به گزارش خبرنگار حوزه سیاست خارجی ایرنا، وقتی «رافائل گروسی» در لفافه و محتاط، همکاری ایران با آژانس بین‌المللی را تأیید و تکرار می‌کند، وقتی نمایندگان کنگره دولت جوبایدن را موظف به حضور در سنا برای پاسخ دادن به پرسش‌های پرونده هسته‌ای ایران می‌کنند، وقتی اتحادیه اروپا همچنان میان رویکرد دیپلماسی و تهدید، سردرگم است، یعنی پرونده هسته‌ای ایران و مذاکرات مربوط به آن همچنان گرفتار نگاه سیاسی غرب به آن است.
رافائل گروسی دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سه‌شنبه ۲۶ اردیبهشت در گفت‌وگویی به تشریح تازه‌ترین دیدگاه‌های این نهاد درباره پرونده هسته‌ای ایران و نحوه همکاری تهران با آژانس پرداخت و بار دیگر ضمن تایید همکاری ایران با آژانس یادآور شد که به نفع تمام طرفین توافق هسته‌ای است؛ روند همکاری سازنده با ایران در پیش گرفته شود. همزمان با این اظهارات و براساس اعلام نشریه پولیتکو، مقامات ارشد کنگره و دولت آمریکا در نخستین جلسه محرمانه دولت بایدن با تمامی سناتورها با تمرکز بر موضوع ایران، حضور یافتند. پیش از این و ۲۲ اردیبهشت، برخی از کشورهای اروپایی از فعالیت‌های هسته‌ای ایران ابراز نگرانی و خواستار بازگشت به دیپلماسی شده بودند. اوایل هفته جاری هم دو تن از تحلیلگران ایرانی‌تبار نزدیک به واشنگتن، در تحلیلی، ضمن ارزیابی توافقات اخیر ایران در منطقه و نسبت آن با برجام پرداختند. مجموعه رویدادهای اخیر نیازمند نگاهی عمیق‌تر به پشت‌صحنه آن است تا مشخص شود هریک از سه بلوک تعیین‌کننده و تأثیرگذار بر پرونده هسته‌ای ایران با کدام تفکر در سیر و روند تحولات حضور دارند.
ایران؛ ایستاده بر اصول
رفتار سراسر متناقض غرب در پرونده هسته‌ای ایران، با هر اظهارنظر و اقدامی بیشتر به چشم می‌آید. طرف های غربی همان‌گونه که اشاره شد، هنوز خود نمی‌دانند در مواجهه با ایران و پرونده هسته‌ای تهران باید کدام رویکرد را در پیش بگیرند. میان سردرگمی‌های غرب اما جمهوری اسلامی روی اصول خود ایستاده است: مذاکره با قدرت‌های جهان بر سر برنامه هسته‌ای خود را برای دستیابی به یک هدف مشخص در پیش گرفته تا ثابت کند فعالیت هسته‌ای صلح‌آمیز حق ایران است و تنبیه تهران از سوی غرب تنها به دلیل استفاده از این حق، باید پایان پذیرد. مذاکرات و توافق هسته‌ای با این هدف انجام و امضا شد و اکنون هم خواسته تهران چیزی جز آن نیست. حق داشتن انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای و استفاده از آن، رفع تحریم‌ها و تضمین آن و بسته شدن پرونده پادمانی، اصولی است که جمهوری اسلامی ایران سرسختانه بر سر آن ایستاده است از آن رو که تنها راه تضمین حقوق و منافع مردم را در این ایستادگی می‌داند.
حفظ این اصول اما با توجه به شدت تحریم‌های غرب، نیازمند طرحی برای کاستن از بار آن است و دیپلماسی منطقه‌ای و توجه ویژه به همسایگان بخشی از آن طرح. برخلاف تحلیل برخی چهره‌های ایرانی نزدیک به میز ایران وزارت خارجه آمریکا، جمهوری اسلامی ایران در پی جایگزین ساختن هیچ توافقی با توافق دیگر نیست. در دکترین سیاست خارجی ایران، آنچه اهمیت مضاعف یافته، موضوع پویایی در سیاست خارجی است نه جایگزین منطقه به جای جهان. توافق با دولت‌های منطقه و استفاده از ظرفیت همسایگان، در امتداد سیاستی است که آیت‌الله ابراهیم رئیسی برای دولت خود تعریف کرده است تا در سایه آن بتواند حداکثر منافع مردم را تأمین کند اما این رویکرد به معنای به حاشیه رفتن تلاش‌ها در مسیر رفع تحریم‌های غرب نیست و تهران به خوبی از سقف و کف ظرفیت همسایگانش مطلع است و می‌داند در مسیر توسعه اقتصادی تحریم‌های غیرقانونی باید از مسیرش برداشته شوند.
