کُردها در انتخابات ترکیه دستاوردی خواهند داشت؟

انتخابات ترکیه قرار است ۱۴ می ۲۰۲۳ (بیست و چهارم اردیبهشت‌ماه) برگزار شود؛ رویدادی سیاسی که به دلیل شرایط داخلی ترکیه و معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی فقط برای ترک‌ها مهم نیست و بسیاری خارج از مرزهای این کشور به فرجام آن چشم دوخته‌اند.

در همین ارتباط، نشست «نگاهی از بیرون به درون انتخابات ترکیه» به همت انجمن ایرانی مطالعات غرب آسیا عصر روز شنبه ۱۶ اردیبهشت در تالار فردوسی خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد و کارشناسان در مورد این انتخابات دیدگاه‌های خود را مطرح کردند. علاوه بر «شبنم چادری» پژوهشگر مسائل زنان انجمن ایرانی مطالعات غرب آسیا، «محمد علی دستمالی» کارشناس مسائل ترکیه یکی از سخنرانان بود که متن گفته‌هایش را در ادامه می‌خوانیم:

نگرش سیاسی و رویکرد حزبی کُردها در انتخابات ترکیه

از مهم‌ترین متغیرهای تاثیرگذار در سرنوشت رقابت‌های سیاسی ترکیه، عنصر و مساله کُردها است. محمدعلی دستمالی در ابتدا سخنرانی خود به بررسی سه جریان مختلف کُردی در روند انتخابات ترکیه پرداخت و گفت: کُردها در ترکیه از لحاظ نگرش سیاسی و رویکرد حزبی عمدتاً سه دسته هستند؛ دسته نخست کردهایی هستند که رای خود را به HDP یا حزب دموکراتیک خلق‌ها می‌دهند که در واقع هواداران مکتب فکری عبدالله اوجالان و پ. ک. ک هستند.

گروه‌های کُردی به طور کلی سه دسته‌اند؛ هواداران حزب دموکراتیک‌خلق‌ها که به مکتب فکری اوجالان گرایش دارند، طرفداران حزب حاکم عدالت و توسعه و نیز پیروان ناسیونالیسم کُردی

دسته دوم کُردهای اسلام‌گرا هستند که نقش بسیار مهمی در شکل‌گیری حزب عدالت و توسعه دارند. با نگاهی به تاریخچه حزب عدالت و توسعه می‌توان دریافت که دیاربکر و سایر مناطق کردنشین از خاستگاه‌های مهم تئوریسین‌های بسیار مهم حزب حاکم بوده است. فردی به نام «محمد شمشک» یکی از شخصیت‌های بسیاری مهم کُرد در بورس و بازار نیویورک است که در کنار رجب طیب اردوغان نقش بسیار مهمی در موتور محرکه اقتصاد عدالت و توسعه ایفا کرده است.

عنصر سوم یک سری از کُردهای هستند که در واقع نه اسلام‌گرا هستند و نه هوادار پ. ک. ک و می‌توان با اغماض و تسامح اسم این‌ها را پیروان ناسیونالیسم کُردی گذاشت. یکی از تفاوت‌های این گروه با گروه پ. ک. ک این است که در آن‌جا گفتمان چپ ترک خیلی مسلط‌تر است.

با نگاهی به اقتصاد استان‌ها می‌توان دریافت در هر استانی که یک مقدار محرومیت بیشتر است و کولبری و قاچاق و بدبختی و فقر وجود دارد رای مال پ. ک. ک یا ها. د. پ است اما در استانی که کارخانه وجود دارد و در استانی که یک مقدار صنعت و تجارت پا گرفته و ثبات اقتصادی- اجتماعی وجود دارد رای متعلق به اسلامگرایان است.

پاردوکسی در بحث مشارکت کُردها در انتخابات ترکیه

محمد علی دستمالی بر این باور است که در بحث مشارکت کُردها در انتخابات ترکیه یک پاردوکس و تناقض بسیار پیچیده وجود دارد. کُردها عنصری بسیار مهم هستند و رای آنها بسیار پراهمیت است. برای نمونه کُردها توانستند در انتخابات شهرداری‌ها در ۲۰۱۹ در سه منطقه استانبول، آدانا و آنکارا اردوغان را شکست بدهند در واقع یک اشاره ها. د. پ کافی بود تا کردهای مقیم این سه استان که به مخالفان اردوغان رای بدهند. اما این رای برای آنها تاکنون هیچ دستاوردی نداشته است به همین دلیل این یک پارادوکس مهم است. کُردها در انتخابات ترکیه چنین موقعیتی دارند.

