به گزارش خبرنگار ایرنا،اصفهان روز چهارشنبه میزبان نشست تخصصی "اثر فرونشست زمین در میراث فرهنگی و آثار تاریخی" بود، رویدادی که به مناسبت "روز جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی" در عمارت سعدی حوزه هنری اصفهان و در جوار یکی از ارزشمندترین پایگاه‌های میراث جهانی ایران یعنی میدان امام(نقش جهان) برگزار شد.
روز ۲۹ فروردین مصادف با ۱۸ آوریل با توجه به اهمیت بناهای تاریخی بعنوان بخشی از میراث فرهنگی و هویت یک کشور به روز جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی نامگذاری شده است؛ به مناسبت این روز چند نشست تخصصی در کشور با محوریت تغییرات اقلیمی و تاثیر آنها بر آثار تاریخی برگزار شد که اصفهان با توجه به پیشینه آن در زمینه میراث فرهنگی و همچنین پدیده‌های زمین شناسی مانند فرونشست میزبان نشست "اثر فرونشست زمین در میراث فرهنگی و آثار تاریخی" بود.
فرونشست زمین به تغییر مکان عمودی(نشست) سطح زمین گفته می‌شود و مانند زلزله خاموشی است که اثرات مُخربی بر ساختمان‌ها، راه‌ها و زیرساخت‌ها دارد، مهمترین عوامل آن در کشورمان استفاده بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، نفت و گاز و توسعه کشاورزی است و خشکسالی یک دهه اخیر و برداشت بیش از حد مجاز از سُفره‌های آب زیرزمینی، این پدیده را تشدید کرده است.
اصفهان یکی از استان‌هایی است که در سال‌های اخیر با بیشترین چالش در این زمینه مواجه شده است، تنش‌های آبی، جریان نداشتن آب در برخی از ماه های سال در بستر رودخانه زاینده‌رود و کاهش منابع آبی به این بحران دامن زده است، به گفته کارشناسان، اصفهان بالاترین خطرپذیری فرونشست زمین را در کشور دارد و از نظر تعداد شهرها و میزان بافت فرسوده در پهنه‌بندی فرونشست دارای رُتبه نخست است.
کارشناسان و مسوولان در سال‌های گذشته، همواره بر مُخاطرات و تهدیدهای ناشی از گسترش فرونشست زمین در اصفهان هشدار داده‌اند؛ این هشدارها زمانی جدی‌تر شده است که آثار تخریبی فرونشست زمین بر ابنیه تاریخی و میراثی اصفهان خود را به مرور زمان نشان می‌دهد و هر روز تصاویر جدیدی از تَرَک ها و نشست ها در آثار تاریخی مختلف این خطه منتشر می‌شود.
با توجه به برخورداری استان اصفهان از ۲۲ هزار اثر تاریخی که هفت اثر آن به ثبت جهانی رسیده است، اثر فرونشست زمین در میراث فرهنگی و آثار تاریخی اهمیت زیادی دارد بنابراین امروز این موضوع توسط مسوولان، کارشناسان و استادان دانشگاه در اصفهان بررسی شد و آنچه مورد تاکید قرار گرفت، این بود که اصفهان، جایی برای خطا ندارد و نباید این شهر را در برابر بحران هایی مانند فرونشست زمین و خشکی زاینده‌رود، تنها گذاشت.
مشاور وزیر میراث فرهنگی و مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان در این نشست با اشاره به اهمیت روز جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی، گفت: نگاه فرهنگی به این بناها و رفتار ما در قبال آنها بسیار مهم است و ما نتوانسته‌ایم بخوبی آنها را بعنوان اسناد هویت‌ساز جامعه به نسل آینده معرفی کنیم.
علیرضا ایزدی با اشاره به حدود ۶۰۰ هزار اثر تاریخی در کشور و ۲۲ هزار اثر در اصفهان افزود: ما در برخی موارد با این بناها بخوبی رفتار نکردیم و چه بسا در مواردی، لودرها تعدادی از این بناها را نابود کرده‌اند، بسیاری از داشته‌های ما از بین رفته است و اگر امروز نیز این تعداد اثر تاریخی را در کشور داریم هنوز نتوانسته‌ایم ارتباط مناسبی برای معرفی آنها با نسل جوان برقرار کنیم.
