ترکیه و روسیه؛ روابطی مبتنی بر تجارت

گزارش این اندیشکده انگلیسی با اشاره به اجرایی شدن پروژه ۲۰ میلیارد دلاری ساخت نیروگاه هسته ای توسط شرکت انرژی روسی Rosatom و شرکت ترکیه ای Akkuyu ، این همکاری را به نقل از «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهوری روسیه بزرگترین پروژه ساخت تاسیسات هسته ای در جهان خواند.

با این حال از نگاه کارشناس این اتاق فکر، زمان رونمایی از این پروژه نیز بسیار بااهمیت است. این مراسم در آستانه انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی ترکیه برگزار شد و به همین دلیل برای هیچ کس پوشیده نیست که روسیه ترجیح می دهد اردوغان پیروز شود. همزمان «کمال قلیچداراوغلو» نامزد اپوزیسیون، هم از روسیه خواست تا از مداخله در انتخابات خودداری کند تا در آینده دوستی دو کشور برقرار باشد.

اگرچه در دوره های قبل نیز تقریباً همه رهبران ترکیه همکاری و روابط عملکردی خوبی با مسکو را دنبال می کردند اما هیچ رهبری در این کشور به اندازه اردوغان با روسیه رابطه نزدیک برقرار نکرده است. حتی در دوران اوج جنگ سرد میان آمریکا و شوروی هم آنکارا در زمینه صنایع سنگین با مسکو همکاری داشت؛ آن همکاری ‌های پیشین ولی به حوزه ‌های استراتژیک، صنایع دفاعی و ژئوپلیتیک منجر نشد. به همین دلیل است که گفته می شود دوره اردوغان در روابط مسکو- آنکارا متفاوت بوده است.

از ارتباط شخصی تا روابطی جامع

نویسنده در بخش دیگری از این گزارش با بررسی رابطه شخصی پوتین و اردوغان مدعی شد: روابط ترکیه و روسیه پس از سال ۲۰۱۶ وارد دوره جدیدی شد که ناشی از الزامات ژئوپلیتیکی و نارضایتی مشترک آن ها از غرب بود. این امر زیربنای روابط شخصی قوی بین اردوغان و پوتین را هم بنا نهاد.

از این رو بررسی نقش پررنگ ارتباطات شخصی رهبران کلید درک روابط گسترده تر است تاجایی که در حوزه دفاعی و نظامی، ترکیه سامانه‌ های موشکی اس-۴۰۰ ساخت روسیه را خریداری کرد. این اقدام باعث ناراحتی آمریکا و اعمال تحریم‌ هایی در چارچوب قانون مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریم‌ها (CAATSA) و حذف آنکارا از برنامه جت‌های جنگنده F-۳۵ شد که ترکیه به عنوان یک شریک تولید در آن حضور داشت.

در زمینه همکاری های ژئوپلیتیکی، آنکارا و مسکو به مدیریت مناقشات منطقه ای، از سوریه گرفته تا لیبی و قره باغ پرداخته اند. در این چارچوب بحران سوریه نیز در شکل گیری روابط کنونی ترکیه و روسیه نقش اساسی داشت. روند آستانه با مشارکت مسکو، آنکارا و تهران از سال ۲۰۱۶ به صورت عملی روند ژنو به رهبری سازمان ملل را به حاشیه فرستاد و برنامه ای متفاوت را طراحی کرد. اکنون نیز نشست های چهارجانبه بین ترکیه، روسیه، ایران و سوریه ترسیم روند عادی سازی روابط آنکارا-دمشق را دنبال می کند.

آنکارا و مسکو همچنین در زمینه‌های حساس و استراتژیک نیز وابستگی طولانی‌مدتی را ایجاد کرده اند که نمونه آن ساخت نیروگاه هسته ‌ای تازه تاسیس ترکیه است که تا مدت ۲۵ سال توسط Rosatom روسیه اداره خواهد شد. بنابراین انتظار می‌ رود پس از تکمیل چهار رآکتور این نیروگاه که حدود ده درصد برق ترکیه را تولید می کند، وابستگی این کشور به روسیه در حوزه انرژی بیشتر هم شود.