این در حالی است که برخی از کُردها هستند که هم دل در گرو اقلیم کردستان عراق و بارزانی دارند و هم تمایلات بسیار جدی به اندیشه‌های چپ دارند. این گروه معمولا به پارلمان راه پیدا نمی‌کنند و قدرت اجرایی خاصی هم ندارند و از نظر فرهنگی و اجتماعی گروه مهمی هستند. این گروه در بحث مشارکت انتخاباتی ایثارگر و پای کار هستند اما این حزب با این رأی و با این محبوبیت اجتماعی و با این پشتیبانی عاطفی و فرهنگی و اجتماعی چیزی به دست نمی‌آورند، چون خط فکری- سیاسی آن غلط تعریف شده است. یک خط سیاسی تعریف شده که اساساً ارتباطی با مطالبات کُردی ندارد.

چرا کردها از انتخابات ترکیه منفعتی به دست نیاوردند؟

محمدعلی دستمالی در پاسخ به این سوال که چرا کُردها که توانستند مخالفان اردوغان را به قدرت برساند، سهمی دریافت نکردند؟ گفت: حزب دموکراتیک خلق‌ها به عنوان یک نهاد سیاسی برآمده از تفکرات اوجالان و پ. ک. ک در ظاهر یک تابلوی کُردی دارد اما در اجرا و در میدان عمل سرسپرده اندیشه چپ و سوسیالیستی هستند. همچنین اندیشه چپ ترک مانع از این شده است که حزب دموکراتیک خلق‌ ها با رای کُردی مطالبات کُردی را پیگیری کند.

کُردها می‌توانند از دو امکان سیاسی به صورت ویژه استفاده کنند؛ یکی ورود به پارلمان و دوم به دست آوردن بیش از یکصد شهرداری کوچک و بزرگ

آیا حمایت کُردها از قلیچدار اوغلو به سود آن‌ها تمام خواهد شد؟

از دید این کارشناس مسائل ترکیه، حمایت کُردها از قلیچدار اوغلو به یک شرط ساده نتیجه‌بخش خواهد بود. کُردها برای ادامه فعالیت سیاسی در ترکیه قلیچدار اوغلو ۲ راه دارند؛ یکی فعالیت پارلمانی است که به احتمال قوی باز هم ۶۰ کرسی را از ۶۰۰ کرسی به دست خواهند آورد. کسب ده درصد آرا یک ثروت بزرگ است. این در حالی است که در ترکیه احزابی وجود دارد که با میلیون‌ها دلار هزینه از ۶۰۰ تا کرسی پارلمانی یکی به دست می‌آورند. یکی هم شهرداری‌ها است. کُردها ۱۰۷ شهرداری کوچک و بزرگ را در دست داشتند که اردوغان به شکل غیرقانونی همه آن‌ها را از دستشان درآورد. در سال ۲۰۲۴ بدون تردید کُردها دوباره این شهرداری‌ها را به دست می‌آورند.

اما در خصوص اینکه با فرض شکست اردوغان کُردها در ترکیه بازیگری جدی خواهند شد؟ باید گفت جواب این سوال ارتباط بسیار جدی با روند درگیری‌های مابین ارتش ترکیه و پ. ک. ک دارد. در این چند سال گذشته استفاده از پهپاد و زدن فرماندهان پ. ک. ک از راه دور و فلج کردن آن‌ها و راه ندادنشان به داخل ترکیه باعث شد این حزب زمین‌گیر شود و نتواند کار کند. این روند ادامه خواهد داشت و این توانایی دفاعی ترکیه در مقابل پ. ک. ک حفظ خواهد شد. اما اگر پ. ک. ک با دوستی چپ ترکی شروع کنند و ادامه بدهند می‌توانند دستاوردهای نسبی به دست آورند، اما میزان این دستاوردها قطعاً بزرگ نخواهد بود.