وی به تنش‌های اقلیمی و جغرافیایی و لزوم فهم و دَرک درست از آن اشاره و اضافه کرد: میزان برداشت ما از چاه‌ها، آبخوان‌ها و سُفره‌های زیرزمینی بحدی است که با این میزان بارش‌ها، جبران نمی شود و امروز با پدیده فرونشست و ایجاد فروچاله‌های عجیب و غریب در کشور مواجهیم.
به گفته وی، سال‌ها پیش درباره ایجاد پالایشگاه در بیستون(کرمانشاه) هشدار داده شد اما واحد پتروشیمی این منطقه راه افتاد و امروز با پدیده باران‌های اسیدی در آن خطه مواجهیم که بزرگترین تهدید برای کتیبه بیستون است.
زاینده‌رود، درد مشترک جامعه امروز است
مدیرکل میراث فرهنگی اصفهان همچنین با تاکید بر اینکه زاینده‌رود درد مشترک جامعه امروز ماست، اظهار داشت: زاینده‌رود، شریان حیاتی قلب ایران است و باید نسخه‌ای برای آن بپیچیم نه اینکه یکبار دو روز جلوی آن را باز کنیم، بعد پنج روز و بعد هر وقت فلان کس ناراحت شد، جلوی جریان این رودخانه حیاتی را بگشائیم.
وی با تاکید بر اینکه طبیعت زنده است و نتیجه رفتار امروز ما با آن، روزی خود را نشان می‌دهد، افزود: هر قوم و ملتی که در حوزه جغرافیایی طبیعی نتواند ارتباط منطقی با طبیعت برقرار کند و از آن بهره منطقی ببرد ، هیچگاه نمی‌تواند تمدنی برای خود ایجاد کند، اگر ایران دارای تمدن است بدلیل فهم درست نیاکان ما از بسیاری از پدیده‌های طبیعی بوده است.
بهرام نادی متخصص ژئوتکنیک و عضو کارگروه فرونشست اصفهان نیز در این نشست، تصویرهای متعددی از آثار فرونشست زمین بر آثار تاریخی مانند مسجد سید، حکیم و شهشهان اصفهان، منازل مسکونی محله‌های "خانه اصفهان"، شهرک کاوه، رباط و خیابان‌های امام خمینی و گلستان نمایش داد و تاکید کرد که آثار فرونشست حتی در خانه‌های تازه‌ساز هم قابل رویت است.
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد با اشاره به مطالعات زیادی که درباره پدیده فرونشست زمین در اصفهان انجام شده است، گفت: اُفت آب زیرزمینی تا ۱۰ متر باعث ایجاد تَرک و شکست در بنا و ساختمان می‌شود که ما اُفت آب زیرزمینی تا ۷۵ متر هم در اصفهان داریم.
فرونشست پنج سانتی‌متری در سال در میدان امام اصفهان
وی نقشه‌ای از فرونشست در اصفهان نمایش داد و گفت: طبق این نقشه میزان فرونشست زمین در میدان امام اصفهان چهار تا پنج سانتی‌متر در سال است که رقم قابل ملاحظه‌ای است.
نادی با تاکید بر اینکه اصفهان قبل از انقلاب و از دهه ۴۰، دشت ممنوعه بوده است، تصریح کرد: با این حال، کارخانه ذوب‌آهن را در کنار آن راه انداختند، سپس شهر جدید فولادشهر را با ۳۰ هزار واحد مسکونی در کنار آن بنا کردند، بعد از آن ۳۲ هزار واحد مسکن مهر در آنجا ساختند و ۲۰ هزار واحد مسکن نهضت ملی نیز در حال اضافه شدن به آن است.
اثر پروانه‌ای و تصمیم مدیران
وی با اشاره به نظریه موسوم به "اثر پروانه‌ای" اظهار داشت: بر اساس این نظریه،"بال زدن یک پروانه در نقطه‌ای از جهان،می‌تواند طوفانی را در نقطه دیگری بیافریند" و ما همین موضوع را در باره مواردی مانند ذوب‌آهن مشاهده می‌کنیم که ایجاد یک کارخانه به ساخت ۹۰ هزار واحد مسکونی منجر شد که اثرهای عجیب و غریبی دارد از جمله اینکه امروز باید آب صنعت و آشامیدنی آن را تامین کنیم.
