب به «حمیدتی» فرمانده نیروهای پشتیبانی سریع به عنوان معاون البرهان فعالیت می کند.

نگاه به سابقه البرهان نشان می دهد که او در دوره البشیر فرمانده نیروی زمینی بود که در ادامه به فرماندهی نیروهای مسلح سودان و سپس رئیس شورای حاکمیت نظامی انتقالی این کشور رسید. در آن سو نیز، حمیدتی در دوره عمر البشیر جزو نظامیان موسوم به «جنجوید» بود. البشیر در آن زمان از این شبه نظامیان برای نبرد با گروه های مسلح در منطقه دارفور در غرب سودان بهره می برد. این گروه های مسلح خود را جنبش های آزادیبخش منطقه دارفور می دانستند و با دولت البشیر در خارطوم درگیر بودند. این درگیری ها برای سالهای طولانی ادامه یافت و صدها هزار نفر از غیرنظامیان در منطقه دارفور کشته و میلیون ها نفر دیگر آواره شدند.

البرهان و حمیدتی در دوره پس از سرنگونی عمر البشیر رئیس جمهوری مخلوع سودان با هم همکاری و اتحاد نزدیکی داشتند که اوج آن در قبضه قدرت در اکتبر سال ۲۰۲۱ خود را نشان داد اما اکنون اختلافات آنها به سطح درگیری با یکدیگر رسیده است. این درحالی است که گروه ها و جریان های دموکراتیک و تحول خواه قبضه قدرت در اکتبر سال ۲۰۲۱ را «کودتای» آنها علیه فرایند مدنی و سیاسی سودان توصیف کردند. در این ماه، البرهان فرایند گذار دموکراتیک را با بن بست روبرو و بسیاری از وزیران و مسئولان سیاسی جامعه مدنی سودان را بازداشت کرد. هرچند پس از آن گفت وگو بین نظامیان و جریان های سیاسی و تحول خواه برای گذار مسالمت آمیز و تقسیم قدرت شکل گرفت اما هنوز نتیجه عملی و قابل ملاحظه ای از آن بدست نیامده است.

در این میان آزادی «موسی هلال» عموی حمیدتی از زندان که رقیب او در نفوذ در بین سران قبایل عرب در منطقه دارفور در غرب سودان به شمار می رود و نیز دستور البرهان برای سفر نکردن اعضای شورای حاکمیتی نظامی انتقالی سودان بدون اجازه خودش از جمله مسائل مهمی بود که باعث تنش و اختلافات بین البرهان و حمیدتی شد. موسی هلال از زمان حکمرانی عمر البشیر در زندان به سرمی برد. حمیدتی این تصمیمات البرهان را در راستای کاهش نفوذ و قدرت و مقابله با نقش آفرینی خود در عرصه سیاسی درخصوص آنچه آن را پرونده های مربوط به صلح خواند، دانست و برخلاف دستور البرهان، به ترکیه رفت و حتی توافقنامه های اقتصادی با آنکارا بست. پاسخ البرهان نیز به این اقدام حمیدتی پاسخ داد.

دقلو در سال ۲۰۲۲ میلادی و قبل از وقوع بحران اوکراین به این کشور سفر کرد و از آمادگی خارطوم برای احداث پایگاه روسیه در سواحل دریای سرخ سخن گفت. وی در ماه مارس گذشته درحالی که اختلاف نظر با ارتش سودان را رد کرده بود، در عین حال گفته بود که با هر کسی که بخواهد دیکتاتور شود و کسانی مخالفت است که به اعتقاد او به قدرت چنگ زده اند.

درحالی که سه روز از آغاز درگیری های نیروهای ارتش به فرماندهی البرهان و نیروهای پشتیبانی سریع به فرماندهی حمیدتی در خارطوم و برخی دیگر از مناطق سودان می گذرد، نگاهی به توانمندی نظامی هریک از دوطرف می تواند فضای بهتری درباره آینده این درگیری ها به دست دهد.

ارتش سودان

بر اساس گزارش‌های نظامی منتشر شده توسط وب سایت «گلوبال فایر»، تعداد نیروهای مسلح سودان حدود ۲۰۵ هزار نفر است. این نیروها به ۱۰۰ هزار نیروی فعال، ۵۰ هزار نیروی ذخیره و ۵۵ هزار نیروی شبه نظامی تقسیم می‌شوند.

نیروی هوایی سودان دارای ۱۹۱ هواپیمای جنگی شامل ۴۵ جنگنده، ۳۷ هواپیمای تهاجمی، ۲۵ هواپیمای باری نظامی و ۱۲ هواپیمای آموزشی است و در بین قوی ترین‌های جهان در رتبه ۴۷ قرار دارد.

ارتش سودان ۱۷۰ تانک دارد و در این رسته، رتبه ۶۹ جهان را دارا است. ارتش همچنین دارای ۶ هزار و ۹۶۷ خودروی نظامی است که از این لحاظ در رتبه ۷۷ جهان قرار دارد. ارتش سودان دارای ۲۰ توپ خودکششی است که در این رسته آن را در بین ۶۳ کشور جهان قرار می‌دهد.