غرب؛ همچنان سردرگم
دولت جو بایدن در قبال پرونده هسته‌ای ایران همچنان در بلاتکلیفی به سر می‌برد و برای اثبات این گزاره، شواهدی در اقدامات و سخنان مقامات آمریکایی می‌توان یافت. کاخ سفید از یک سو نگران پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران است و از سوی دیگر احیای برجام را موضوعی بعید اعلام می‌کند، از یک سو میانجیگران را به میانجیگری ترغیب و از سوی دیگر پیام‌های ردوبدل شده را در تریبون‌ها انکار می‌کند. مجموعه اقدامات و اظهارات مقامات آمریکا درباره پرونده هسته‌ای ایران، تناقضی را نشان می‌دهد که ریشه در بلاتکلیفی آنهاست. نشست روز سه‌شنبه مقامات دولت بایدن با سناتورهای کنگره را هم می‌توان گامی در راستای کاستن از این بلاتکلیفی دانست. براساس آنچه پولیتیکو اعلام کرده است؛ در این نشست «وندی شرمن» معاون خدمت وزیر امور خارجه آمریکا، «کالین کهل» معاون وزیر دفاع، «مورگان مویر» معاون مدیر اطلاعات ملی، «برایان نلسون» معاون وزیر خزانه‌داری در امور تروریسم و اطلاعات مالی و دریاسالار «استفن کوهلر» طراح و استراتژیست ستاد مشترک ارتش آمریکا، سناتورهای آمریکایی را در جریان آخرین تحولات پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران قرار دادند. گرچه با توجه به محرمانه بودن موارد مطرح شده، نمی‌توان اطلاعاتی از پسانشست به دست آورد اما پیش از نشست اظهارات یکی از دستیاران دموکرات که در نشنال سکیوریتی دیلی منتشر شده قابل تأمل است جایی که این دستیار از پیشرفت در مذاکرات هسته‌ای سخن گفته است. سخن از پیشرفت در مذاکرات از سوی دستیار دموکرات سنا درحالی است که جان کربی، هماهنگ‌کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی کاخ سفید ایران را متهم به نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل کرده می‌کند. این دوگانگی در رویکرد یا نشان دهنده سردرگمی و بلاتکلیفی ایالات متحده آمریکا در مواجهه با ایران است و یا امتداد سیاست چماق و هویج کاخ سفید در قبال ایران.
سردرگمی واشنگتن به رویکرد طرف‌های اروپایی هم رسوخ یافته و انگلیس، آلمان و فرانسه از یک‌سو درپی تحت فشار قرار دادن تهران با ابزارهایی از جنس مکانیسم ماشه هستند یا کاخ سفید را در مسیر بازگشت به دیپلماسی تحت فشار قرار می‌دهند. تداوم این رویکرد دوگانه در غرب، بسیاری از فرصت‌های دیپلماسی را از طرف‌های برجام سلب کرده و بازگشت به مسیر درست را نیازمند تصمیمی سیاسی در اروپا و آمریکا.
آژانس؛ مشتاق مهجور
همکاری تمام قد جمهوری اسلامی ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، حتی اگر گروسی تلاش کند که آن را میانه سخنان خود برجسته نکند، باز هم موضوعی غیرقابل انکار است. در تازه‌ترین اظهارات دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تصریح شده است که توافق صورت گرفته بین ایران و آژانس در ماه مارس سال میلادی جاری (اواخر اسفند ۱۴۰۱)، گامی در مسیر صحیح بود. گروسی پیش از این هم تصریح کرده بود که برخی مسیرها در روابط ایران و آژانس در حال باز شدن است.
واقعیت آن است که آژانس‌بین‌المللی انرژی اتمی ایرادی فنی و حقوقی بر نحوه همکاری خود با جمهوری اسلامی ایران ندارد و این موضوع قابل کتمان نیست. با این وجود اما پرسش اصلی همچنان بی‌پاسخ است که اگر پرونده هسته‌ای ایران موضوعی فنی و حقوقی با ابعاد فناورانه است، چرا پس از تأییدهای مکرر آژانس در درستی اقدامات ایران بسته و تحریم‌هایی که به بهانه آن وضع شده‌اند، رفع نمی‌شود؟ اما اگر پرونده هسته‌ای ایران موضوعی سیاسی و فاقد ابعاد فنی و حقوقی است، چرا باید مورد نظارت و ارزیابی مستمر و پررنگ و فنی آژانس قرار گیرد؟ واقعیت آن است که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی چندان تمایلی به تداوم فشارها علیه ایران ندارد اما در گیرودار نگاه صرفا سیاسی غرب به پرونده هسته‌ای قرار گرفته و گرفتار تسلسلی در موضع‌گیری‌های عجیب شده است.
نظر شما