این استاد دانشگاه با بیان‌اینکه نتایج تصمیم خوب یا بدِ یک مدیر، سال‌ها بعد خود را نشان می‌دهد، خاطرنشان کرد: بدلیل تبعات فرونشست زمین پنج مدرسه در محله "خانه اصفهان" در شمال این کلانشهر با حدود ۹۰۰ دانش آموز، تعطیل شده است.
وی همچنین به اجرای طرح طوبی(طرح توسعه جنگل و باغ) اشاره و اضافه کرد: اجرای این طرح در استان همجوار باعث افزایش سطح باغ‌های آن از ۱۲ به ۴۲ هزار هکتار شده است.
وی اضافه کرد: همین امر باعث شده که ۲۳ مترمکعب بر ثانیه آب رها شده از سد زاینده‌رود برای تامین آب آشامیدنی، بدلیل برداشت در طول مسیر در نهایت به حدود ۱۱ مترمکعب برسد یعنی ۵۰ درصد آن در طول مسیر برای کار کشاورزی برداشت می‌شود.
نادی به مصاحبه‌ای که با شبکه ۲ ژاپن داشته است اشاره و اضافه کرد: به خبرنگار این شبکه گفتم که دشت توکیو ۳۰ سال قبل بدلیل پدیده فرونشست زمین با محدودیت‌هایی مواجه شد و در همان زمان شرکت میتسوبیشی ژاپن اقدام به انتقال یک نیروگاه سیکل ترکیبی به شهرستان کبودرآهنگ کرد و یک مدیر ما در آن منطقه تصمیم گرفت این نیروگاه را به جای استقرار در کنار دریا در گستره دشت ایجاد کند که بر اثر این کار، سطح آب منطقه از پنج متر به زیر یکصد متر برسد و در نتیجه آن، امروز ما فروچاله‌های زیاد در این خطه مواجه هستیم.
وی با تاکید بر اینکه وقتی خِرد جمعی را کنار می گذاریم به مشکل اساسی برمی‌خوریم، گفت: اگر می خواهیم از این بحران‌ها خارج شویم باید به خِرد جمعی رجوع کنیم، ما این همه استاد و دانشجو داریم که روی این موضوع ها کار می کنند، این واقعیت‌ها وجود دارد، باید بصورت عقلانی آنها را بپذیریم و راهکار ارائه دهیم نه اینکه برخی از اطلاعات درست را سانسور کنیم.
مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی کشور نیز در این نشست با بیان اینکه آثار فرونشست زمین در اطراف بناهای تاریخی و جهانی سایر استان‌ها مانند تخت جمشید و نقش رستم نیز به چشم می‌خورد، خاطرنشان کرد: چند سال اخیر ۲۲ طرح برای ۱۲ دستگاه اجرایی در استان اصفهان در باره فرونشست با اعتبار ۶۰ میلیارد تومان پیشنهاد کردم اما این طرح‌ها هنوز معطل تامین اعتبار مانده است.
علی بیت‌اللهی با هشدار در باره عادی شدن موضوع فرونشست، برای مردم و مسوولان تاکید کرد: بنظر می آید هرچه ما تصاویر تَرک خوردن آثار تاریخی اصفهان را نشان می‌دهیم، عده ای تحت تاثیر قرار نمی‌گیرند و درواقع نسبت به آن بی‌احساس شده‌اند.
لزوم جریان دائمی زاینده‌رود برای مقابله با فرونشست زمین
بیت‌اللهی با تاکید بر اهمیت جریان دائمی زاینده‌رود برای مقابله با پدیده فرونشست زمین در اصفهان تصریح کرد:زمانی که جریان آب این رودخانه قطع می‌شود، ۲.۵ متر سطح آب پایین می‌رود و فرونشست تشدید می‌شود اما هرگاه آب جریان می‌یابد ۲ متر آن جبران می‌شود که این موضوع اهمیت جریان آب در زاینده رود را نشان می‌دهد.
وی تاکید کرد: اگر همه چاه‌های آب اصفهان را مسدود کنند و رودخانه زاینده‌رود جریان دائمی نداشته باشد، فرونشست زمین را نیز بطور مستمر خواهیم داشت.