اهمیت تجارت در رویکرد کلان ترکیه

در چنین شرایطی پیش بینی می شود حتی پیروزی مخالفان اردوغان هم رویکرد آنکارا به تجارت با مسکو را تغییر نمی دهد. نویسنده می افزاید: اگر اپوزیسیون در انتخابات ترکیه پیروز شود، مهم ترین تغییر این خواهد بود که همکاری در صنعت دفاعی به شکل کنونی پیش نخواهد رفت و ترکیه از توجیه برخی اقدامات روسیه خودداری خواهد کرد. علاوه بر این، همکاری در زمینه بحران‌ های منطقه‌ ای مانند گذشته نزدیک و فشرده نمی شود زیرا اپوزیسیون کنونی مانند دولت اردوغان رابطه و نگاه خصمانه ‌ای با حکومت اسد ندارد و احتمال دارد همین موضوع باعث شود تا آنکار به مسکو به عنوان واسطه با دمشق نیاز نداشته باشد. با این حال، ممکن است دولت بعد در زمینه آینده حضور نظامی ترکیه در شمال سوریه با دولت اسد به تعامل با روسیه همچنان نیاز داشته باشند.

بر این اساس، یک دولت اپوزیسیون، به اقدام متعادل کننده ترکیه در مورد جنگ اوکراین ادامه خواهد داد، اما محتوای این خط مشی موجب توقف همکاری با روسیه در صنایع دفاعی خواهد بود. آنکارا در مورد جنگ ادبیات انتقادی تری را در پیش می گیرد و بیشتر از قبل با روایت کشورهای غربی همسو می شود.

این گزارش تاکید دارد: با این حال هر فردی که در ترکیه به قدرت برسد، پس از پایان جنگ در اوکراین، جنبه‌ های غیر مناقشه‌آمیز بیشتری را در روابط دوجانبه همچون عرصه های تجارت، انرژی و گردشگری هدف می گیرد و به آن اهمیت بیشتری می دهد. پس از اعمال تحریم‌ های بین‌المللی، مسکو برای پیوندهای اقتصادی، انرژی و گردشگری خود با ترکیه بیش از گذشته ارزش قائل است. پوتین بارها خاطر نشان کرده است که مسکو مشتاق تقویت بیشتر روابط تجاری با آنکارا است و با اردوغان برای افزایش تجارت دوجانبه که در حال حاضر ارزشی معادل ۶۲ میلیارد دلار در سال دارد تلاش می کند.

بر اساس تحلیل این مرکز مطالعاتی، ترکیه می‌تواند از انزوای روسیه به طرق مختلف همچون از طریق جذب پول روسیه (روس‌ ها از مهمترین خریداران خارجی ملک در ترکیه هستند) و حضور شرکت‌های ترک در بازار روسیه سود ببرد. چنین روابط نزدیک تجاری باعث نگرانی و وحشت غرب در مورد دور زدن تحریم های روسیه شده است و همین امر موجب شد تا ایالات متحده و کشورهای اروپایی بر آنکارا فشار بیشتری وارد کنند تا مانع استفاده مسکو از ترکیه در این مسیر شوند. به نظر می رسد این فشار تاحدودی کارساز شده و آنکارا به تازگی ترانزیت کالاهای تحریم شده به روسیه را متوقف کرده است.

در پایان نویسنده تاکید دارد: اگرچه بعید است حتی با پیروزی مخالفان اردوغان در ترکیه، آنکارا تحریم های اقتصادی را علیه روسیه به اجرا در آورد اما بیشتر از قبل از تحریم های بین المللی تبعیت می کند. درکل مسلم است که هر کسی در انتخابات پیروز شود، تلاش خواهد کرد تا روابط اقتصادی خود را دست نخورده باقی نگاه دارد و به همین دلیل به نظر نمی رسد ترکیه فعالانه به تحریم های بین المللی بپیوندد، در مقابل به تلاش خود برای سرمایه گذاری روی انزوای روسیه و خروج شرکت های بین المللی از بازار این کشور ادامه خواهد داد.