ارتش سودان همچنین دارای ۳۸۹ توپخانه و ۴۰ موشک‌انداز است.

نیروی دریایی سودان شامل ۱۸ یگان دریایی است که در بین نیروهای دریایی جهان جایگاه ۶۶ را دارد.

بودجه دفاعی سودان حدود ۲۸۷ میلیون دلار برآورد شده است.

نیروهای پشتیبانی سریع

تعداد نیروهای پشتیبانی سریع حدود ۱۰۰ هزار نفر تخمین زده می‌شود و در بیشتر نقاط کشور دارای پایگاه است، این پایگاه‌ها در خارطوم پایتخت و تعدادی از شهرهای دیگر متمرکز است.

نیروهای پشتیبانی سریع در گذشته تعدادی از مقرها مانند دستگاه امنیت ملی و ساختمان حزب منحل شده «کنگره ملی» را تصرف کرد و از آن ها به عنوان مقر خود استفاده می‌کند.

این نیروها که در مناطق مرزی کشورهای همسایه سودان نیز حضور دارند، خود را به عنوان نیروهای ملی که قانون تعدادی از ماموریت‌ها و وظایف ملی را به آن‌ها محول کرده است، معرفی می‌کند و اساسا در فعالیت‌های خود با هماهنگی و همنوایی کامل با فرماندهی نیروهای مسلح و بقیه نیروهای نظامی دیگر باید کار کنند.

نیروهای پشتیبانی سریع سودان به طور رسمی در سال ۲۰۱۳ زمانی که تشکیلات آن‌ها بازسازی شد تا تحت فرماندهی سرویس اطلاعات و امنیت ملی سودان قرار گیرند، تشکیل شد.

سپهبد «محمد حمدان دقلو» معروف به «حمیدتی» فرماندهی نیروهای پشتیبانی سریع را بر عهده دارد و به عنوان معاون شورای حاکمیت نظامی انتقالی مشغول به کار است.

مشارکت در درگیری دارفور

تحلیلگران تعداد نیروهای پشتیبانی سریع را حدود ۱۰۰ هزار نفر که دارای پایگاه هستند و در سراسر کشور پراکنده شده‌اند، تخمین می‌زنند. این گروه، از دل شبه نظامیان به اصطلاح مسلح «جنجوید» که در آغاز هزاره در درگیری در دارفور می‌جنگیدند و توسط رژیم حاکم وقت عمر البشیر برای کمک به ارتش جهت سرکوب در این منطقه استفاده می‌شد، بیرون آمد.

حداقل ۲.۵ میلیون نفر در این درگیری آواره و در مجموع ۳۰۰ هزار نفر کشته و شبه نظامیان جنجوید به نقض گسترده حقوق بشر متهم شده اند.

افزایش نفوذ

پس از حل و فصل درگیری‌ها و شورش‌ها در دارفور و دو منطقه، فعالیت پشتیبانی سریع به عنوان یک نیروی موازی تبدیل شد و به مبارزه با قاچاق انسان و مهاجرت غیرقانونی روی آورد و برای جلوگیری از سیل مهاجران غیرقانونی در مرزهای طولانی بین سودان، لیبی، آفریقای مرکزی و چاد گسترش یافت و بارها از خنثی کردن ورود محموله‌های مواد مخدر و دستگیری باندهای قاچاق انسان و آزادی گروگان خبر داد.

نیروهای پشتیبانی سریع به مرور زمان رشد کردند و به ویژه به عنوان مرزبان برای سرکوب مهاجرت‌های غیرقانونی مورد استفاده قرار گرفتند.

علاوه بر این، کارهای تجاری دقلو با کمک البشیر رشد کرد و خانواده وی دارایی‌های خود را در معدن طلا، دامداری و زیرساخت گسترش دادند.

روابط منطقه‌ای

نیروهای پشتیبانی سریع همراه با ارتش سودان برای شرکت در جنگ علیه یمن از سال ۲۰۱۵ شروع به اعزام نیرو در صفوف نیروهای سعودی و اماراتی کردند که این کار به دقلو معروف به حمیدتی اجازه داد تا با قدرت‌های خلیج فارس رابطه برقرار کند.

در سال ۲۰۱۷ قانونی به تصویب رسید که بر اساس آن نیروهای پشتیبانی سریع یک نیروی امنیتی مستقل شدند، با این حال منابع نظامی گفتند که فرماندهی ارتش همواره نگرانی خود را از رشد نیروهای حمیدتی ابراز و از ادغام آن‌ها در صفوف خود جلوگیری کرده است.

اتهامات وارده به نیروهای پشتیبانی سریع

آوریل ۲۰۱۹، نیروهای پشتیبانی سریع در کودتای نظامی که عمر البشیر رئیس جمهور سودان را سرنگون کرد، شرکت کردند.البشیر سعی کرد که از متحد خود حمیدتی و نیروهای پشتیبانی سریع برای مقابله با اعتراضات روز افزون مردمی به ادامه حکمرانی خود کمک بگیرد اما حمیدتی از شرکت در سرکوب تظاهرات و همراهی او با فرماندهان ارتش نزدیک به البشیر خودداری و از برکناری البشیر از قدرت حمایت کرد.