بیت‌اللهی، نقش زاینده‌رود در تغذیه آبخوان‌های اصفهان را بی‌نظیر دانست و هشدار داد: اگر کاری برای زاینده‌رود انجام نشود تصویر ۱۰ سال آینده اصفهان، وحشتناک خواهد بود.
وی، بهترین راهکار برای کاهش مخاطرات ناشی از فرونشست زمین را "تدوین مقررات ملی فرونشست زمین" عنوان کرد و گفت: ما در زمان حاضر حتی یک بند مقررات لازم‌الاجرا برای فرونشست زمین در کشور نداریم در حالی که تنظیم چنین قوانینی مانند مقررات ساختمان ضروریست و حتی می‌توان بخشی از آن را به میراث فرهنگی اختصاص داد.
وی ادامه داد: بعنوان مثال می توان برای ابنیه تاریخی حریم فرونشست زمین قائل شد یعنی محدوده‌ای که تحت تاثیر این پدیده قرار می‌گیرد تا مواردی مانند حفر چاه در آن ممنوع شود.
وی از دیگر مواردی که می توان در مقررات ملی فرونشست زمین درنظر گرفت را الزامی شدن کشت محصولات کم‌آب‌بَر در پهنه‌های فرونشست، ممنوعیت احداث مجموعه‌های صنعتی و شیمیایی در حوزه میراثی، ضرورت مطالعات فرونشست به ترتیب اولویت برای مجموعه‌های تاریخی و میراثی و الزامی شدن حفر چاه‌های جذبی عنوان کرد.
مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی کشور از وزیر میراث فرهنگی خواست تا پیشنهاد تدوین مقررات ملی فرونشست زمین را به هیات دولت ارائه دهد و از اندیشمندان اصفهان خواست تا برای تدوین این مقررات پیشقدم شوند.
استاد گروه مهندسی عمران دانشگاه اصفهان نیز در این نشست با تاکید براینکه در سراسر دنیا حتی مناطق آبخیز نیز با پدیده فرونشست زمین مواجهیم، گفت: اصفهان در مدیریت خطر بحران در زمینه فرونشست زمین، هم‌اینک در مرحله "پیشگیری و کاهش خطر" قرار دارد.
"سید امیر مهرداد محمدحجازی" اظهار داشت: کارگروهی در باره فرونشست زمین در یونسکو فعال است و توصیه می شود که کارگروه‌های فعال در این زمینه در کشورمان از جمله اصفهان با این کارگروه در یونسکو ارتباط برقرار و از تجربه‌ها و دانش آنها استفاده کنند.
همچنین به گفته وی، مساله تاثیر فرونشست زمین بر میدان امام و مسجد جامع و ۲ پل تاریخی اصفهان را می‌توان با هزینه کم برطرف کرد.
یکی دیگر از استادان گروه مهندسی عمران دانشگاه اصفهان نیز با اشاره به تجربه برخی کشورها در این زمینه گفت: در مناطقی مانند اصفهان که دچار خشکسالی است توصیه می‌شود از چاه‌های جذبی استفاده شود و نهادهایی مانند شهرداری‌ها نیز باید این کار را گسترش دهند.
محمود هاشمی اصفهانیان افزود: در اصفهان ضخامت لایه آبرفتی از شمال به جنوب بیشتر می‌شود بنابراین هرچه به سمت شمال این دیار برویم، پدیده فرونشست نیز بیشتر می شود.
وی با تاکید بر اینکه نوع خاک نیز در ایجاد فرونشست موثر است، خاطرنشان کرد: هرچه به سمت شرق کلانشهر اصفهان و جاده کمربندی آن برویم بدلیل تغییر نوع خاک، فرونشست بیشتر و فاجعه‌بار می شود.
وی تقویت سازه‌ای را نیز یکی از راهکارهای کاهش مُخاطرات فرونشست زمین عنوان و اضافه کرد: پِِی(شالوده) بیشتر سازه‌های تاریخی کشور بصورت خطی و زیردیواری است که در برابر فرونشست آسیب پذیر بوده و برای تقویت آنها باید اقدام کرد.
نظر شما