پاتریوت‌؛ سامانه‌ای که گنبد آهنین نمی‌سازد

در طول ۴۶۰ روز جنگ در اوکراین، ایالات متحده و کشورهای اروپایی علاوه بر تجهیزات سنگین نظامی، پیشرفته‌ترین سیستم‌های دفاع هوایی را در اختیار اوکراین قرار داده‌اند که پاتریوت سرآمد آنهاست. سامانه دفاع موشکی پاتریوت از چند دهه قبل، در زمره مهمترین سلاح های ارتش آمریکا قرار دارد و با وجود تردید و تعلل ، واشنگتن سرانجام آن را به کی‌یِف اهدا کرد. اکنون در میدان جنگ اوکراین، ادعای برتری این سیستم و این که می‌تواند معادلات را در جنگ تغییر دهد، مورد سوال کارشناسان نظامی قرار گرفته است؟

وزارت دفاع روسیه روز ۲۶ اردیبهشت اعلام کرد که با یک موشک «هایپرسونیک» سامانه پاتریوت ساخت آمریکا در اوکراین را هدف گرفته است.

پس از آن رخداد بود یک مقام آمریکایی به سی‌ان‌ان گفت: «حملات روز سه‌شنبه ۲۶ اردیبهشت مسکو به کی‌یِف احتمالاً به یکی از سامانه‌های پاتریوت اوکراین آسیب رسانده، اما آن را تخریب نکرده است.»

«ولادیمیر زلنسکی» رئیس‌جمهور اوکراین از ماه‌ها پیش از آمریکا درخواست کرده بود که با ارسال پاتریوت، دفاع ضدهوایی و ضدموشکی این کشور را تقویت کند، رهبران اوکراین پس از عملیاتی شدن این سامانه که در فروردین ماه استقرار آن اعلام شد، منتظر کسب موفقیت بیشتر در نبرد با برخورداری از تسلیحات پیشرفته غرب و آمریکا بودند؛ اما نه تنها این توقع حاصل نشد بلکه خبر هدف قرار گرفتن سامانه پاتریوت، فضای روانی این عرصه را بیش از گذشته ملتهب ساخت.

عملیاتی شدن پاتریوت در اوکراین، با کار تبلیغی و روانی بسیار زیاد غرب انجام شده بود به این معنا که هر نقطه این سامانه باشد، آن جا امن است، اما به یکباره هدف قرار گرفتن آن توسط روسیه می‌تواند تردید برای بسیاری از کشورها که به این سامانه دفاع ضدموشکی اتکای کامل داشتند، بوجود آوردعلاوه بر این سرنوشت پاتریوت‌های دیگر نیز در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته، چون تعداد قابل توجهی از این سیستم دفاعی در نقاط مختلف جهان مستقر هستند، زیرا واشنگتن آن‌ها را به تایوان، مصر، آلمان، یونان، اسرائیل، ژاپن، کویت، هلند، عربستان سعودی، اسپانیا، امارات متحده عربی، قطر، رومانی، کره جنوبی، اردن و عمان فروخته است.

پاتریوت دارای یک سیستم راداری قوی برای شناسایی اهداف از یک بُرد طولانی است. این ویژگی موجب می‌شود از ابزارهای دفاعی برای رهگیری موشک‌های بالستیک محسوب شود.

در توصیف این سامانه آمده، پاتریوت یک سامانه موشکی زمین به هوا و هدایت‌شونده است که در اواسط دهه هشتاد میلادی توسط ارتش آمریکا به کار گرفته شد و قادر است هواپیما، موشک‌های کروز و موشک‌های بالستیک با برد کوتاه و متوسط را هدف بگیرد.

هر قبضه از موشک پاتریوت شامل هشت خروجی موشک‌انداز است که روی یک خودروی بزرگ زرهی و یا چرخ‌دار نصب شده و به چهار دستگاه رهگیری موشک، یک رادار زمینی، یک ایستگاه کنترل و یک ژنراتور برق مجهز است. نیروی زمینی آمریکا در حال حاضر حدودا ۱۶ گردان پاتریوت دارد.اما برخی ناظران جنگ می‌گویند، امواج راداری ساطع‌شده از این سیستم که برای شناسایی تهدیدها ضروری است، موجب می‌شود طرف مقابل بتواند آن را شناسایی کرده و مکان‌یابی کند.

تاکنون بهای هر واحد موشک‌انداز پاتریوت، حدود ۱۰ میلیون دلار و قیمت هر فروند موشک هدایت‌شونده آن سه میلیون دلار برآورد شده است.

برخی تحلیلگران معتقدند، با نرخ فعلی استفاده از مهمات - در هر دو طرف - جنگ می‌تواند به این بستگی داشته باشد که کدام طرف زودتر در جنگ هوایی کم می‌آورد.