سپس در همان سال، حمیدتی قراردادی را برای تقسیم قدرت امضا کرد که به موجب آن او معاون شورای حاکمیت انتقالی به ریاست البرهان شد.

قبل از امضای قرارداد در سال ۲۰۱۹، نیروهای پشتیبانی سریع متهم به مشارکت در قتل ده‌ها معترض دموکراسی‌خواه شده بودند. اعضای نیروهای پشتیبانی سریع همچنین به خشونت قبیله‌ای که موجب شد حمیدتی برخی از مصونیت‌های آن‌ها را لغو کند تا آن‌ها محاکمه شوند، متهم شدند.

نیروهای پشتیبانی سریع در کودتای اکتبر ۲۰۲۱ که برگزاری انتخابات را به تعویق انداخت شرکت کردند. از آن زمان، دقلو گفته که از «کودتا» پشیمان است و موافقت خود را برای انعقاد یک توافق جدید برای بازگرداندن دولت کاملا غیرنظامی اعلام کرده است.

ارتش سودان و گروه‌های طرفدار دموکراسی خواستار ادغام نیروهای پشتیبانی سریع در صفوف ارتش شدند و مذاکرات در این زمینه به منبع تنش تبدیل و باعث تاخیر در روند امضا شد که در ابتدا برای اول آوریل برنامه ریزی شده بود.

نیروهای پشتیبانی سریع در بیشتر ایالت‌های سودان مستقر و همه در مجاورت پادگان‌ها و مقرهای ارتش هستند اما بیشترین استقرار آن‌ها در پنج ایالت دارفور و همچنین کردوان جنوبی، شمالی و غربی است.

از حدود۳ ماه پیش نیروهای پشتیبانی سریع انتقال هزاران جنگجو را از ایالت‌های دارفور به خارطوم پایتخت آغاز کردند و تعداد آن‌ها حدود ۵۰ هزار جنگجو تخمین زده شد که در همه ورودی‌ها و خروجی‌های ایالت خارطوم مستقر شدند. این نیروها همچنین حضور خود را با جنگ افزارهای سنگین تقویت کردند که آخرین آن‌ها خودروهای زرهی بودند که چهارشنبه گذشته از دارفور شمالی به خارطوم رسیدند.

نیروهای پشتیبانی سریع حضور نسبی خود را در «ایالت دریای سرخ» به مرکزیت شهر پورت حفظ می‌کنند و همچنین در مناطق نزدیک به منطقه حلایب مستقر شده اند.

از نوامبر گذشته، فرماندهی پشتیبانی سریع از لغو تمام مجوزها برای افسران و نظامیان خبر داد و سطح آمادگی خود را به صد در صد رساند و حتی نیروهای تازه وارد در پادگان‌ها را نیز برای هرگونه درگیری نظامی احتمالی مسلح کرد.

نیروهای پشتیبانی سریع دارای نیروی نظامی و اقتصادی ضربتی هستند و موفق به جذب تعداد زیادی از فرماندهان بازنشسته ارتش شده‌ و ستادهای زیادی در خارطوم ایجاد کرده اند. همچنین در بیشتر ایالت‌های سودان دارای اداره و پادگان است اما به طور دقیق مشخص نیست که چه تعداد نیرو دارد، اما برخی منابع می‌گویند تعداد نیروها از ۱۰۰ هزار نفر فراتر رفته است.

در پایتخت، نیروهای پشتیبانی سریع در همه مراکز خود اردوگاه دارند اما تعداد زیادی از این نیروها در اردوگاه «طیبه» در منطقه جبل اولیاء در جنوب خارطوم در کنار اردوگاه دیگر در منطقه صالحه مستقر هستند و یک سوم نیز در الجیلی در شمال خارطوم مستقر هستند. این نیروها علاوه بر دستیابی به مقرهای استراتژیک در قلب خارطوم از جمله مقر سرویس اطلاعاتی سابق که نزدیک به فرماندهی ارتش و مقر فرماندهی عملیات که نزدیک فرودگاه بین‌المللی خارطوم است، دارای یک ستاد در شرق سوبا است.

پس از حل و فصل درگیری‌ها و شورش‌ها در دارفور و دو منطقه، فعالیت پشتیبانی سریع به عنوان یک نیروی موازی تبدیل شد و به مبارزه با قاچاق انسان و مهاجرت غیرقانونی روی آورد و برای جلوگیری از سیل مهاجران غیرقانونی در مرزهای طولانی بین سودان، لیبی، آفریقای مرکزی و چاد گسترش یافت و بارها از خنثی کردن ورود محموله‌های مواد مخدر و دستگیری باندهای قاچاق انسان و آزادی گروگان خبر داد.