حمایت تسلیحاتی با چه هدفی انجام می شود؟

دراین باره پژوهشگر ایرنا با سرتیپ دوم بازنشسته «علی‌اکبر حسنوند» کارشناس مسائل نظامی به گفت‌وگو نشسته است که در پی می‌خوانید:

در هر جنگی که رخ می‌دهد، سلاح‌هایی به کشور جنگ‌زده داده می‌شود، حمایت تسلیحاتی عمدتا با چند هدف انجام می‌شود، یکی از هدف‌ها، دفاع از آن کشور و منطقه است، هدف دیگر تبلیغ برای قدرت‌نمایی و فروش سلاح به دیگر کشورهاست.

سرتیپ دوم بازنشسته حسنوند می‌گوید: آمریکا در جنگ اوکراین از سامانه پاتریوت به عنوان یک برگ برنده و عامل بازدارنده حملات روسیه استفاده می‌کند و در مناطقی مانند اسرائیل و عربستان نیز از سامانه استفاده می‌شود. این تجهیزات سیستم پدافند هوایی است که موفق از آب درآمده بود و اکنون که هدف قرار گرفته با چند چالش مواجه شده است. نخست حمله به خود سامانه که قرار بود به عنوان سیستم دفاعی کار کند. همچنین هزینه‌ای هنگفتی که برای هر شلیک موشک به یک هدف صرف می‌شود.

پاتریوت یک سیستم پدافند هوایی است که موفق از آب درآمده بود و اکنون که هدف قرار گرفته با چند چالش مواجه شده است. نخست حمله به خود سامانه که قرار بود به عنوان سیستم دفاعی کار کند. همچنین هزینه‌ای هنگفتی که برای هر شلیک موشک به یک هدف صرف می‌شود

وی با بیان اینکه روس‌ها از پهپادهای ارزان قیمت کمتر از ۱۰۰ هزار دلار استفاده می‌کنند، اضافه می‌کند: اوکراینی‌ها می‌خواهند برای ساقط کردن هر یک از اینها، یک موشک چند میلیون دلاری پرتاب کنند، برای اینکه یکی از این پهپادها یا موشک‌های روسی را از بین ببرند، هزینه سنگینی به کشوری که تسلیحات داده است، تحمیل می‌شود، دقیقاً مانند گنبد آهنین اسرائیل. در این گنبد هزینه‌های زیادی برای موشک‌های کم‌بها، صرف می‌شود.

بالا رفتن هزینه‌های جنگ در اوکراین/ پاتریوت آسیب‌پذیر است

این نظامی بازنشسته توضیح می‌دهد: بنابراین دو اتفاق افتاده است، بالا بردن هزینه‌های جنگ در اوکراین با استفاده از سامانه پاتریوت و دیگر اینکه خود پاتریوت آسیب‌پذیر است و سیستم‌هایی که دارند نتوانسته‌اند از این سامانه محافظت کنند. پاتریوت در مقایسه کمی از «اس‌۳۰۰» پیشرفته‌تر است. سال‌هاست که پاتریوت جولان داده اما اینگونه نیست که هیچ سیستمی تا ابد قوی بماند، زیرا هر سیستمی که می‌آید سیستم بر ضد آن نیز ساخته می‌شود و یا مشکلاتی برای آن به وجود می‌آید.

اکنون هدف قرار گرفتن، سیستم پاتریوت روی زمین و هزینه‌های بالای آن چالشی است که در جنگ اوکراین به وجود آمده است. راهبرد روسیه در استفاده از پهپادهای انتحاری‌ ارزان قیمت کارآمد بوده است.

اوکراین به میدان آزمایش تسلیحاتی تبدیل شده است

این کارشناس ارشد مسائل نظامی ادامه می‌دهد: در سیستم پدافند هوایی، یک سیستم دفاع موشکی داریم و یک سیستم هواپیماهای رهگیری؛ غربی ها سعی کردند به اوکراین اف-۱۶ دهند، این اقدامات با چه هدفی انجام می شود؟ به نظر می‌رسد هدف مهم برای آن‌ها این است که سلاح‌های خود را تبلیغ کنند و دیگر اینکه تبدیل اوکراین به محل آزمایش سلاح‌های مختلف است. هر فروشنده‌ای، سلاح های خود را در اوکراین آزمایش می‌کند و آنجا تبدیل به بازاری برای فروش تسلیحات شده است.
هر کشوری سعی می‌کند سلاح‌های پیشرفته خود را آن‌جا عرضه کند تا جایگاهی در جامعه بین المللی کسب کنند و برای سلاح‌های خود تبلیغ نیز داشته باشند. اکنون پیشرفته‌ترین سلاح‌ها را می توان در اوکراین مشاهده کرد زیرا تولیدکنندگان می خواهند آن‌ها را به بوته آزمایش بگذارند؟

واقعاً تصور می‌کنید ۱۰ تانک چه تاثیری در جبهه اوکراین می‌گذارد که آلمان با تبلیغات بسیار اعلام کرد که تانک لئوپارد-۲ را به اوکراین می دهد، به نظر شما ۱۰-۱۵ تانک لئوپارد-۲ چکار می‌تواند در منطقه انجام دهد، در حالی که آلمان تبلیغات بسیاری برای این کار انجام داد. نتیجه این است که آنها برای فروش تسلیحات تبلیغ می کنند. از سوی دیگر آنها از جنگ تمام عیار می‌هراسند زیرا ورود به جنگ تمام عیار ،هراس استفاده از سلاح اتمی را تقویت می‌کند.

حسنوند می‌گوید: می‌دانید که اورانیوم ضعیف شده، سلاح هسته‌ای نیست بلکه یک سیستم ضد تانک و مهمات ساقط اما دارای تشعشع است. اتفاق دیگری که در اوکراین افتاد این بود که انبار مهمات غربی در غرب اوکراین، توسط ارتش روسیه هدف قرار گرفت که انفجار این انبار مهمات ضعیف شده آلودگی بسیاری ایجاد کرده است.
این موضوع مطرح است؛ پاتریوتی که قرار بود از این مناطق محافظت کند نه تنها نتوانست مانع حمله به این مناطق شود، بلکه خودش نیز هدف قرار گرفت. بنابراین، این مساله می‌تواند وجهه بدی از نظر فروش سلاح داشته و به اعتماد کشورهای دیگر ضربه بزند، زیرا کشورهای بسیاری تصور می‌کنند که اگر پاتریوت داشته باشند خیالشان آسوده می‌شود ؛به همین دلیل است که قطر هم قرارداد هفت میلیارد دلاری برای خرید این سامانه در سال ۲۰۱۴ امضا کرده است.

در اوکراین شاهد جنگ فناوری هستیم

او معتقد است: اکنون سامانه پاتریوت به تدریج در حال خارج شدن از رده است و کم اثرتر می‌شود، تبلیغاتی که گفته می‌شد، این سامانه ضد ضربه است اکنون رد شده زیرا در عمل نشان داده شد که این سیستم نیز مانند سایر سامانه‌ها قابلیت نفوذ دارد. البته نباید فراموش کرد که پاتریوت تهدیدی علیه سیستم هوای و موشکی روسیه است اما تعداد آن به قدری نیست که بخواهد کل منطقه را پوشش دهد.

مانند همه جنگ‌ها در جنگ اوکراین نیز ما شاهد جنگ فناوری‌ها هستیم، می بینیم که فناوری‌های مختلف وارد جنگ می‌شوند و سعی می‌کنند فناوری سلاح مقابل را به چالش بکشند مانند اینکه پاتریوت به چالش کشیده شدعلاوه بر آن هزینه‌های این سیستم بسیار بالاست، اگر اوکراین بخواهد تمام مناطق خود را تحت پوشش پاتریوت قرار دهد، هزینه آن سر به فلک می کشد، بُرد این سامانه حدود ۱۰۰ کیلومتر است و پاسخگوی این همه تهدیدات و تبلیغات نیست. مانند همه جنگ‌ها در جنگ اوکراین نیز ما شاهد جنگ فناوری‌ها هستیم، می بینیم که فناوری‌های مختلف وارد جنگ می‌شوند و سعی می‌کنند فناوری سلاح مقابل را به چالش بکشند مانند اینکه پاتریوت به چالش کشیده شد.

البته امروز تعریف از قدرت تغییر کرده و دیگر تسلیحات حرف اول را نمی‌زند؛ بر خلاف آنچه که گفته می‌شد، آن کشوری که دارای تجهیزات پیشرفته‌تر بیشتر باشد،قدرت بیشتری دارد. اکنون در دوره پست مدرنیسم تعریف از قدرت چندان متکی به سلاح و فناوری‌های پیشرفته نظامی نیست.

به عنوان مثال اف ۳۵ آمریکا جنگنده بسیار خوبی است اما نکات بسیار ریزی دارد که برخی تمایل به استفاده از آن ندارند زیرا برخی از این جنگنده‌ها دچار سانحه شده‌اند.اما تاکنون برای این جنگنده تبلیغات بسیاری شده است.

روسیه ستون موشکی بسیار قوی دارد. آمریکا می‌خواست به اسرائیل اطمینان دهد که سامانه‌ها قوی هستند و پاتریوت هر جا باشد، آن جا امن است اما این اتفاقات باعث می‌شود تا هیمنه آمریکا از لحاظ برتری تکنولوژی و فناوری از بین برود و در واقع تصور ما این بود هرجا سلاح آمریکایی است سلاح های دیگر عقب‌تر هستند،اما اکنون رسیدیم به این نقطه که برخی فناوری‌های پیشرفته‌ از نظر عملکرد دچار چالش می‌شوند.

سرتیپ دوم بازنشسته حسنوند در پایان می‌افزاید:‌ بنابراین اینگونه نیست که هر فناوری پیشرفته، برتر و فناوری مطلق باشد. هر فناوری می‌تواند دست برتر از خود را داشته باشد، کارایی‌اش کاهش یابد و سلاح‌های پیشرفته‌تری نسبت به آن ساخته شود،.
جنگ اوکراین درس‌های مهمی به جهان داد، زیرا تمام غرب در مقابل شرق ایستاده و بهترین سلاح‌های خود را آورده است. اکنون هدف قرار گرفتن پاتریوت‌ها می‌تواند تاثیر منفی هم در فروش این تجهیزات و هم در اعتماد به این سیستم برای ایجاد امنیت کامل ایجاد کند.